Lesbók Morgunblaðsins - 18.01.1986, Blaðsíða 6

Ls> i L ‘
/fmc
U 4»S

\

/Tlorts/r
(fOoyn-S

fifrnje. nwf&eyn
Rithönd Árna Magnússonar, efst eins og hann skrifaði i ís-
ienzku, í miðju eins og hann skrifaði á dönsku og neðst er
latnesk undirskrift hans.
rri ••
Tvo
þúsund
handrit verða
eftir
Arfleifð Árna Magnússonar heimsótt
Eftir
SIGRÚNU davíðsdóttur
Fyrri hluti
Rétt eins og margir virðast álíta að Jón
Sigurðsson hafi verið fyrsti forseti okkar,
þá eru vafalaust margir sem sjá Árna
Magnússon fyrir sér safnandi skítugum
skinnblöðum á daginn og á ástarfundum
við Snæfríði ísiandssól og biskupsdóttur á
nóttinni í nágrenni íslandsklukkunnar.
Látum Snæfríði og klukkuna liggja milli
hluta en höldum okkur við handritin.
Árni fæddist 1663, kominn af lærdóms-
mönnum. Meðal annarra er Snorra Sturlu-
son að finna í ættartölu hans. Hann var
fóstraður hjá móðurafa og :bróður, prest-
um, sem sviku drenginn Árna ekki um
uppfræðsluna. Bróðir Árna segir hann
hafa farið að lesa latínu 6 ára, þá læs á
íslenzku og svo grísku 10 ára.
Eftir nám í Skálholtsskóla sigldi hann
til Kaupmannahafnar 1683. Á garði kynnt-
ist hann fljótlega Tómasi nokkrum Bart-
holin. Barholinarnir voru einhverjir helztir
andans menn í dönskum háskóla- og vís-
indaheimi 17. og 18. aldar og ekki amalegt
fyrir Árna að vera tekinn í náðarfaðm
ættarinnar.
Danir voru önnum kafnir við að rann-
saka sögu sína á þessum tíma, bæði af
einskærum áhuga og svo til eflingar kon-
ungseinveldinu, Þá munaði mjög í að
komast ærlega í íslenzkt miðaldaefni í
heimildaleit. Þar kepptu þeir reyndar við
frændþjóð sína, en litla vini, Svíana, sem
einnig stunduðu söguskrif af kappi og
söfnuðu íslenzkum handritum. Stúdentinn
Árni lendir í ágætum félagsskap danskra
fornfræðinga og aðstoðar þá. Hann tekur
að sér að safna og skrifa upp fyrir þá efni
úr íslenzkum heimildum, sem varðaði
danska sögu. En jafnframt þessum starfa
hugar hann að framtíð sinni og tekur
guðfræðipróf tveimur árum eftir aö hann
kemur út.
1685-6 var hann á íslandi í erindagjörð-
um danskra sagnfræðinga að safna hér
áhugaverðum handritum. í þessu fræða-
stússi hefur hann líklega fengið áhuga á
íslenzku fornefni almennt. Það er ekki
alveg ljóst hvenær hann fær þessa gríðar-
legu söfnunarnáttúru, en það gerist ekki
svo ýkja löngu eftir að hann kemur til
Hafnar. Áhuginn lá í loftinu í kringum
hann. Og Danir gerðu hann víðar út. 1694-
97 var Árni í Þýskalandi, einkum í Leipzig.
Erindið var að krækja þar í mikið bóka-
safn, sem háskólinn vildi kaupa. Ekki varð
þó neitt úr kaupunum, en Árni notaði
tímann til að mennta sig. Sagnfræði var
öflug fræðigrein í Þýskalandi þessa tíma
og þarna bauðst góð menntun og frjótt
andrúmsloft. Hann skrifaðist á við vini
sína í Kaupmannahöfn og fylgdist meðal
annars með því hvað bauðst af gömlum
bókum og handritum þar.
Launalaus Biðstaða
En alltaf var hann stöðulaus og peninga-
lítill. 1694 fékk hann reyndar prófessors-
biðstöðu, var dæmdur hæfur til að vera
prófessor, þegar staða gæfist. En engin
fylgdu launin. Eftir Þýzkalandsdvölina
fékk hann embætti við Leyndarskjalasaf-
nið, en mátti vinna kauplaust í tvö ár, áður
en kaup fór að fylgja stöðunni. Lengi vel
virðist Árni helzt hafa séð fyrir sér prests-
embætti úti á íslandi, sem eina möguleika
á lífsframfæri, þó lítil væri löngunin. Jón
Ólafsson, aðstoðarmaður hans, segir eftir
herra sínum að með skjalavarðarembætt-
inu hafi hann fyrst fengið „fasta þanka
að gefa sig frá íslandi, festa sinn fót í
Kaupenhafn og setja sitt ráð á stöðugan
stofn". Á þessum árum var honum haldið
uppi af velstæðum vinum.
Þrátt fyrir ótryggt lífsviöurværi, þá
keypti hann bækur og handrit af krafti.
1699 skrifar hann Svía nokkrum að nú eigi
hann líklega stærra handritasafn en nokk-
ur annar í Evrópu. 1701 veitti kóngur
honum prófessorstöðu. Þar með varð hann
ekki aðeins fyrsti prófessor í dönskum
fornfræðum, heldur líka fyrsti íslenzki
prófessorinn við Hafnarskóla.
En varla var hann orðinn prófessor
þegar kóngur skikkaði hann til íslands-
ferðar. Þar átti hann að taka saman jarða-
bók ásamt Páli Vídalín, nákvæma úttekt
á landsins gagni og gæðum auk þess að
fyigjast með verzlunar- og dómsmálum,
vera augu og eyru kóngsins. Verkið átti
að taka stuttan tíma, en í raun kom Árni
ekki alkominn til Kaupmannahafnar fyrr
en 1713 og bókin þó ekki fullgerð. Þetta
varð allt hið ólukkulegasta mál, því stjórn-
völd voru sífellt að rekast í honum vegna
tafa og raunar lauk rekistefnunni ekki
fyrr en við uppgjör á dánarbúi Árna.
Árni hafði þó ýmislegt upp úr krafsinu
á íslandi. Hann safnaði handritum í gríð
og erg, var óþreytandi að leita uppi og
raða saman rifrildum. Það er víst alkunna
að þegar pappírshandrit og prentaðar
bækur breiddust út, þá voru illa læsileg
skinnhandritin spænd niður til margs
konar brúks.
Kvonfang Og Launuð
Embætti
Árni brá sér tvisvar vetrarlangt til
Kaupmannahafnar á þessum tíma og í
seinna skiptið kvæntist hann, vinum sínum
til undrunar, því hann þótti hafa sýnt
kvenfólki lítinn áhuga. Vinur hans hafði
löngu áður hvatt hann til að tengjast inn
í einhverja háskólafjölskyldu, en hann
giftist ekkju konunglegs söðlara, Mettu
Fischer. Sú var nokkuð eldri en Árni, en
færði eignir í búið. Árni gat því gengið enn
ötular fram í bóka- og handritakaupum.
AAE.TROPOLI .S'
PÖKTV.S CELEBEKKÍMVS DANIÆ
Kaupmannahöfn i 17. öld, eða nokkru fyrir daga Árna Magnússonar. Þó má gera ríð fyrir því, að borgin hafi litið svipað út þegar Árni var uppi. Lengst tii vinstri, niðri við höfnina, er
Proviantgarðurinn, þarsem Arnasafn var lengi tilhúsa, en síðarkom uppfylling, þarsemhöfnin erá teikningunni.
1A
N 1