Lesbók Morgunblaðsins - 18.05.1985, Side 12

.4 ~|»r'
sg»v-«p
„Það
lífvænlegasta
í spænsku
menningarlífi
um þessar
mundiru
Atríði iír La Colmena eftir Marío Camús.
'tfPt' * -jfc . ”

Þrjár spænskar
kvikmyndir verða
sýndar á kvik-
myndahátíðinni,
sem hefst í dag, en
spænsk kvikmynda-
gerð stendur nú á
tímamótum. í
næstu Lesbók verð-
ur fjallað um Carlos
Saura, frægasta
kvikmyndaleikstjóra
Spánar.
Eftir
AITOR YRAOLA
Spænsk kvikmyndagerðar-
list, sagði Carlos Saura
nýverið í viðtali við þekkt
dagblað í Madrid, „á mikla
framtíð fyrir sér, því hún
er það sem lífvænlegast er í
spænsku menningarlífi um þessar
mundir".
Spænsk kvikmyndagerð hefur
staðið með miklum blóma þennan
áratug, einkum þó eftir að Franco
einræðisherra féll frá 1975. Burtu
er menningarleg deyfð og drungi
áranna sem pólitísk ritskoðun
vofði yfir allri listrænni sköpun og
ungir kvikmyndaleikstjórar vinna
nú hvarvetna til verðlauna. Þeir
hafa losað sig undan áhrifavaldi
meistaranna viðurkenndu, Bunuels
og Saura, og þreifa nú fyrir sér um
nýjar stefnur og stíl í myndsköp-
un. .
Ef við reynum að rekja í stórum
dráttum sögu þessara síðustu ára
má segja að árin 1976—78 hafi ver-
ið „flugtaksárin", þegar spænsk
kvikmyndagerð hefur sig til flugs á
ný eftir brotthvarf Francos af
sjónarsviðinu og reynir að endur-
heimta það sem tapast hafði á ár-
unurn þar á undan og nema nýtt
land. Frá þessum tíma endur-
heimtingar og nýsköpunar má
nefna myndina „Asignatura Pendi-
ente“ (1977) eftir J.L. Garcí, eina
spænska kvikmyndaleikstjórann
sem unnið hefur til Óskarsverð-
launa enn sem komið er.
Árin 1978—81 voru ár mikilla
breytinga, því eftir óhóflega mikla
bjartsýni fyrstu áranna, þegar sett
voru lög um kvikmyndaiðnaðinn,
sem ætiað var að koma þar á
nokkru skipulagi og jafnframt
hvetja menn til dáða, var eins og
skyndileg kreppa yrði í þessari
nýju iðngrein, er endurspeglaðist á
sinn hátt í listrænum viðhorfum
kvikmyndagerðarmanna. Von-
brigði manna með þróun lýðræðis-
ins eftir hina löngu nótt frankíst-
anna eins og hún er oft kölluð,
vonbrigði sem kannski mátti sum-
part rekja til þess að menn gerðu
sér of miklar vonir. Við þetta bætt-
ist svo versnandi ástand í efna-
hagsmálum og atvinnuleysi, er
einnig bitnaði á kvikmyndaiðnað-
inum. Á þessum tíma komu fram
nokkrar myndir er ekki náðu hylli
og báru sig engan veginn og allt
gerði þetta það að verkum að engin
ein stefna eða stíll náði að festa sig
í sessi í listrænni kvikmyndagerð á
þessum árum.
Á þessu erfiðleikaskeiði, þegar
boð og bönn voru látin lönd og leið,
var þó mikið framleitt af margs-
konar myndum, en meira var um
að markaðssjónarmið réðu ferð-
inni. Af fjölbreytilegri framleiðslu
þessara ára má nefna „Patrimonio
Nacional", eftir L.G. Berlanga,
kaldhæðið gaman, sem beint er
gegn hástéttunum á Spáni. Einnig
voru um þetta leyti gerðar mjög
vandaðar myndir byggðar á bók-
menntaverkum, eins og t.d. „Sold-
ados“ eftir A. Ungría (sem sýnd
hefur verið í Reykjavík á vegum
kvikmyndaklúbbsins HISPANIA),
„E1 Crimen de Cuenca“ eftir Pilar
Miró (sem einnig hefur verið sýnd
hér), sakamálasaga frá því
skömmu eftir aldamótin, þar sem
greinir frá því hvernig pyntingar
þjóðvarðliða Guardia Civil leiddu
til þess að alsaklausir menn játuðu
á sig glæp. Þá heldur J.L. Garcí
áfram glæsti göngu sinni eftir
framabrautinni og sýnir myndina
„Solos en la madrugada" (1978) og
„Verdes praderas" (1979), angur-
værar myndir, en þó í léttum dúr,
sem flokka mætti undir vandað af-
þreyingarefni (báðar sýndar hér á
vegum spænska sendiráðsins og
spænskudeildar háskólans). Aðrar
myndir frá þessu breytingatíma-
bili eru t.d. „E1 Corazón del
bosque" eftir M.G. Aragón, leik-
stjóra sem sankað hefur að sér
verðlaunum og viðurkenningum á
alþjóðlegum kvikmyndahátíðum,
fallega sögð saga um tilgangsleysi
baráttu og dauða skæruliða lýð-
veldissinna, sem börðust gegn
Franco upp til fjalla, og „Deprisa,
deprisa", mynd sem Carlos Saura
gerði um hóp ungmenna á villigöt-
um er taka sig til og ræna banka.
1981—1984: GLÖTUÐU
ÁRIN Leituð Uppi
Þegar dæmið er gert upp lofar
útkoman góðu eftir þessi síðustu
ár. Fjörutíu ára einræði er á bak
og burt, stigin hafa verið fyrstu
sporin á braut lýðræðis, mönnum
er að lærast að fara með fengið
frelsi og í stjórnartið sósíalista
hefur verið hugað að þeim miklu
möguleikum, sem kvikmyndagerð-
arlistin hefur upp á að bjóða, kom-
ið hefur verið á náinni samvinnu
við spænska ríkissjónvarpið,
skipulögð aðstoð ríkisins við inn-
lenda kvikmyndagerð og árið 1982
hlýtur J.L. Garcí fyrstu Óskars-
verðlaunin sem spænsk kvikmynd
vinnur til í Hollywood, fyrir mynd
sína „Volver a Empezar". Á svipað-
an hátt nær glæsilegur ferill Carl-
osar Saura hámarki með verki
hans „Carmen", sem tilnefnt var
til Óskarsverðlauna. Enn má nefna
Mario Camús, einn snillinginn til í
hópi leikstjóra, sem vinnur til
verðlauna á kvikmyndahátíðinni í
Berlín með myndinni „La Colm-
ena“, árið 1982, en myndin er
byggð á skáldsögu rithöfundarins
C.J. Cela og gerist á Spáni á árun-
um eftir borgarastríðið.
Spænsku Myndirnar
Á Kvikmyndahátíð-
INNI í REYKJAVÍK 1985
í ár verða fimm spænskar mynd-
ir sýndar á Kvikmyndahátíðinni og
er þar á ferð gott sýnishorn
spænskrar kvikmyndaframleiðslu
um þessar mundir, verk framvarð-
anna í spænskri kvikmyndagerð.
Atríði úr
„Feroz“
eftir Manuel
Guitérrez Aragón.
Fyrst skal þar fræga telja
„Carmen" (1983), eftir Saura.
Spænsk tónlist og söngur leika í
reynd aðalhlutverkin í þessari
kunnu sögu, þar sem greinir frá
því hvernig ást og afbrýðisemi
leiða tákngerða söguhetjuna sína
mörkuðu braut allt til lokaharm-
leiksins. Óþarfi er að kynna leik-
stjórann, enginn landi hans er
honum þekktari á alþjóðavett-
vangi. Dansarinn Antonio Gades
hefur veitt Þjóðarballettinum
spænska forstöðu síðan 1978, kenn-
ir við Scala-óperuna í Milano og
stjórnar eigin dansflokki. Dans-
meyjan Laura del Sol, 23 ára göm-
ul andalúsísk „bailaora", kemur
hér fram í kvikmynd í fyrsta sinni.
Gítarleikarinn Paco de Lucía er
sagður hafa byrjað jafnsnemma að
leika á gítar og að tala og segja má
að hann hafi endurnýjað flamenco-
tónlistina með sköpunargáfu sinni
og sköpunargleði.
„La Colmena" (1982), eftir Mario
Camús, hlaut Gullbjörninn í Berl-
ín, er byggð á samnefndri skáld-
sögu C.J. Cela og er myndræn lýs-
ing á Spáni eftirstríðsáranna,
raunsæ mynd, sem gefur tilefni til
hugleiðinga um hinar fjölmörgu
persónur, sem þar koma fram og
lýsa þjóðfélagsástandinu á þeim
tímum, allt frá konunni ungu, sem
öllu vill til kosta að lækna berkia-
veikan unnusta sinn, jafnvel að
gerast gleðikona, til barnalega
saklausra drauma ungu skáldanna
fátæku, sem sjá í hillingum stóru
bókmenntaverðlaunin. Þetta - er
raunsæ mynd og auðskilin, þar
sem farið er mjúkum höndum um
sorg og mæðu, kímnin er á sínum
stað og mannleg hlýja mildar
kaldhæðnina.
„Feroz“ (1984), eftir M. Gutierr-
ez Aragón, leikstjóra, sem einnig
hefur unnið til verðlauna í Berlín,
leggur á borð fyrir okkur skoplegt
verk og fáránlegt, þar sem aðal-
söguhetjan er klunnalegur bangsi
(leikari í bjarnargervi). Þarna er á
ferð saga full af kímni og gædd
miklu hugarflugi, sem stundum
jaðrar við súrrealisma, þar sem
söguhetjan lætur ekki stærð sína
né fyrirferð aftra sér frá því að
ástunda venjulegt, mannlegt líf-
erni, fara til vinnu sinnar á
skrifstofunni, í teboð eða verða
ástfanginn.
Þegar á heildina er litið eru
þessar þrjár myndir gott dæmi um
spænska kvikmyndagerð um þess-
ar mundir, kvikmyndagerð sem sí-
fellt fer fram að því er varðar gæði
og tækni, sem lætur æ meir að sér
kveða hvarvetna — nema þá helst
á íslandi, og á mikla framtíð fyrir
sér eins og Saura sagði, sem ber
Spáni vitni og bregður upp mynd
af landi og þjóð.
Aitor Yraola er lektor I spænsku viö
Háskóla Islands og hefur búið á Is-
landi um fjögurra ára skeiö.