Lesbók Morgunblaðsins - 06.07.1985, Síða 6

Þí sátu þau Hallgerdur úti og töluðu. Hrafnar tveir flugu með þeim alla leið.
„Hér hefur stíl sagnanna og
stílrannsóknir boriö á góma.
Því er jafnvel haldið fram, að
málfar og stíll gefi enga
hugmynd um höfund. Að
sjálfsögðu getur stíll sama
höfundar verið breytilegur.
Sérhver höfundur hlýtur þó að
leggja mikið af persónuleika
sínum í stílinn."
NJÁLU
Staðfræði og stílrannsóknir
Eins og áður getur taldi Barði Guðmundsson
goðann Þorvarð Þórarinsson höfund
Njálssögu. í formála fornritaútgáfunnar
setur Einar Ól. Sveinsson fram þrjár mót-
bárur gegn þeirri skoðun. Ekki verður séð
að þær skeri úr um neitt, en hér skal að-
eins ein setning birt: „Barði Guðmundsson
hefur sýnt i rannsóknum sínum mikla hug
kvæmni og tengigáfu. En mér er spurn:
Mundi ekki slíkur maður geta fundið með
sama hætti líkingu og tengsl með atvikum
úr ævi ýmissa annarra kunnra manna og
sögunni?"
Að vonum reyndi Barði ekki að leita
EFIIR SIGURÐ
SIGURMUNDSSON
í HvrrÁRHOLn
Finna þau þar Höskuld veginn.
annars höfundar, enda séð að enginn kæmi
þar til jafns við Þorvarð þótt reynt væri.
En nú hafa, eins og fyrr er getið, tveir 13.
aldar menn verið nefndir sem höfundar:
Þeir Árni Þorláksson biskup og Sturla
Þórðarson. Þótt eftirtekjan eftir þær
hugmyndir verði óneitanlega rýr og verði
ekki eins og svipur hjá sjón í samanburði
við Þorvarð Þórarinsson, þá ber að þakka
þessa viðleitni, því með því er áhugi vak-
inn til umhugsunar og umræðna um sög-
urnar, sem ekki má niður falla.
í vinsamlegri og hófsamri grein Matthí-
asar Johannessen í Morgunblaðinu 25. maí
tilfærir hann orð Einars Ól. Sveinssonar,
þar sem hann telji að staðfræðin hafi ekki
gildi hvað höfundaleit varðar. Ef það hefði
verið heildarskoðun Einars, þá hefði hann
ekki lagt í þær staðfræðirannsóknir sem
hann hefur gert til að finna staðþekkingu
höfundanna.
Tveir fyrri tíma fræðimenn, Finnur
Jónsson og Guðbrandur Vigfússon, hugðu
að heimkynni Njáluhöfundar væri við
Breiðafjörð, enda þótt Árni Magnússon
hefði tekið eftir, að í „Dölum hefði Njálu-
author ókunnugur verið". Síðar hvarf Guð-
brandur frá þeirri skoðun og taldi Aust-
firðing líklegri.
Það er að vísu varhugavert í leit að höf-
undi að taka bókstaflega ónákvæmni í
staðalýsingum, því alþekkt er hver munur
er á slíku milli jafnkunnugra manna. Líka
má minnast þess að Njáluhöfundur er tal-
inn fremur hirðulaus í þeim efnum og hik-
ar ekki við að hafna réttri staðfræði í
þjónustu list rænnar meðferðar sögunnar.
En stórfelldar staðarvillur í sögunni, sem
engri list geta þjónað, taka af allan vafa
um það, að höfundurinn hafi verið ókunn-
ugur eða jafnvel aldrei komið á staðinn.
Ein mesta staðarvillan sem i sögunni
finnst er einmitt í Breiðafjarðardölum.
Þegar Mörður gígja gefur Hrúti Herjólfs-
syni dóttur sína, gefur Höskuldur bróðir
hans honum Hrúts staði og segir: „Hann
skal hafa Kambsnes og Hrútsstaði og upp
til Þrándargils." Um þetta segir Einar 01.
Sveinsson í fornritaútgáfunni: „Þrándargil
er upp í Laxárdal, langt upp frá Hös-
Riðu þeir nú þar til er þeir komu vestur yfir
ár.
Gunnar vegur hann upp á atgeirinum og kast-
ar honum út í Rangá.
(Teikningar eftir Þorvald Skúlason úr Brennunjálssögu
sem Halldór Kiljan Laxness gaf út. (Helgafell 1945)
kuldsstöðum og nær það engri átt að nefna
það hér, því að þá hefði Höskuldur gefið
óðal sitt.“
Um ritunarstað sögunnar hefur Barði
Guðmundsson fjallað svo rækilega i grein-
inni: „Staðþekking og áttamiðanir Njálu-
höfundar," að ekki verður efast um, að á
Suðurlandi muni hann vera.
Hér hefur borið á góma stíll sagnanna
og stílrannsóknir. Því er jafnvel haldið
fram, að málfar og stíll gefi enga hugmynd
um höfund. Að sjálfsögðu getur stíll sama
höfundar verið breytilegur. Sér hver höf-
undur hlýtur þó að leggja mikið af per-
sónuleika sínum í stílinn. En helst er að
rekja spor höfundanna gegnum stilinn eft-
ir orðum og orðasamböndum, sem þeim er
tamt að nota, og þó einkum notkun smá-
orða.
Fyrstur mun dr. Helgi Pjeturss hafa
vakið athygli á málfari Snorra Sturluson-
ar í Nýal (bls. 376—383), þar sem hann
sýnir hvernig megi rekja höfundaferil
Snorra allt frá Eddu og Heimskringlu til
Egils sögu. Hann nefnir þar sérstaklega
orðið „feginsamliga". Síðan segir hann í
Framnýal (Höfundarmark á Islendinga-
sögum): „Furðu nokkurri gegnir, hve lítinn
gaum hinir fyrri menn hafa, jafnvel þó að
um mikla gáfumenn væri að ræða, gefið
hinum sérstöku einkennum á málfari
söguritaranna." Ennfremur segir hann:
„Ég vil leyfa mér að hvetja málfræðinga
vora til að bera saman, meir en gert hefir
verið, málfarið á hinum ýmsu sögum, og
gera skrá yfir þau orð og orðtæki sem sér-
kennileg eru fyrir hvert einstakt af forn-
ritum vorum. Þykir mér ekki ólíklegt að
slíkt kynni að leiða í ljós eftirtektarverðan
fróðleik, bæði um rithöfundana og um
sköpunarsögu ritmálsins."
Nú var brautin rudd og leiðin opin til
rannsókna. Þessi orð hins markvissa, víð-
sýna vísinda manns voru geymd en ekki
gleymd.
Næst kemur Sigurður Nordal með um-
fangsmiklar rannsóknir á stíl og málfari
Snorra og ber hann saman við Egilssögu
og telur hana eins og Helgi Pjeturss verk
Snorra. En stærstu rann nnsóknir á þessu
sviði hefur þó sænskur prófessor, Peter
Hall berg að nafni, gert. Hann tók sér
fyrir hendur að rannsaka íslendingasögur
i þeim tilgangi að leita höfundanna eftir
málfarsein kennum þeirra. Hefur hann
borið saman mikinn fjölda orða í mörgum
sögum og nefnir hann þau „parorð". Er
aðferð hans sú að taka vissan orðafjölda
úr Heimskringlu Snorra og leita svo að
þeim sömu orðum í 6 öðrum Islendingasög-
um. Niðurstaðan varð sú að Egilssaga
reyndist hafa helmingi fleiri parorð sam-
eiginleg með Heimskringlu en hinar sög-
urnar hver fyrir sig. Því miður hafa engar
slíkar orðarannsóknir verið gerðar á Is-
lendingasögu Sturlu Þórðar sonar, svo að
þar vantar saman burð við Njálustílinn.