Lesbók Morgunblaðsins - 18.05.1985, Síða 3

i! t \lr%
Fjcs íi ni
TPgBtTg
®@®[a](y][M]li]B[Al[S][8][Il!M][l]
Útgefandi: Hf. Arvakur. Reykjavík. Framkvstj.:
Haraldur Sveinsson. Ritstjórar: Matthias Jo-
hannessen, Styrmir Gunnarsson. Ritstjórnar-
fulltr.: Gísli Sigurösson. Auglýsingar: Baldvin
Jónsson. Ritstjórn: Aðalstræti 6. Sími 10100.
Forsíðan
Um þessar mundir sýnir íslenzka óperan
óperettuna Leðurblökuna eftir Johann
Strauss. í aðalhlutverkum eru Ólöf Kol-
brún Harðardóttir og Sigurður Björnsson
óperusöngvarar. Sigurður fer með hlut-
verk Gabriels von Eisenstein, en Ólöf
Kolbrún fer með hlutverk Rosalinde konu
hans. Þau eru einmitt á forsíðunni, frúin
með grímu til að plata kall sinn, sem er að
gera sér glaðan dag áður en hann fer í
fangelsi.
Stefán
frá Hvítadal dvaldist í Noregi á árunum
1912—15; veiktist þar aftur af berklum, lá
á heilsuhælum og þessi dvöl hafði mikil
áhrif á hann sem skáld. í tilefni ljóðlist-
ardags er gripið niður í kafla úr bókar-
handriti um Noregsdvöl Stefáns eftir Ivar
Orgland.
Kvikmynda-
hatið
Árleg kvikmyndahátíð Listahátíðar hefst
í dag og stendur til 25. maí í Austurbæj-
arbíói. Af því tilefni birtir Lesbók tvær
greinar til leiðbeiningar þeim sem hafa
áhuga á þessum menningarviðburði svo
og á kvikmyndagerð almennt.
Sendiherra
Bandaríkjanna á íslandi, Marshall Brem-
ent, hefur þýtt á ensku nokkur ljóð þriggja
íslenskra ljóðskálda þeirra Steins Stein-
ars, Jóns úr Vör og Matthíasar Johannes-
sen. í tilefni útgáfu þeirrar ljóðabókar
birtist hér í Lesbók spjall við sendiherr-
ann og þrjú sýnishorn af þýðingum hans.
W...feg-
MATTHÍAS JOHANNESSEN
Grettir kveöur:
Fallinn að snær
fokin í skafla
vor orð frá í gær
rist var mér rún
roðin var blóði
hver meinvætt við tún
Steinvör, mitt sax
dreyrrautt og blikar
á egg þessa dags
meir ann ég þér
en úlfgráu tungli
í andliti mér
myrkvast í varg
gláma í augum
sækir í Bjarg
eiturgrænt skin
af geisla er fellur
sem nú falli sin
risti mér hún
roðinn af blóði
sinn galdur í rún
breið tíðkast spjót
dauðinn er myrkur
sem blés upp minn fót
saltur minn haus
breið eru spjótin
sem Illugi kaus
breið munu spjótin
Gunnar mælti:
Fögur er Hallgerður
bleikir akrar
og slegin tún.
„Stuðlanna
þrískipta grein“
að var í þann tíma að
það var styrjöld, fram-
andi menn í landinu,
karlar jafnt sem konur
lögðust undir þessa út-
lendu menn, að manni
fannst í stundinni, út-
lend tunga við eyru jafnt
og íslenzk, og svo komu skáld og fóru að
hrófla við hefðbundnu ljóðformi þjóðar-
innar og ekki smátækir: felldu burt stafina
þrjá, sem fylgt höfðu þjóðinni í öllum
hörmungum. Oft átti hún ekkert annað til
að styðjast við og þeir vörðu hana falli.
Maður hefði haft brjóst til að drepa
þessa ungu menn, ef sumir þeirra hefðu
ekki verið kunningjar manns og jafnvel
vinur í hópnum.
Þá kom það líka til, aö þetta voru skyn-
semistímar, afstæðiskenning Einsteins og
díalektísk efnishyggja kommúnismans var
eitthvað til að glíma við, eöa Aldous Huxl-
ey með Brave New World og fleiri slíkar,
en ekki óljós ljóðskynjun ungra og misvit-
urra manna; það var varla mannsæmandi
fyrirbæri, höfðaði til óæðri heilastöðva, ef
ekki jafnt óskynsamlegs líffæris og hjart-
ans. Það var hart á því, að hægt væri að
fyrirgefa dýrlingi sínum Einar Ben. Annað
eins og: „Heilinn greinir skemmra en nem-
ur taugin." Spakmæli Einars og Hávamál,
það var kveðskapur, ekki þetta óljósa og
ofaní kaupið óstuðlaða og órímaða þrugl.
Sefasjúkar stúlkur gátu lifað sig inní
þennan kveðskap, en ekki fullorðnir karl-
menn með einhvern heilavott. (Það athug-
ist við lesturinn, að mikil skynsemi háir
yfirleitt ljóðskáldum.Gáfan til að hugsa
rökrétt má ekki bera ofurliðið gáfuna að
finna til.)
Tilraunirnar með Ijóðið leiddu til æðis-
genginnar orustu í Iandinu og svo sem
gengur í orustum æstist maður og loks
afgreiddi ég þessa pilta, jafnt kunningja
mína sem aðra, sem idjóta.
Allt gekk nú þetta yfir sem annað og
maður róaðist. Þjóðin hafði ekki farizt, eða
það hafði gerzt með þeim hætti, að maður
sjálfur hafði farizt með henni og hélt svo
bæði sjálfan sig og hana lifandi. Bæði
þjóðir og einstakiingar deyja á fæti án
þess að vita af því og halda að ekkert hafi
gerzt.
Ég tók opinberlega aldrei neinn þátt í
ljóðorustunni, enda voru skriftir þá ekki
atvinna mín, margt á eg þó skrifað í
skúffu, en ég birti aldrei staf og mikið er
ég feginn, þó finnst mér enn, að innanum
séu punktar í fullu gildi.
En það var mér hreint ekki óljóst, hvað
það var, sem haldið hafði aftur af mér
allan æsingatímann.
Ég hafði alltaf vitað, að eitthvað þurfti
að gerast í ljóðinu, þótt mér fyndist breyt-
ingin vera svo mögnuð tímaskekkja, að ég
fylltist hatri á henni.
Allan síðari helming 19du aldar, á vakn-
ingartíma þjóðarinnar og framá þann
tíma, sem hér um ræðir, fimmta áratug
20stu aldarinnar, höfðu verið uppi fjöl-
mörg góðskáld og ein þrjú stórskáld og ort
undir fornum bragarháttum, allt milli
hins einfalda fornyrðislags til dýrustu
dróttkvæðra hátta, en breytt oft lítillega
útaf, lengt ljóðlínur, ort sonnettur, látið
smáorð bera uppi stuðla, jafnvel höfuð-
staf, svo rangt mátti kalla að fornu mati,
en breytingin aldrei byltingarkennd, svo
að hún ylli róti á hugum ljóðelskra manna.
Og það var ekki aðeins, að það væru
góðskáld og stórskáld, sum ný gengin, önn-
ur enn á lífi, sem fyllt höfðu landið af
stórkostlegum ljóðum, heldur var hinn
haugurinn miklu stærri, sem alþýða
manna hafi ort, einkum uppúr aldamótun-
um, allt þrælstuðlað og rímað, en megnið
af því innantómur samsetningur, sem orti
sig sjálfur með rímorðum um fossa og
læki, hlíðar og dali og yndislegu sveitina í
þessu yndislega landi, sem þriðjungur
þjóðarinnar hafði flúið, en annar þriðjung-
ur horfallið nokkrum áratugum fyrr. Kem-
ur þá aftur að því, að mikill var máttur
stuðlanna, þrátt fyrir allt kveðskapar-
þruglið, sem fylgdi þeim á tímum rímn-
anna og síðar í aldamótakveðskap alþýðu
manna.
Það var á styrjaldarárunum kominn sá
tími, að það varð eitthvað að gerast í ljóð-
inu og hlaut að gerast. Þau skáld, sem þá
byrja að yrkja, urðu að bylta einhverju
verulegu, ef þau áttu ekki að falla nafnlaus
undir hina meiri háttar skáldjöfra eða
jafnvel lenda undir hinum ógurlega al-
þýðuskáldahaug tímans.
Langt er nú síðan mér batnaði svo geðs-
lagið, að ég fór að opna bækur formbylt-
ingarmanna fimmta áratugarins; ég vissi
að þar var margt gott að finna, stöku ljóð
hafði ég heyrt fyrstur manna, þótt ég vildi
ekki vita af þeim um skeið. Samt stend ég
enn með stuðlum og höfuðstöfum, en
óneitanlega lýta bæði þeir og rímorðin
ljóðið á stundum. Mér fyndist ég ekki leng-
ur fslendingur þann dag sem ég yfirgæfi
— stuðlanna þrískiptu grein — sem
tengdu ekki aðeins saman ljóðlínur heldur
alla þjóðina um aldir og voru henni jafn-
framt þær hækjur sem hún hökti á fram
til vorra tíma.
ÁSGEIR JAKOBSSON.
LESBOK MORGUNBLAOSINS 18. MAl 1985 3