Lesbók Morgunblaðsins - 18.01.1986, Blaðsíða 7

Birgitte Dall handrita viðgerðameistari fer hér æfðum böndum Hér situr Jonna Louis-Jensen rið skrifborðið sitt nýkomin frá Björn Hagström, forstöðumaður íslenzku fornmálsorðabókar-
um pappírshandritið Steph. 61, sem er frá 16. öld. í því eru þrí að leiða stúdenta í allan sannleik um íslendingabók Ara innar hans Árna, flettir hér upp einum afmilljón seðlum, sem
fornbréfauppskriftir,réttarskjöl. fróða. hefur rerið safnað í bókina.
Á seinni árum hlóðst enn meira af titlum
og launuðum embættum á hann. 1721 varð
hann prófessor í sögu og landafræði, hugs-
anlega auk fornfræðanna, yfirmaður há-
skólabókasafns og leyndarskjalavörður
1725. Og hann fékk prófessorsbústað í
Store Kannikestæde, eiginlega beint á móti
þar sem Borchs kollegium stendur nú, á
nr. 12.
Miðað við umfang þessara starfa nú, er
ekki aiveg auðvelt að skilja hvernig Árna
tókst að sinna þeim, því svo fór drjúgur
tími í hans eigið safn. Heima fyrir hafði
hann reyndar aðstoðarmann seinni árin.
Síðustu 4 árin sem hann lifði var Jón Ólafs-
son úr Grunnavík hjá honum. Sá leit mjög
upp til herra síns og skrifaði dágóða ævi-
sögu hans, áhugasömum eftirkomendum
til ærinnar gleði. Jón var nefnilega hinn
gleggsti maður, þó hann vilji verða nokkuð
fíflslegur á sviði í gervi Grindvicensis.
20. okt. brauzt út eldur í Höfn, sem bál-
aði í þrjá, fjóra daga. Þegar hann kulnaði
loks voru tveir fimmtu hlutar borgarinnar
rjúkandi rústir, þar á meðal hús Árna.
Eldurinn kom upp utan háskólahverfisins,
en náði þangað á öðrum degi. Árni hikaði
við að flytja eigur sínar, hraus hugur við
raskinu. En þegar eldurinn var kominn í
nálæg hús, voru loksins kallaðir til menn
og eigur hans fluttar upp á horn Kóngsins
nýja torgs og Gothersgade. Það náðist að
flytja burt það mesta af handritum, en
prentaðar bækur og ýmsar nótur Árna
brunnu. Jón segir að þegar Árni hafi gengið
úr húsi sínu í hinsta sinn, þá hafi hann
sagt: „þar standa þær bækur sem hvergi
fást hér eftir í heiminum." Auk flestra
skinnhandrita bjargaðist einnig sægur
pappírshandrita og meira en 5.000 afrit
af miðaldabréfum. Árni leitaði strax til
vina á íslandi eftir skjölum og bókum til
láns og reyndi að koma lagi á safnið. En
samkvæmt Jóni þá sagðist Árni hafa tapað
gleði sinni, sem enginn gæti gefið sér aftur.
Hann veiktist í árslok 1729 og dó 7. janúar
1730.
Dánargjöfárna
I erfðaskrá sinni ánafnaði Árni háskól-
anum bækur sínar, handrit og fé sitt. Dán-
arbúið var svo gert upp þegar frú Metta
dó hálfu ári síðar. En það var fyrst 1756
sem var gengið að fullu frá dánargjöfinni.
Peningana átti að nota til útgáfu og launa
tveggja íslenzkra stúdenta, sem áttu að
sinna henni, undir umsjón. En 1772 komst
þetta á fast, það var ákveðið að setja sér-
staka nefnd, Árnanefnd, Den arnamagnæ-
anske komission, yfir gjöfina og nefndin
er enn til. Nú sitja i henni fimm menn,
háskólarektor, háskólabókavörður, pró-
fessorinn í norrænu, fulltrúi háskólaráðs
og menntamálaráðuneytis. Og svo eru tveir
umsjónarmenn með nefndinni á vegum
háskólans. I þær aldir sem nefndin hefur
starfað hafa ýmsir þekktir Danir og Is-
lendingar átt sæti í henni. Árið 1956 var
fyrirkomulagi safnsins breytt og sett upp
Árnastofnun í tengslum við háskólann.
Eftir brunann voru handritin í nokkurri
óreiðu. 1730 var þeim komið fyrir innst á
kirkjuloftinu í Trinitatiskirkjunni, ásamt
öðrum bókum háskólabókasafnsins. Inn á
loftið er gengið úr Sívalaturninum. 1861
var háskólabókasafnið flutt niður í
Fiolstræde, þarna rétt hjá. 1957 fékk Árna-
safn inni í Proviantgarðinum á Slots-
hólmanum og 1976 fluttist svo stofnunin út
á Amager ásamt heimspekideild háskól-
ans. Ýmsir merkir fræðimenn hafa unnið
á snærum Árna. Á síðustu öld og fram á
þessa vann Finnur Jónsson ötullega að
útgáfum og fræðiritum og Jón Helgason
tók dyggilega við af honum.
Það er vísast ekki mikið eftir af þeim
8.000 ríkisdölum, sem Árni lét eftir sig en
stofnunin fær fé frá danska ríkinu. Á
vegum nefndarinnar er einnig starfað að
því að setja saman orðabók yfir íslenzkt
fornmál. Það er því ekki hægt að segja
annað en að Árni Magnússon hafi komið
tryggum fótum undir ástundun íslenzkra
fornfræða með dyggum stuðningi danska
ríkisins.
ÁRNASTOFNUN á AMAKRI
Á stofnuninni hitti ég próf. Jonnu
Louis-Jensen, sem tók að sér að segja frá
starfsemi stofnunarinnar og skipulagi.
Meðan Jón Helgason stýrði stofnuninni
var hann bæði prófessor í norrænum fræð-
um og eins yfirmaður stofnunarinnar. Með
nýjum háskólalögum frá 1970 var þessu
breytt, yfirmaður er nú kosinn af starfs-
mönnum til eins árs í senn.
Eins og Árni mælti fyrir um, þá er
aðalverkefni stofnunarinnar að standa að
útgáfum íslenzkra forntexta. Þær eru
unnar bæði af fastráðnum starfsmönnum
stofnunarinnar og svo utanaðkomandi.
! Útlendingar vinna gjarnan heima að út-
gáfum sínum, en koma svo í fríum og vinna
á stofnuninni, oft með hjálp heimafólks.
Það er löng skrá yfir verkefni, sem er verið
að finna. Stofnunin gefur út þrjá ritraðir.
1941 kom út fyrsta bindið í Bibliotheca
Arnamagnæana. Þar birtast verk sem lúta
að íslenzkum forntextum. I Editiones
Arnamagnæanæ birtast handritaútgáfur
og í Opuscula greinar og stuttir textar.
Handritaskiptin snerta stofnunina
óneitanlega. Það er sérstök handrita-
skiptanefnd, sem fer yfir handrit stofnun-
arinnar og Konunglega bókasafnsins til
að tína út handrit, sem varða Island sér-
staklega. Hún hefur starfað í 13 ár og er
ekki búin enn. Jonna sagði að stofnunin
hefði á þessum árum fengið tíu skrár yfir
handrit, sem færu til íslands. En handritin
eru ekki send heim fyrr en það er búið að
gera við þau og ljósmynda. Oft eru þau
ljósmynduð bæði fyrir og eftir viðgerð, ef
mikið þarf að gera við. Þessi frágangur er
býsna tímafrekur. En starfsmenn stofnun-
arinnar hafa ekki bein afskipti af skiptun-
um, utan hvað þar er gengið frá handritun-
um fyrir heimsendingu. Lokaágreining um
handritaskiptin eiga svo forsætisráðherrar
landanna að leysa. 1. okt. síðastliðinn var
búið að afhenda 1.135 handrit og 62 skjala-
pakka með fornbréfaafskriftum, sem Árni
lét gera og 58 handrit úr Konunglega bóka-
safninu. Það er gert ráð fyrir að skila um
1.700 handritum, þá eru rúmlega 2.000
eftir, en meðal þeirra eru dönsk, sænsk,
frönsk, spænsk og þýzk handrit. Árni gat
nefnilega ekki alltaf valið úr íslenzk hand-
rit, heldur þurfti hann stundum að kaupa
heilu handritasöfnin og þá flaut ýmislegt
með.
Og svo er það kennsla. Hún er aðallega
hluti af dönskunámi og norrænum fræðum.
Það er varla nokkur stúdent með íslenzku
sem aukagrein. Þar til í fyrra gátu stúdent-
ar sett nám sitt saman úr mörgum valnám-
skeiðum og þá var m.a. hægt að taka forn-
íslenzku í vali. Nú eru hins vegar flest
Proriantgarðurinn á Slotshólma þar sem stofnunin rar til húsa 1957rl976. Turnhurðin er
bálf falin bak rið vafningsriðinn. Fyrir innan er þó engin sofandi prinsessa, heldur dönsku
landmælingarnar.
námskeiðin skyldunámskeið og þeim hefur
fækkað um leið. Það er aðeins hægt að
taka eitt valnámskeiö og velja þá milli
þriggja eða fjögurra. I einu slíku eru tekin
fyrir norræn mál á miðöldum. En fram til
1969 voru dönskunemar skyldugir að lesa
forn-íslenzku í 2 ár. Á þessu misseri er
Jonna að fara yfir íslendingabók með stúd-
entum á cand. mag.-stigi, Helle Jensen
lektor er með námskeið í hetjubókmennt-
um og síðan er yfirleitt einhver kennsla í
íslenzkum nútímabókmenntum, sem ís-
lenzki sendikennarinn, Eyvindur Eiríks-
son, sér um.
Jonna segir samvinnu við Árnastofnun
í Reykjavík vera meö ágætum, þó ekki sé
hún mjög formföst. Það eru tíðar manna-
ferðir þar á milli. Það væri tilvalið að vinna
saman að t.d. handritanotkunarskrá og
vinna slíkt í tölvu. En starfsfólkið í Kaup-
mannahöfn hefur ekki annað þeirri vinnu.
Því hefur fækkað vegna samdráttar við
háskólann.
Hvernig er með vélvæðingu á stofnun-
inni? Jonna segir að þar séu ekki notaðar
tölvur, en sjálf er hún með smáverkefni í
gangi í tilraunaskyni og það eru tölvur í
byggingunni. Það er tilvalið að nota þær
við skrár og útgáfustarfsemi og fólk er
víða að þreifa fyrir sér um slíkt. Starfs-
fólkið vonaðist til að sparnaður í manna-
haldi færi í vélakaup að einhverju leyti,
en svo hefur ekki orðið.
Niðurlag í næsta blaði.
Sigrún Davíðsdóttir er cand. mag. i islenzkum
bókmenntum.

I
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 18. JANÚAR 1986 7
7