Lesbók Morgunblaðsins - 01.03.1986, Qupperneq 4

Hef kosið mér
líf án fjölskyldu
ann 23. febrúar varð sænska skáldið Ivar
Lo-Johansson 85 ára. Af því tilefni bað ég
hann um viðtal fyrir Lesbók Morgunblaðsins.
ívar féllst á það „þó það væri ekki stundarfrið-
ur fyrir allskonar blaðafólki um þessar mundir
— og það bara út af einum afmælisdegi",
eins og hann orðaði það.
Það er ekki til sá Svíi sem ekki þekkir
til skáldskapargerðar ívars. Hann er virtur
og dáður. Ahrif hans í þjóðfélaginu hafa
verið mikil. Hann hefur ráðist á það sem
honum hefur fundist óréttlátt af slíkum
krafti, að ráðamenn hafa ekki einungis
hlustað á hann, heldur líka oft komið þeim
breytingum á, sem hann hefur stungið
uppá. Þjóðfélagsádeilur hans hafa spunnist
inn í skáldsögumar, sem oft eru bæði
skemmtilegarogspennandi. Hingaðtil hefur
ívar skrifað tæplega 50 bækur og lesenda-
hópur hans er mjög stór.
Haustið 1985 kom Qórði og síðasti hluti
endurminninga hans út. Þó að ívar hafi nú
lokið við að skrifa endurminningar sínar
þýðir það ekki, að hann hafí sett lokið á
ritvélina, langt frá því. Það líður ekki sá
dagur að hann skrifí ekki eitthvað og hann
er reyndar núna önnum kafínn við að skrifa
nýja skáldsögu sem hann þvemeitar að
ræða nánar um.
Á langri ritævi hafa ívari hlotnast ýmsar
viðurkenningar. Hann var t.d. gerður að
heiðursdoktor í heimspeki við háskólann í
Uppsölum 1964 og meðal verðlauna sem
hann hefur fengið eru bókmenntaverðlaun
Norðurlandaráðs 1979.
Ivar býr í tveim litlum einsherbergisíbúð-
um í flölbýlishúsi í suðurhluta Stokkhólms.
íbúðimar eru á sömu hæð en ekki samliggj-
andi. Þetta þætti mörgum manninum óhent-
ugt, þó ekki ívari. Honum líkar það vel, „að
fara í vinnuna á morgnana með því að læsa
dyrunum á eftir sér, ganga 10 skref og
opna dymar að hinni íbúðinni". Þegar hann
flutti inn í húsið 1934 bjó hann lengi vel
bara í annarri íbúðinni en leigði sér hina líka
eftir nokkur ár.
íbúðimar eru nákvæmlega eins. Hér eru
fá húsgögn, hundgömu! og slitin. Það eru
bara bækumar sem bera þess vitni, að hér
býr ekki fátæklingur. Bækumar eru út um
allt, í bókahillum, stórum pappakössum á
gólfunum og í hrúgum á tveim dívangörm-
um. Eldhúsin em aðeins 2m 'l að stærð, en
ívari er sama um það, hann lagar aldrei
mat, borðar alltaf á veitingastöðum.
Ivar hefur aldrei verið mikið fyrir það
að eignast hluti. Hann hefur aldrei átt bíl
eða fasteignir og það væri synd að segja
að hann eyddi peningum í fatnað.
ívar hefur vissulega lifað lengi en á
honum sjást þó engin andleg ellimörk.
Athygli hans er óskert og ekkert fer fram-
Unnur Guðjónsdóttir
ræðir við sænska
skáldið Ivar Lo-
Johansson og þýðir
smásögu eftir hann,
sem hér birtist einnig
Unnur Guðjónsdóttir er bailetdansari og
stundaði nám við Balletskóla Þjóðleik-
hússins og hélt síðan áfram balletnámi
í London og Stokkhólmi. Hún býr nú í
Svíþjóð, hefur kennt við sænska ríkisleik-
listarskólann í Stokkhólmi en einnig
dansað þar og hlotið góðar viðurkenning-
ar. Hún var balletmeistari Þjóðleikhúss-
ins 1972—73 og hefur samið ballett og
sett upp, bæði í Reykjavík og á Norðurl-
öndum. Þar sem unnur býr í Hágersten
í Svíþjóð, hefur hún kynnst hinu aldna
skáldi, Ivari Lo-Johansson, og ljáði hann
máls á samtali fyrir Lesbók f tilefni 85
ára afmælis, sem hann átti 23. febrúar
sl.
Líf í bókum. Hér gluggar skáldið f nýútkomna bók á bókasafni. Hann ber virðingu
fyrir íslenzkri bókmenntahefð, en er samt ókunnugur íslenzkum bókmenntum.
hjá honum. Að hann hefur ekki misst áhuga
á kvenfolki fer ekki á milli mála. ,í hvert
skipti sem við hittumst lýsir hann t.d.
óánægju sinni yfír því ef ég hef hárið í
hnút og ánægju sinni ef ég hef það slegið!
Við sitjum nú sitt hvorum megin við
skrifborðið hans í vinnuíbúðinni og ég bið
hann að segja frá ferli sínum.
Menntun
„Ef ég tek menntun mína fyrst er það
fljótgert. Ég hætti skólagöngu þegar ég var
13 ára, eftir skyldunámið. Ég menntaði mig
svo sjálfur, las allt sem ég komst yfír, í
sveitinni var það reyndar ekki mikið. Vetur-
inn 1917-18 var ég svo heppinn að fá að
ganga ókeypis í lýðháskóla, því ég hafði
ekki efni á að borga skólagjöldin. Á þessum
unglingsárum hafði ég alltaf orðalista, með
útiendum orðum, við hliðina á matardiskn-
um, og reyndi þannig að læra útlend tungu-
mál. Þegar mér bytjaði að vaxa grön setti
ég líka upp orðalista við hliðina á rakspeglin-
um.
Ég sótti oft fyrirlestra, þó ég lærði ekki
mikið á þeim, því ég hafði mestan áhuga á
því, hvemig fyrirlesaramir voru klæddir og
hvemig þeir greiddu sér og komu fram.“
SVEITAMAÐUR AÐ UPPRUNA
„Ég er sveitamaður hér í Stokkhólmi þó
að ég hafí búið hér í tæp 70 ár. Það er af
því að ég hef sveitina í mér. Þrátt fyrir það
get ég séð sveitina á hlutlausan hátt.
Það var bemskudraumur minn að komast
til Stokkhólms, því í sveitinni voru varla til
almennilegar bækur, ekkert almennilegt
fólk — ekkert af því sem ég þráði. Þegar
ég kom svo til Stokkhólms fékk ég þetta
allt saman. Hér vom bókasöfn, hér var það
fólk sem ég vildi hitta.
Ef ég hefði fæðst í Stokkhólmi hefði ég
auðvitað skrifað bækur um borgina í staðinn
fyrir að skrifa um þjóðvegi, illgresi, blá-
klukkur, hestvagna og dráttarvélar. Mín
skoðun er sú, að það em ekki til neinar
borgarbókmenntir, ekki einu sinni í heims-
bókmenntunum. I staðinn fyrir að skrifa
um borgina skrifar maður um sveitina í
borginni. Hér í Stokkhólmi skrifar maður
um Strömmen (Strauminn — vatnið í borg-
inni), garðana og gróðurinn. Hefði ég fæðst
hér í bakhúsi í steinsteypuhverfí hefði ég
reynt að skapa myndir úr því umhverfi. Um
þetta hefur ekki ennþá verið skrifað.
Það er bara sveitafólk sem býr hér í
Stokkhólmi. Það er næstum því ómögulegt
að fínna hér fólk sem er borgarbúar þrjá
ættliði aftur í tímann.
Flutningur fólks úr sveitum til borga olii
stómm breytingum, bæði félagslegum og
sálrænum. Oft var það þannig, áður fyrr,
að þeir innfluttu fengu verstu vinnuna,
mennimir fengu erfiða verkavinnu og kon-
umar urðu oft vinnukonur eða í versta falli
vændiskonur.
Sjálfur byrjaði ég frá gmnni sem nýinn-
fluttur, ég varð handlangari í byggingar-
vinnu. Til ársins 1925 vann ég við allskonar
störf en þá varð ég atvinnulaus í einhverri
annari borg. í París byrjaði ég aftur frá
gmnni, nú sem uppþvottakarl á lúxushóteli
— niðri í kjallara þess. Lúxusinn sá ég ekki
fyrr en mörgum árum seinna sem gestur á
hótelinu."
Byrjun Ritstarfa
„Það var í Frakklandi sem ég byrjaði að
skrifa, gerði það þá um helgar og á nætum-
ar. Ég skrifaði greinar, sem ég sendi sæn-
skum dagblöðum. Sumt var birt, annað
ekki. Ég fékk þá jafnmikið borgað fyrir eina
grein og ég fékk fyrir alla vikuna sem
verkamaður. Ég hafði nú hætt í uppvaskinu
og vann sem steinhöggvari við kirkjubygg-
ingu í Normandí. Eftir nokkum tíma hækk-
aði ég í tign og var látinn höggva út mynd-
ir, gerði t.d. skímarfont og Kristmynd, já
einnig víkingaskip.
Eftir Frakklandsdvölina flæktist ég um á
Spáni og á Ítalíu og vann fyrir mér á ýmsan
hátt. Það var þá, sem ég fékk þá hugmynd
að ég skyldi skrifa bækur um verkafólk í
öllum löndum heims. Eftir að hafa unnið
aftur um tíma sem myndhöggvari í Frakk-
landi fór ég til Englands 1928, þar sem ég
ætlaði mér að vinna í kolanámu og skrifa
bók um verkamennina þar. Ég leigði mér
herbergi hjá kolanámuverkamanni og skrif-
aði bókina, þrátt fyrir það að ég ynni aldrei
í námu, því ég fékk ekki atvinnuleyfí.
Árið eftir fór ég til Ungveijalands, þar
sem ég ferðaðist um landið með sígaunum
og skrifaði bók um þá. Síðan fór ég heim
til Svíþjóðar og fór að skrifa um sænsku
sígaunana. Ég barðist fyrir þvi að þeir
fengju að lifa sínu eigin lífí og þyrftu ekki
að aðlagast sænskum lifnaðarháttum.
1929 hafði ég gefið út fimm svokallaðar
ferðabækur, sem fjölluðu um útlend þjóð-
félög. Þá rann upp fyrir mér að áætlun mín