Lesbók Morgunblaðsins - 18.01.1986, Blaðsíða 3

B 55
I-EgBá-g
11 @ B 0 [yl ® H E ® ® !S] [H1] [g
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík. Framkvstj.:
Haraldur Sveinsson. Ritstjórar: Matthías
Johannessen, Styrmir Gunnarsson. AðstoÓ-
arritstjóri: Björn Bjarnason. Ritstjórnarfulltr.:
Gísli Sigurðsson. Auglýsingar: Baldvin Jóns-
son. Ritstjórn: Aðalstrœti 6. Sími 10100.
Forsíðan
er af nýju málverki eftir Gunnar Om list-
málara og verður á sýningu hans í Listasafni
ASÍ, sem hefst eftir viku. Gunnar Öm lætur
skammt stórra högga milli; hann sýndi í New
York fyrir áramót og væntanlega aftur í
maí. Af því tilefni ræðir Halldór Bjöm Run-
ólfsson við listamanninn.
TÓMAS GUÐMUNDSSON
SAMTAL
VIÐ DROTTIN
Igærdagkaus éghelzt að vera horfínn til þín, Drottinn,
þvíhjarta mitt varaldrað ogdapurt eins oggengur.
Ogenginn minna vina hafði tíma til aðgleðjast,
svo það tókþvíekki, fannst mér, að vera héma lengur.
Ogþað er ekki gaman fyrirþann, sem trúði á lífíð
ogþóttist bera æskunnar myrtuskrans um enni,
að vaka fram á næturog vera þá um tvítugt,
en vakna næsta morgun sem áttrætt gamalmenni.
Isortoq-búar
kærðu sig kollótta um fískveiðar, segir
Guðni Þorsteinsson fiskifræðingur um þessa
nágranna okkar á Austur-Grænlandi, sem
era okkur jafn framandi og fólk hinum
megin á hnettinum.
Miðbæir
og verzlunarkjamar er heiti á grein eftir
Bjarka Jóhannesson arkitekt og skipulags-
fræðing, sem áður hefur skrifað um hliðstæð
málefni í Lesbók, en á þessu tvennu telur
Bjarki að sé grandvallarmunur og geta nú-
tíma verzlunarkjamar ekki komið í stað
gamalgróinna miðbæja, sem geyma sál borga
og bæja, ef svo má segja.
frá Nesi við Seltjöm var heimasæta á Selt-
jamamesi uppúr síðustu aldamótum, en saga
hennar er sérstæð. Hún giftist til Svíþjóðar,
þar sem maður hennar varð hermálaráðherra,
en henni gekk illa að verða Svíi og var á
undan sinni samtíð í sambandi við jafnréttis-
mál og fleira.
En loks erégþó viss um, að ég er aftur ungur,
því ennþá fmnst mérlífiðjafn dularfullt ogskrýtið,
ogennþá mundi églíklega fagna þvíað falla
ífreistni ogeiga kost á því að hrasa ofurlítið.
Svo þótt ég verði feginn að fara til þín seinna,
þá finnst mér eins og sakir standa engin þörf að kvarta,
þvíhnötturinn, sem þúgafst mér, ersjálfsagt engu síður
ísamræmi við lítið, en glatt ogjarðneskt hjarta.
Hér á églíka fjöldamargt eftir til að dást að,
margt ókveðinna Ijóða oghóp afgóðum vinum.
Og þar að auki veiztu, að ég hcfi tíðum haft þig
íhuga, einkum þegar tók að líða afmánuðinum.
Ogþó éggeti búizt við að brugðizt hafi stundum,
aðbæn mín væri af nægilega sterku trausti sprottin,
þá fannst mérlíka árangurinn einatt fremur lítill,
svo við urðum báðir leiðir á þessu kvabbi, Drottinn.
En hitt er annað mál ogþú sérð það sjálfsagt líka,
að sízt erþað af andúðgegn himnaríkiþínu,
þó barn þitt hafi einnigfengið ást á sínum hnetti
og óski sér að dvelja þar um stund að gamni sínu.
Tómas Guðmundsson 1901 — 1983 var frá Efri Brú í Grímsnesi, en bjó í Reykjavík og
borgin varð honum kært yrkisefni, svo hann hefur verið nefndur borgarskáld. Eins og
fram kemur í Ijóöinu, sem hér birtist, var sígild gamansemi rikur þáttur í Ijóðum Tómas-
ar. Hann var og er eitt ástsælasta skáld þjóðarinnar.
Aþessum áramótum er
þess minnst, að öld er
liðin frá því bíllinn var
fundinn upp. Sá atburð-
ur verður þó alls ekki
dagsettur og varla ár-
settur nákvæmlega.
Þegar Carl Benz smíð-
aði fyrsta þriggja hjóla bílinn sinn 1885 og
þegar Gottlieb Daimler smíðaði sinn fjögurra
hjóla bíl 1886, vora margir brautryðjendur
búnir að finna upp sitt lítið af hveiju, sem
gerði tækniafrek þeirra Benz og Daimlers
möguleg. Raunar höfðu nokkrir uppfínninga-
menn smíðað bíla á undan þeim, en það vora
einstakar tilraunir, sem áttu sér ekki fram-
hald. Eitt af því, sem vafðist mjög fyrir
mönnum var kveikjan - þetta galdraverk,
sem kveikir í eldsneytisblöndunni með neista
á réttu augnabliki. Einn af höfundum bílsins
lét sér koma til hugar, að kveikjuneistanum
mætti handstýra.
En þegar farartækið skrölti af stað fyrir
eigin vélarafli fyrir 100 árum, var það í öllum
aðalatriðum ótrúlega líkt því sem bíllinn varð
áratugum saman. Hann var með blöndung,
kveikju, kælikerfi, gírskiptingu og bremsur,
sem vora kannski ekki uppá það bezta, en
stöðvuðu tækið samt með tímanum. Stýrið
var strax kringlótt og stjórntækjunum raðað
á líkan hátt og enn er gert. Þá voru borgir
í Evrópu og Ameríku með gatnakerfi fyrir
hestvagnaumferð og mikill urmull var þá til
af yfírbyggðum hestvögnum með plusssætum
og jafnvel gluggatjöldum. í fyrstu töldu
Á aldarafmæli
bílsins
menn einsýnt, að hestvögnunum yrði breytt
í bíla; Daimler var þar á meðal og fyrsti bíll-
inn hans var smíðaður þannig. En hann komst
fljótt á aðra skoðun og var kominn með ótrú-
lega þróaðan bíl á grind eftir íjögur ár. Afrek
hans var ekki hvað sízt að finna hraðgenga
vél, sem snerist 900 snúninga á mínútu, eða
svipað því, þegar nútíma bílar ganga í
hægagangi. Þeir Daimler og Benz era taldir
höfundar bílaframleiðslu, vegna þess að þráð-
urinn slitnaði ekki hjá þeim og aðrir héldu
verkinu áfram að þeim liðnum.
Bræðurnir Frank og Charles Duryea hófu
fyrstir manna bílaframleiðslu í Bandaríkjun-
um; það var 1892-93, en risinn Ford kom
ekki til skjalanna fyrr en 1903. Hann var
búinn að smíða og senda á markað átta
gerðir, þegar hann datt niður á T-módelið
fræga árið 1908 og sá bíll markaði tímamót.
Aram saman var T-módelið svo að segja
framleitt óbreytt; það varð fyrsti almennings-
bíllinn og Ford sá fyrstur manna, að þjónusta
var jafn þýðingarmikil og framleiðslan sjálf.
T-módelið frá Ford er líklega merkasti bíll,
sem framleiddur hefur verið á öldinni ásamt
Volkswagen, sem varð einskonar arftaki:
Alþýðuvagninn, sem Hitler fékk Porsche til
að teikna fyrir Þúsundáraríkið, en öðlaðist
fyrst veralegar vinsældir og útbreiðslu um
allan heim eftir fall þess. Nú heyrir hann
að mestu sögunni til, - er þó framleiddur
enn í Brasilíu.
Varla er hægt að telja, að bílaöld hefjist
á íslandi 1904 með tilkomu Thomsen-bílsins.
Engir bílvegir voru til og má segja að óbreytt
ástand hafí ríkt framyfir 1920. Samt vora
menn að flytja inn bíla og það er ótrúlegt,
hvað tókst að komast á þeim yfír miklar
vegleysur. Sumt áttu að vísu að heita vegir.
Ég man, hvað ungum dreng austur í Tungum
þótti ævintýralegt að sjá drossíur, sem ævin-
lega voru svartar, á leið austur að Geysi
eftir Konungsveginum, sem hafði verið lagð-
ur fyrir konungskomuna 1907. Þetta var
seint á fjórða áratugnum og vegurinn, niður-
grafín moldarbraut, varð sífellt dýpri eftir
því sem árin liðu; sumstaðar eins og skurður.
Drossíurnar skildu eftir sig merkileg för í
moldinni og olíulyktin lá lengi í loftinu og
þótti mjög framandleg. Þennan sögufræga
veg hefði varla verið hægt að komast á nú-
tíma smábílum. En drossíumar, sem ævin-
lega vora nefndar svo, vora á stóram hjólum
og það var miklu hærra undir þær en nú
tíðkast.
Síðar hættu drossíur að vera svartar; þær
urðu allavega litar og þær urðu litlar og lágar
til hnésins og hálf ómerkilegar í samanburði
við „sjálfrennireiðar" fyrstu áratuganna, en
það var nýyrði og átti að koma í veg fyrir
að útlenzka heitið automobile festist í málinu.
Á aldarafmæli bílsins era merkar nýjungar
á döfinni; flestar standa þær í sambandi við
rafeindatækni og miða að því að gera bílinn
spameytnara og öruggara farartæki. Þar á
meðal era bremsur sem „hugsa“, - geislar
nema hvetja ójöfnu framundan og fjöðranar-
kerfíð gerir nauðsynlegar breytingar jafn-
harðan. Tölva ber saman snúninginn á hjólun-
um og losar um, ef bremsa er í þann veginn
að læsa hjóli; sú tækni er raunar orðin að
veruleika og stutt er í að allir bílar verði
með aldrifí og stillanlegu fjöðranarkerfí, sem
hægt verður að breyta eftir aðstæðum. Sem
sagt: Bíllinn er sífellt að verða betra og betra
tæki og ekki bólar á neinu, sem gæti komið
i staðinn.
Það er aðeins þrennt, sem skyggir á:
Ökumenn verða ekki hætishót skárri og
mannlegir brestir halda áfram að endurspegl-
ast í akstrinum þrátt fyrir sigra tækninnar.
1 annan stað er mengunin að mestu óleyst
vandamál og í þriðja lagi: Það er farið að
sjá í botninn á bensíntanki jarðarinnar og
annar orkugjafi er ekki í sjónmáli.
GÍSLl SIGURÐSSON
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS 18. JANÚAR 1986 3