Lesbók Morgunblaðsins - 07.09.1985, Blaðsíða 5

í verk að framkvæma hótanir sínar í eftir-
farandi kafla, en viljann skorti ekki:
„Ég á mér eitt metnaðarmál. Það er eng-
in þráhyggja. Mig langar bara til þess að
negla þennan skíthæl max eastman upp á
staur með tuttugu tommu nagla gegnum
þú veist hvað á honum og þrýsta honum
svo rólega niður á við. Síðan myndi ég
ganga í skrokk á honum."
Þetta eru blóði drifin bréf. Þar má finna
glaðlegar lýsingar á því hvernig Hem-
ingway tætti sundur hákarla með vélbyssu
og hann stærir sig af því að hafa í heims-
styrjöldinni drepið 122 „vissa“ („vopnaða,
tel ekki með óvissa eða nauðsynlegar af-
tökur"). Eftir stríðið lét hann rigna yfir
fyrrverandi yfirmenn sína bréfum þar sem
hann hér um bil grátbað um að fá að taka
þátt í einhverri hermennsku „gegn óvinum
lands okkar“. R.O. Barton hershöfðingi
fékk til að mynda bréf þar sem Hem-
ingway kvartaði sáran yfir því að „rit-
störfin eru helvíti leiðigjörn eftir það sem
við vorum að fást við. Ég hef ekki drepið
neinn í meira en fjögur ár“.
Vesalings Hemingway! Þegar þarna var
komið sögu átti hann sennilega ekki eftir
að drepa neinn — nema sjálfan sig ...
Rétt er að geta þess að Hemingway
sjálfur var algerlega á móti því að bréf
hans yrðu gefin út að honum látnum. Árið
1958, þremur árum áður en hann batt enda
á líf sitt, skrifaði hann útgefendum sínum
bréf um þetta mál: „Það er ósk mín að
engin bréf sem ég hef skrifað á lífsleiðinni
verði nokkurn tíma gefin út. Því mæli ég
svo fyrir um að þið gefið ekki út né heimil-
ið útgáfu annarra á neinum slíkum bréf-
um.“ Hann taldi sig ekki góðan biéfritara
og bað viðtakendur bréfanna oftlega af-
sökunar á því hvað bréfin væru „heimsku-
leg“. Þetta má iðulega til sanns vegar
færa. Að minnsta kosti vottar sjaldan
fyrir þeirri stílsnilld sem Hemingway var
frægur fyrir; bréfritarinn böðlast áfram
og líkist í fáu þeim gagnorða og lakóníska
Hemingway sem gaf út bækur. Hann gerði
sér líka fulla grein fyrir því að í bréfunum
var margt sem myndi koma sér illa ef það
yrði birt opinberlega. Seint á ævinni skrif-
aði hann um bréf sín til Charles Scribners
eldra, útgefanda, og sagði þá meðal ann-
ars:
„Einkabréfin eru oft ærumeiðandi, allt-
af ógætileg, oft ruddaleg og mörg þeirra
gætu vaidið miklum vandræðum."
Sem hefur og komið á daginn. En með
þetta í huga kemur ekki á óvart þó það
hafi vakið furðu margra að bréfin skyldu
yfirhöfuð hafa verið gefin út. Það mun
hafa verið gert með fullu samþykki ekkju
skáldsins, Mary Hemingway, og um útgáf-
una sá Carlos Baker, einn helsti Hem-
ingwaysérfræðingur sem nú er á dögum.
Baker þessi hefur meðal annars skrifað
þykka bók um ævi Hemingways og þykir
hún bera af öðrum slikum ritum; „Papa“
er hún einfaldlega kölluð. Þegar bréfa-
safnið kom út í Bandaríkjunum var fátt
um skýringar hjá þeim skötuhjúum Baker
og Mary Hemingway á því hvers vegna
óskir höfundarins hefðu verið sniðgengnar
svo rækilega en gert er gert. Við skulum
því halda áfram að hnýsast í einkalíf
„Papa“ og láta einu gilda þó hann
hringsnúist í gröf sinni.
Handritið Að Veislu í
Farángrinum Vakti Furðu
Skömmu eftir að Hemingway hvarf á vit
feðra sinna kom í ljós að í pappírum hans
hafði fundist fullfrágengið handrit að
endurminningabók um Parísarárin upp úr
fyrri heimsstyrjö.ld. Bókarinnar var beðið
með mikilli eftirvæntingu en þegar hún
kom út — hér á íslandi í þýðingu Halldórs
Laxness undir nafninu Veisla í farángrin-
um — þá urðu margir hissa á því hversu
rætnar og illkvittnar lýsingar Heming-
ways á ýmsum samferðamönnum hans
voru.. Érancis Scott Fitzgerald og Zelda
kona hans urðu einna verst úti en jafnvel
velgjörðarmenn Hemingways, eins og Ger-
trude Stein, sluppu heldur ekki við napur-
legt háðið sem finna má á næstum því
hverri blaðsíðu. En ef menn hefðu komist í
bréfin sem nú hafa verið gefin út er senni-
legt að undrunin hefði orðið minni. Dómar
Hemingways um menn, jafnt vini sína sem
óvini, eru yfirleitt gersneyddir umburðar-
lyndi, skilningi ellegar samúð.
Fáein dæmi um dóma hans um aðra
fræga rithöfunda: „Tom Wolfe var einnar
bókar strákur og risi með heila og hugar-
far þriggja músa.“ „Scott (Fitzgerald) var
fyllibytta og lygari og óheiðarlegur í pen-
ingamálum með meðfædda hæfileika
óheiðarlegs og óttaslegins engils.“ „Sher-
wood Anderson var drusla." T.S. Eliot var
„djöfull gott skáld og sæmilegur gagnrýn-
andi; en hann getur kysst á mér rassinn
sem manneskja og hann gat aldrei neitt af
sjálfsdáðum og hann hefði aldrei verið til
nema vegna elsku gamla Ezra, þess yndis-
lega skálds og heimskulega svikara". John
Dos Passos „líkaði mér alltaf vel við og
virti og fannst vera annars flokks rithöf-
undur vegna þess að hann hafði ekkert
eyra. Annars flokks boxari getur ekkert
með vinstri hendinni, sem er það sama og
eyrað er rithöfundinum, og þess vegna er
hann laminn í kássu og það kom fyrir Dos
með hverri bók“. „Gertrude Stein hefur
ekki verið óhamingjusöm við vinnu sína
eina einustu stund síðan hún tók upp á því
að gera eintóma vitleysu fyrir átján árum
síðan." Um gagnrýnandann Edmund Wil-
son segir: „Ég þekki engan sem leggur jafn
hart að sér við að vera heiðarlegur og hef-
ur minni innri heiðarleika í sér. Gagnrýn-
in hans er eins og að lesa annars flokks
guðspjöll eftir einhvern sem hefur verið
látinn laus á skilorði."
Og William Faulkner, einn helsti keppi-
nautur Hemingways um nafnbótina mesti
rithöfundur Bandaríkjanna, fær þessa ein-
kunn:
„Hann hefur mestu hæfileikana af þeim
öllum og hann þarf bara einhvers konar
samvisku sem er ekki fyrir hendi. Ef þjóð
getur ekki verið til að hálfu frjáls og að
hálfu í þrældómi þá getur heldur enginn
maður skrifað að hálfu hóra og að hálfu
venjulegur."
Viðhorf Hemingways til Faulkners var
raunar alltaf sambland óttablandinnar
virðingar og ofsalegrar afbrýðisemi.
upp á yfirborðið við drykkju.
Hemingway virðist raunar hafa litið á
flestalla rithöfunda sem eitthvað gátu sem
hættulega keppinauta og hann var mjög
ófús að viðurkenna að hafa þegið nokkra
aðstoð frá þeim. Það er til að mynda ekki
vafi á því að Gertrude Stein var honum
mjög hjálpleg á Parísarárunum upp úr
1920 en hann gerir sitt besta til þess að
draga úr því, bæði í bréfunum og í Veislu í
farángrinum. Því síður kannast hann við
að hafa orðið fyrir nokkrum áhrifum frá
Scott Fitzgerald en í því sambandi er hægt
að benda á dæmi þar sem hann fer bein-
línis með rangt mál í bréfunum. Hem-
ingway hafði hugsað sér að byrja skáld-
söguna The Sun Also Rises á illkvittinni
og kaldhæðnislegri útlistun á aðalpersón-
unum en Fitzgerald, sem las handritið,
taldi kaflann „kæruleysislegan og óáhrifa-
ríkan". Hemingway sleppti þá kaflanum
og skrifaði Maxwell Perkins: „Ég held að
byrjunin gangi hraðar fyrir sig á þennan
hátt. Scott er mér sammála."
HEMINGWAY
„KVENNAMAÐUR“
Vorið 1979 birti tímaritið Antæus hins
vegar bréf Fitzgeralds til Hemingways
með ráðleggingum hans og þar kemur
glögglega í ljós að það var Hemingway
sem var sammála Scott en ekki öfugt. Með
þetta í huga hljóta menn að efast um ým-
nema helst er hann skildi við fyrstu konu
sína, Hadley Richardson. í bréfunum fer
Hemingway sömuleiðis ófögrum orðum
um eiginkonur flestra vina sinna og telur
þær oftar en ekki hafa eyðilagt góða
drengi. Zelda fær það vitaskuld óþvegið:
„Það var kona sem eyðilagði Scott. Það
var ekki bara Scott sem eyðilagði sjálfan
sig. En af hverju gat hann ekki bara sagt
henni að fara til helvítis? Af því hún var
veik. Það eru veikindi sem fá þær oftast til
þess að vera svona djöfull agalegar og
vegna þess að þær eru veikar getur maður
ekki farið með þær eins og þær ættu skilið.
Mesta gjöf nokkrum manni er að vera
hraustur og sú næstbesta, kannski sú
besta, er að lenda í slagtogi við hrausta
konu. Það er alltaf hægt að skipta á einni
hraustri konu fyrir aðra. En bittu trúss
þitt við veika konu og sjáðu hvar þú end-
ar.“
Án þess að ætlunin sé að ana út í forar-
pytti Freudismans má ef til vill rekja
kvenfyrirlitningu Hemingways til andúðar
hans á móður sinni en samband þeirra var
alla tíð stirt, svo ekki sé fastar að orði
kveðið. Hemingway þoldi illa hversu lítinn
áhuga hún sýndi fyrstu tilraunum hans til
skáldskapariökana en meira máli skipti þó
að hann kenndi henni um óhamingju föður
síns, sem á endanum svipti sig lífi — rétt
eins og sonurinn átti eftir að gera löngu
síðar. Hann skrifaði Perkins um Scott
Fitzgerald að hann gæti ekki „skrifað neitt
Ernest og félagar í „sportferd".
Edmund hefur í grein einni um dvöl sína í
París sagt frá býsna furðulegri sögu sem
Hemingway sagði honum.
...„Hemingway sagði mér frá ný-
legri ferð sinni um Suðurríkin sem hann
fór akandi með ungum syni sínum. Einu
sinni hafði hann allt í einu gert sér grein
fyrir því að hann var kominn inn í fylkið
Mississippi: „Ég áttaði mig á því að við
vorum komnir inn á svæði Faulkners."
Þegar þeir höfðu komið sér fyrir á sveita-
hóteli um kvöldið sendi hann strákinn í
rúmið en sat sjálfur uppi alla nóttina með
„byssuna“ sína á borðinu fyrir framan sig.
Mér þótti tvennt augljóst af þessari sögu:
annars vegar gerði hann ráð fyrir því að í
Mississippi byggju persónur úr bókum
Faulkners og hins vegar leit hann á
Faulkner sem hættulegan keppinaut sem
hann reiknaði með að hefði sömu skoðun á
Hemingway og Hemingway hafði á hon-
um, og því gæti hann vel tekið upp á því að
senda einhverjar persónur sínar til þess að
gera Hemingway mein úr því að hann
hafði gert innrás á svæði Faulkners. Mér
þótti þetta fremur dularfullt en kannski
engu dularfyllra en ýmislegt sem kemur
islegt annað mont sem Hemingway festi á
blað í skrifum sínum og montið skortir svo
sannarlega ekki. Annað fólk má sætta sig
við að leika aukahlutverk. Það er helst að
Ezra gamli Pound fái nokkuð óskoraða að-
dáun í bréfum Hemingways, það er að
segja áður en hann gerðist „landráðamað-
ur“ með útvarpssendingum sínum frá It-
alíu í síðari heimsstyrjöldinni. En Pound
vissi líka sínu viti og hann fór ekki í neinar
grafgötur með það hversu lélegur mann-
þekkjari Hemingway væri. Hugh prófess-
or Kenner hefur í bók sinni The Pound Era
vitnað til ummæla gamla mannsins um
Hemingway: „Hem aftur á móti ... hann
gat aldrei greint eina manneskju frá ann-
arri ... og var svo sem alveg sama.“
Hemingway var alla tíð mikill kvenna-
maður og var stoltur af „afrekum“ sínum á
því sviði. Hann kvæntist fjórum sinnum
en lenti auk þess í ótal ástarævintýrum.
Það kann því að koma á óvart hversu
mikla kvenfyrirlitningu er að finna í
einkabréfunum. Hemingway virðist hafa
litið á flestar konur sem hin verstu sköss
og þess verður ekki vart að hann hafi tekið
skilnaðina við eiginkonur sínar nærri sér,
Á safarí: Philip Perciral, Ernest og Richard
Perciral.
satt um hann meðan Zelda er á lífi, fremur
en ég get skrifað meðan tíkin móðir mín
getur ennþá lesið“.
Hann Var Þurfi
Fyrir Vænt Viðmót
Það er raunar einna athyglisverðast við
bréf Hemingways í hversu mikilli varnar-
stöðu hann er sýknt og heilagt. Hann virð-
ist hafa litið á flestalla samferðamenn
sína sem hugsanlega óvini og var líka
fljótur að gera marga þeirra að óvinum
með ofstopa sínum og hroka. „Ég vil engin
vandræði," skrifar hann á einum stað, en
hann var sífellt að lenda í vandræðum. Þá
reið á að láta „pakkið" ekki sjá að hann
tæki það nærri sér. „Pakkið" var meðal
annars gagnrýnendur, yfirvöld, keppinaut-
ar í skáldskapnum, ráðríkar konur; í raun-
inni flestir þeir sem hann hafði samskipti
við um ævina. Og „pakkið" átti ekkert gott
skilið. Drápsfýsnin kemur enn við sögu:
„Ef maður á óvin er hættulegt að gera
nokkuð annað en kála honum," skrifaði
hann Maxwell Perkins.
En þrátt fyrir allt vildi Hemingway að
allir elskuðu hann og dáðu. Stundum er
hann í bréfum sínum eins og lítill strákur
sem ólmur vill fá hrós frá fullorðna fólk-
inu. Og rithöfundurinn John Updike hefur
bent á að öll þau margvíslegu gælunöfn
sem hann fann upp á sjálfan sig og skrif-
aði undir bréf sín, einkum á fyrri hluta
ævinnar, sýni að líkindum örvæntingar-
fulla ósk hans um að vera eitthvað, bara
hvað sem er: Ernest eða Ernie eða EH eða
Hemingstein eða Hemmy eða Stein eða
Hem eða Wemedge eða Steen eða Love
Pups eða Oin eða Yogi Liveright eða Her-
bert J. Messkit ...
Höfundur er blaðamadur í Reykja-
rík og hetur oft skrífað greinar og
riðtöl í Lesbók.
LESBÓK MORGUNBLAOSINS 7. SEPTEMBER 1985 5