Lesbók Morgunblaðsins - 19.01.1985, Blaðsíða 9

hans. Þó að hann segi, að sér sé
afar illa við að hitta fólk, sem
hann ekki þekki, leggur hann þeg-
ar arminn um axlir ókunnugs
gests, og hann leggur áherzlu á
orð sín í samtalinu með yfirlýsing-
um um einlægni og góðan vilja.
Maður hefur það á tilfinningunni,
að hann hafi tamið sér vissa hætti
hegðunar, þetta sé látbragð ein-
ræns og innhverfs manns, sem
þráir, að öðrum þyki vænt um
hann, manns sem hafi starfað með
leikurum alla ævi og þekki mæta-
vel þær grímur, sem við setjum
upp í opinberu lífi.
Undir hinu villandi yfirborði
leynast einnig óhemju miklar
mótsagnir. Hann er yfirlýstur efa-
hyggjumaður, sem er sérlega hjá-
trúarfullur. Hann er siðavandur
maður, sem hefur kvænzt fimm
sinnum og verið í tygjum við
helztu leikkonur sínar, svo sem
frægt hefur verið. Hann er mjög
nákvæmur maður, svo að það er
haft á orði, að hann hafi sent sím-
skeyti til að breyta stefnumóti um
tíu minútur, en lætur sig dreyma
dagdrauma tímunum saman.
„Ég geri mér fulla grein fyrir
hinum tvískipta persónuleika
mínum," segir Ingmar Bergman.
„Ég hef gott vald á hinum vel
þekkta hluta. Allt er skipulagt og
mjög svo örugt. En hinn getur ver-
ið býsna erfiður viðureignar. Ég
held, að sá hluti sé ábyrgur fyrir
öllu mínu sköpunarstarfi — hann
er í snertingu við barnið. Hann er
ekki hygginn eða skynsamur,
hann er hrifnæmur og fljóthuga
og ákaflega tilfinninganæmur. Ef
til vill er hann ekki einu sinni
„hann“, heldur „hún“.“
ElNS OG HREINSANDI
Flóð
Ingmar Bergman hefur sagt,
að flestar myndir sínar hafi
vaxið „eins og snjóbolti" utan
um smáflyksu af reynslu eða
endurminningu. Hann hefur
komizt að raun um, að kvik-
myndagerð hafi lækningarmátt
og hefur oft lagt ofurkapp á
þessa iðju sundurgreiningar og
hreinsunar. „Ég hef alltaf verið
að vinna,“ segir hann, „og það er
eins og flóð renni yfir velli sál-
arinnar. Það er gott, af því að
það tekur margt burt með sér.
Það hreinsar. Ef ég hefði ekki
Ingmar Bergman á torginu í Uppsöl-
um, en þar m.a. stjórnaði hann töku
á Fanny og Alexander.
alltaf verið að vinna, væri ég
orðinn geðveikur."
„Fanny og Alexander" hefur
stuðlað að skilningi hans á sinni
eigin æsku, ógnum hennar og
unaði.
Fyrir Ingmar Bergman er
þessi æska undarlega áþreifan-
leg og aðgengileg. „Eg hef haldið
beinu sambandi við æsku mína,“
segir hann. „Ég held, að svo
muni vera um marga listamenn.
Stundum á nóttunni, þegar ég er
á mörkum svefns og vöku, get ég
gengið gegnum dyr inn í æsku
mína, og þá er þar allt eins og
forðum — ljósið, ilmurinn,
hljómurinn og fólkið. Ég man
eftir hinu þögla stræti, sem
amma mín bjó við, hinni skyndi-
legu ágengni í heimi fullorðna
fólksins, skelfingunni út af hinu
óþekkta og óttanum vegna
spennunnar milli foreldra
minna.“
Ingmar Bergman hefur sagt,
að æska sín hafi mótað það
ímyndunarafl, sem hann hafi.
Fyrir sér sé hið liðna ávallt
nærri. Hann óttaðist hinn
stranga og valdsmannlega föður
sinn, lúterskan prest, en dýrkaði
greinilega móður sína.
Endurminning Frá
Heimili Ömmunnar
f „Fanny og Alexander" bygg-
ir Ingmar Bergman á endur-
minningum frá heimili ömmu
sinnar, og hann hefur breytt
heimi æsku sinnar í ævintýra-
veröld frá því um aldamótin.
Fyrstu sviðsmyndirnar sýna
daglegt líf borgaralegrar fjöl-
skyldu, sem ber nafið Ekdahl og
rekur leikhús í litlum bæ í Sví-
þjóð. Þegar faðirinn deyr, finnst
hinni 10 ára gömlu hetju, hinum
dula og dreymna Alexander, og
Fanny, systur hans, sem hinn
friðsæli heimur þeirra hrynji til
grunna. Móðir þeirra giftist á
ný, og hinn nyi eiginmaður
hennar, biskupinn, innleiðir
kuldalegt og strangt stjórnkerfi
á heimilið.
Það er augljóst, að Alexander
er listamaðurinn sjálfur sem
ungur drengur. Ingmar Berg-
man lék sér löngum stundum að
skuggamyndavél — eins og Al-
exander. Hann átti erfitt með að
greina á milli ímyndunar og
sannleika — eins og Alexander,
og honum var refsað fyrir þessi
„ósannindi" eins og Alexander. í
myndinni er Alexander sýnd sú
auðmýking, að biskupinn hýðir
hann og lokar hann inni. Það atr-
iði er byggt á reynslu kvikmynda-
stjórans sjálfs, og svipuð átök
milli ungrar hetju og föðurmynd-
ar, milli ofur viðkvæms lista-
manns og harðbrjósta mennta-
manns koma hvað eftir annað
fyrir í verkum hans.
„Þegar Ingmar Bergman var
yngri, gætti gremju og bitur-
leika í myndum hans,“ segir
Harry Schein, fyrrum forstjóri
Sænsku kvikmyndastofnunar-
innar og einn af nánum vinum
Bergmans. „í myndinni „Fanny
og Alexander" er meira jafn-
vægi. Ég held, að svipuðu máli
gegni um Ingmar Bergman
sjálfan."
Ingrid, kona hans, glaðlynd og
góðleg kona, sem er merkilega
lík móður hans, eins og Ingmar
Bergman viðurkennir, hefur
hjálpað honum að treysta náin
bönd við börnin sín átta úr fyrri
hjónaböndum og ástarsambönd-
um, og í júlímánuði ár hvert
koma þau og barnabörnin fjögur
til Sauðeyjar til að halda upp á
afmæli hans.
Fyrirfram Akveðin
Dagskrá
Dagskrá Ingmars Bergman
virðist í jafngóðu lagi, þótt hún
gangi ef til vill nokkuð langt,
hvað nákvæmni snertir. Hann
fer á fætur á hverjum morgni kl.
8 og situr við skriftir frá kl. 9 til
hádegis. Þá borðar hann, en síð-
astliðin 15 ár hefur hann aðeins
haft súrmjólk og ber í hádeg-
ismatinn. Siðan vinnur hann
enn í tvo tíma og fær sér blund
kl. 3. Fyrir kvöldverðinn tekur
hann sér göngu, og eftir matinn
horfir hann á sjónvarp, en hann
hefur mjög gaman af „Dallas",
eða einhverja mynd úr hinu
mikla 16 millimetra myndasafni
sínu.
Þó að „Fanny og Alexander"
sé síðasta mynd hans, ætlar
hann varla að slaka neitt á.
Hann hyggst halda áfram að
vinna fyrir sjónvarp, þann mið-
il, sem „Myndir úr hjónabandi"
og „Augliti til auglitis“ voru
upprunalega gerðar fyrir. Upp-
tökum er lokið á næstu mynd
hans fyrir sjónvarp, en hún mun
verða sýnd á næsta ári í sænska
sjónvarpinu.
Allan þann tíma, sem Ingmar
Bergman hefur unnið við gerð
kvikmynda, hefur hann jafn-
framt sviðsett leikrit, og hann
ætlar að halda því áfram. Hann
ráðgerir að leikstýra „Lé kon-
ungi“ fyrir Dramaten í Stokk-
hólmi.
Það var við æfingu á „Dauða-
dansinum" eftir Strindberg í
Dramaten 1976, sem Ingmar
Bergman var handtekinn vegna
meintra skattsvika. Sá atburður
vakti feikna athygli. Ákærurnar
voru síðar látnar niður falla og
sænska stjórnin baðst formlega
afsökunar, en leikstjórinn fór
sjálfur í útlegð og fluttist til
Munchen.
Einsemdin á
Vel Við Hann
Afleiðingar alls þessa urðu
þær, að Ingmar Bergman fékk
taugaáfall og var lengi að ná
sér. Það var ekki einungis, að
hann yrði fyrir auðmýkingu,
eins og hann hefði getað óttast
mest, heldur varð hann fyrir
bragðið að yfirgefa landið, sem
hann unni, enda þótt hann
heimsækti Sauðey öðru hverju.
„Ég er svo 100% sænskur,"
segir hann. „Einhver hefur sagt,
að Svíi væri eins og flaska af
tómatssósu — ekkert kemur og
enn ekkert og svo allt í einu alit-
of mikið. Ég held, að það sé svo-
lítið líkt þessu með mig. Ég held,
að það sé af því að ég er sænsk-
ur, að mér líki svo vel að eiga
heima á þessari eyju. Þú getur
ekki ímyndað þér einsemdina og
einangrunina í þessu landi. Af
því leyti er ég mjög sænskur, að
mér líkar ekki illa að vera einn.
Áður en ég giftist Ingrid, bjó ég
í þessu húsi í 16 mánuði. Gömul
kona var hér þrjá tíma á dag,
kom kl. 4 og eldaði kvöldverð,
tók síðan til og fór kl. 7. Og hún
var eina manneskjan, sem ég
umgekkst. Þannig var það viku
eftir viku, mánuð eftir mánuð,
og á vissan hátt kunni ég mjög
vel við það.“
Af hálfu Ingmars Bergman
var það jafnvel sögulegt, að
hann skyldi dveljast langdvölum
utan Svíþjóðar. Smám saman
fór hann að dveljast lengur í
einu á Sauðey, og nú eyðir hann
öllu sumrinu á eynni. Eftir að
hafa lokið nokkrum verkefnum
fyrir leikhús í Munchen segist
hann munu flytjast alfarinn til
Svíþjóðar. „Lengi vildi ég ekki
koma heim,“ segir hann, „en
innan fárra ára býst ég við að
gera það. .hejcjl,&{[ það sé
kominn tími m fyrír íngmar að
halda heim.“
— SVÁ þýddi.
LESBOK MORGUNBLAÐSINS 19. JANOAR 1985