Lesbók Morgunblaðsins - 18.01.1986, Blaðsíða 13

Yfírlitskort af Angmagssalikfírði og nágrenni.
ekkert það gerðist, er í frásögur væri fær-
andi. Frá Angmagssalik fórum við svo kl.
8 næsta morgun og kom Mikki til að sleppa
en ekkert bolaði á Jamesi.
Upphaf Angmagssalik-
VERTIÐAR
Nú voru báðir grænlensku fískimennimir
okkar á braut en í staðinn var Kristján með
okkur og kom það sér vel, þar sem hann
er öllum hnútum kunnugur á þessum slóð-
um.
Við byijuðum á að draga haukalóðina,
sem legið hafði í 36 tíma. Afli var enginn.
Mældum við hita á þessum stað og beittum
svo hina línuna og lögðum hana suðvestur
af Kap Dan á Kúlusuk-eyju. Við drógum
svo línuna um kvöldið og fengum 15 kg.
Slydda var þennan dag og snjóað hafði í
fjöll um nóttina.
Seinna um kvöldið lögðum við svo 9
laxanet, sem útbúin voru sem venjuleg
reknet að þessu sinni. Um kl. hálftvö um
nóttina var borgarísjaki orðinn nærgöngull
við trossuna og kippti Guðmundur bátsmað-
ur þá netunum inn á höndunum og fór létt
með það. Ekki var um afla að ræða.
Daginn eftir tókum við þrjú tog með
rækjutrolli utan við og í utanverðum Ang-
magssalik-fírði og var þetta í fyrsta sinn,
að troll hafði verið dregið á þessum slóðum.
Togbotn var ekki góður, en Gunnari tókst
þó að komast hjá rifrildi. Við fengum sama
og ekkert af rækju en upp í 130 kg af
karfa og grálúðu. Handfæri komu líka við
sögu þennan dag og varð árangur hinn sami
og fyrr. Er við vorum að toga á innstu
stöðinni, vindur James sér allt í einu inn í
brúna. Höfðum við ekki orðið þess varir,
er hann kom á opnum báti. Hann hirti það
drasl, sem hann hafði skilið eftir en hvarf
svo á braut.
AfKúlusukkum
Flestir þekkja Kúlusuk vegna flugvallar,
er þar er, enda halda bæði Helgi Jónsson
og Flugleiðir uppi ferðum þangað. Þar er
líka bandarísk eftirlitsstöð hátt uppi á íjalli
eins og títt er um slík umsvif. A eyjunni
er líka um 300 manna þorp, sem lengst af
hefur gengið undir nafninu Kap Dan en
mun nú heita Kúlusuk.
Nokkrir opnir bátar frá þorpinu lögðust
upp að hjá okkur og voru menn að slíta upp
einn og einn físk á færi í kringum skerin
við eyjuna. Þá voru þeir með laxanet en
fengu lítið, enda mun laxagengd ekki vera
mikil á þessum slóðum eins og er.
Kristján þekkti vel til þama og hafði farið
í veiðiferð með nokkrum Kúlusukkum fyrir
nokkrum árum. Fóru þeir á hundasleðum
til Christian Höy-eyjar, sem liggur suður
af aðaleyjunni. Á þeim slóðum var dorgað
í gegnum ís í tvo daga. Þá fóru sleðahund-
amir að ókyrrast og var það vísbending um
það, að ísbjöm væri í nánd. Hundunum var
þá sleppt og hlupu þeir rakleitt að bjössa
og mennimir í humátt á eftir. Hundamir
em liprir og leitast við að þreyta bjöminn
með því að hanga í feldi hans aftanverðum.
Bjöminn slær óspart frá sér en á þó bágt
með að hitta hundana. Tókst honum það
aðeins einu sinni og þurfti þá ekki um sár
að binda. Endalok þessa bardaga urðu þau,
að bjöminn skreið dauðþreyttur upp á ísjaka,
þar sem hann var svo felldur.
Plóabardagi
Að kvöldi þess 2. september, er við vomm
að sigla inn fjörðinn í leit að togbotni, komu
á móti okkur 9 bátar frá Kungmiut og fóm
mikinn og munduðu skipsmenn byssur. Við
sáum fljótlega hvers kyns var, að þeir vom
að elta hrefnu. Við slógum strax af, enda
ekki í skapi til að vera of nærri þessarri
viðureign. Kungmíúttamir komu bráðlega
einu og einu skoti í hrefnuna og sáum við
blóðið fossa úr henni, þegar hún kom upp.
Leikurinn barst bráðlega að Dröfninni og
varð okkur ekki um sel, enda töldum við,
að hrefnur væm hændar að skipinu, þar sem
hrefíia hafði nuddað sér utan í það fyrir
utan Isortoq. Leikurinn barst þó upp að landi
að eyri, sem snarlega var skírð Hvaleyri.
Var ákaft skotið og smám saman varð
nokkmm belgjum komið í skepnuna. Þar
næst barst leikurinn út á miðjan ijörð fyrir
utan okkur. Þar sökk hrefnan, þótt í henni
væm 8 belgir, enda var dijúgt af blýi komið
í skrokkinn.
Hrefnukvótinn á þessu svæði er aðeins 5
dýr og reyndist þetta vera hrefna nr. 4, sem
þama fór fyrir ekkert. Þótti okkur sárt að
sjá mennina missa hvalinn vegna lélegs
veiðiútbúnaðar. Vom menn daprir í bragði
eftir þessar hrakfarir, sem kostáð hafði
mörg skot, mikið eldsneyti, nokkra skutla
og belgi. Vonir vom bundnar við það, að
hvalnum skyti upp aftur en sú von brást. í
sárabætur gáfum við mönnunum nokkra
karfa, sem þeir átu hráa. Það gerði Kristján
reyndar einnig og gaf mér svolítinn bita,
sem ég slafraði í mig en þótti lítið til koma,
enda fannst mér þetta bragðdauft fóður.
Um kvöldið lögðumst við svo við festar
í Maríuhöfn rétt við þorskagildm, er þar
var. Áður höfðum við lagt 8 neta þorska-
netatrossu með 6 tommu riðli út af nesi,
sem heitir Qemertoq.
TilSólarhliðs
Þann 3. september héldum við inn fjörð-
inn áleiðis í innfjörð þann, er lengst nær í
norður. Þessi ijörður heitir Qingarssuaq og
hafði Kristján gmn um, að þar kynni að
leynast rækja.
Framan við þennan fjörð er einhvers
konar sjávaruppstreymi og mjmdast þama
vök í síðari hluta maí, þegar allt er annars
undir ís. Svo kynlega vill til, að þama verður
árlega vart við loðnu og jafnan þann 28.
maí, en þá er oft hart í búi hjá íbúunum
við fjörðinn. Loðnan er veidd þama á
skemmtilegan hátt. Dragnót er höfð á ísnum
og frá henni utan um vökina liggja svo
dragstrengir. Þegar loðnu verður vart, er
voðinni hent út og jafnframt byija hundamir
að draga tógin. Voðin er svo létt, að hún
dregst á yfírborði. Þegar voðin er komin
yfír vökina, er afalanum dröslað upp á ísinn
og eta þá bæði menn og málleysingjar fylli
sína af loðnunni eins og hún kemur úr
hafínu. Afgangnum er svo ekið á hundasleð-
um til byggða. Fengist hefur upp í 2,5 tonn
í drætti á þennan hátt. Er um fullvaxna
loðnu að ræða.
Annars er fjörðurinn með erfíða nafninu
luktur tignarlegum fjöllum, en fyrir botni
fjarðarins er þó sérkennilegt skarð, sem sést
í 330° stefnu frá mynni fjarðarins, og kall-
ast Sólarhlið Við tókum svo tvö tog á fírðin-
um. Fyrst urðum við fastir eftir 26 mínútur
og fengum þá 12 kg af rækju og um 50
kg af skrápflúru, karfa og grálúðu. í seinna
skiptið gátum við togað yfrið lengur og
fengum þá 100 kg af grálúðu og lítils háttar
af öðrum físki en sáralítið af rækju.
Þorskur
Þeir íslenskir fískifræðingar, sem sinna
þorskrannsóknum, höfðu mikinn áhuga á
að láta okkur merkja og kvama þorsk við
Grænland og höfðu gaukað að okkur á
annað þúsund þorskmerkjum og óteljandi
kvamapokum. Allt þetta hafði legið óhreyft,
þegar hér var komið sögu, enda höfðum við
engan þorsk fengið enn, þrátt fyrir töluverða
tilburði með margvfslegum veiðarfæmm.
Nú átti að bæta úr þessu og varð það
fyrst fyrir að merkja físk úr þorskagildrunni
í Maríuhöfn. Til þess að vitja um gildruna
þurftum við þó aukabát og mannskap, sem
kunni til verka við að þurrka upp. Kristján
hringdi til Kungmiut og bjargaði málunum
í hvelli. Var sá einn annmarki á erindinu,
að báturinn var bensínlaus eftir Flóabardag-
ann. Úr því gátum við bætt og var okkur
þá ekkert að vanbúnaði. Ekki hafði verið
vitjað um gildmna í tvær vikur, svo að þess
vegna mátti búast við afla.
Þeir Kristján og þrír Kungmíúttar þurrk-
uðu gildmna upp frá inngonguopinu. Keynd-
ist mikið slý vera í netinu og hefur það
sennilega fælt físk frá. Víð hinn enda gildr-
unnar vomm við Gísli og Gvendur á Rauðku
tilbúnir til að háfa aflann upp í kar með
sjó í. Þegar á reyndi vom háfamir látnir
lönd og leið og gripum við fískinn þess í
stað með höndunum. Aflinn rejmdist vera
63 fískar, flestir smáir, svo að meðalþjmgd
hefúr varla náð einu kílói. Alla þessa físka
merkti svo Sólmundur úti á fírði og óskaði
hveijum og einum góðrar ferðar heim til
Islands. Munu þetta væntanlega vera einu
þorskamir í sjónum, sem merktir em með
íslenskum merkjum. Ríður nú á, að íslenskir
sjómenn verði skilvísir, ef þeir veiða merktan
þorsk, því að þar munu vera Grænlendingar
á ferð og gætu slík merki hresst upp á
kvótaúthlutunarstjórana. Þá má geta þess,
að Grænlendingar merktu um 2.000 þorska
áþessu svæði á ámnum 1982 og 1983.
Kungmiut
Kungmiut er um 500 manna bær. Eins
og títt er á Grænlandi hafa íbúamir meiri
áhuga á að veiða með byssum en veiðarfær-
um til fískveiða. Kristján dvaldist þama um
þriggja ára skeið til að drífa upp fískveiðar,
einkum þorskveiðar í net og gildmr. Gekk
honum vel starfínn og veiddust um 260
tonn í þorskgildmr árið 1981 auk þess sem
fékkst í net. Kristján kom líka á fót fískverk-
unarhúsi fyrir saltfiskverkun, kom upp
hjöllum og smáfrystiaðstöðu. Eftir að Krist-
ján fór, drabbaðist þetta heldur niður. Til
dæmis em til 10 þorskagildmr, sem enginn
vill nota, en aðrir tvær gildrur vom í gangi
í tilraunaskjmi. Hét sá Albert, er sá um
þær. Við höfum þegar kjmnst annarri gildr-
unni en hin var höfð við Tiniteqilaq við
Sermilikíjörð en þar vom erfíðar aðstáeður
vegna straums og íss.
Kungmíúttamir em ákaflega lífsglatt
fólk, en hættir til að láta hveijum degi
nægja sína þjáningu. Kristján taldi þá svall-
gjamari en aðra Austur-Grænlendinga og
þarf víst töluvert til. Annars hættir okkur
Islendingum mjög til að tönnlast á áfengis-
vanda Grænlendinga, sem vissulega er
ærinn, en því fer þó víðs fjarri, að þetta sé
eitthvert einkavandamál þeirra. AHa vega
sá ég ekkert, sem benti til þess, að bömin
væm vanrækt, eða menn Iægju í drykkju-
skap. Menn skvetta hins vegar í sig og
munu þá ekki allir vera mjúkhentir við
konumar sínar. Hér að lútandi er þó vert
að benda á, að þessi kynstofn var á steinald-
arstigi fyrir einni öld og höfðu ekki aðgang
að áfengi fyrr en eftir miðja 20. öldina.
En svo vikið sé aftur að veiðunum, þá
hafa grænlensk stjómvöld náð mjög at-
hyglisverðri stjómun á þeim málum. Menn
geta fengið græn veiðikort, sem gefa fullt
og ótakmarkað lejrfí til að veiða físk og
landdýr innan þeirra marka, sem kvótar
setja. Korthöfum er fijálst að ráðstafa aflan-
um að vild, en er óheimilt að stunda aðra
vinnu nema skortur sé á vinnuafli. Þá er
hægt að kaupa rauð veiðikort, sem gefa
heimild til veiða til heimabrúks og mega
þeir sem slík kort hafa stunda hvaða at-
vinnu, sem er. Þessar reglur voru settar,
til þess að menn í fastri vinnu eigi ekki
möguleika á að stunda veiðar í þann stutta
tíma á árinu, sem mest er að hafa. Þetta
kerfi mun hafa gefíð góða raun.
Eins og allir vita, hefur verðfall á sel-
skinnum komið ákaflega illa niður á Græn-
lendingum. Þeir fá aðeins 40—50 danskar
krónur fyrir skinnið, sem er tæpur fímmt-
ungur af því, sem áður var. Nú eru greiddar
200 krónur í uppbót á hvert skinn, svo að
menn beri svipað úr býtum og áður var.
Þetta er auðvitað dýrt spaug, sem skrifa
má á reikning misheppnaðra manna, sem
kenna sig við náttúruvemd. Það væri ráð
að bjóða þessu fólki til Austur-Grænlands,
helst til vetursetu.
Við skruppum í land í Kungmiut eftir
þorskmerkinguna. Bærinn er svolítið bland-
aður, svipað hreinlegur og Angmagssalik
að hluta en sjöldungslegur á köflum. Verslun
er á staðnum, stór skóli, myndarleg kirkja
og dísilrafstöð. Engin bifreið var á staðnum,
enda engin þörf á slíku, en einn traktor
sást. Smábryggja var þama líka en dýpi
var ekki nóg fyrir Dröfnina.
Við hittum James fyrir inni í pakkhúsi
og Kristján kynnti mig fyrir þingmanni
héraðsins, Jakobi Sivertsen, sem er í Atass-
utflokki þeim, er vill halda sambandinu við
Dani og er í stjómarandstöðu. Einnig var
ég kynntur fyrir danskri konu, sem vann í
ígripum fyrir grænlensku fiskirannsóknar-
stöðina. Sú var oft ein á sjó með ung böm
sín og veiddi á handfæri.
Eftir heimsóknina til Kungmiut drógum
við þorskanetin og fengum 9 þorska og 7
grálúður. Lögðum við trossuna síðan aftur
á svipaðan stað.
Niðurlag í næstu Lesbók.
Þjóðrerjar við húsbyggingar Isortoq. Ljósm. greinarhöf.

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 18. JANÚAR 1986 13