Lesbók Morgunblaðsins - 21.02.1987, Blaðsíða 3

IWI*
B @ 11 @ [u] 0 ® B H Sl 111IH ® ®
Útgofondi: Hf. Árvakur, Reykjavik. Fremkvstj.:
Harakfur Sveinsson. Ritstjórar: Matthias
Johonnessen, Styrmir Gunnarsson. Aðstoð-
arritstjóri: Bjöm Bjarnason. Ritstjómarfulltr.:
Gisli Sigurðsson. Auglýsingar: Baldvin Jóns-
son. Ritstjóm: Aðalstrœti 6. Sími 691100.
Goðin
áttu til að reiðast, en hefðu án efa blíðkast við bók
þá, Goð og hetjur í heiðnum sið, sem Anders Bæksted
hefur ritað og út er komin í íslenzkri þýðingu. Aðal-
geir Kristjánsson skrifar pistil um þessa þörfu bók
og birtur er úr henni kafli um hina germönsku íbúa
Norður Evrópu.
Glatkistan
hefur enn verið opnuð og nú hefur Þorsteinn Antons-
son fundið merkilega og óbirta sögu frá öldinni sem
leið, sem heitir Sagan af Eiríki Loftssyni hinum ein-
ræna, og er eftir þá Skúla Bergþórsson og Níels
Jónsson, sem kallaður var skáldi.
Forsíðan
er helguð nýgræðingnum í myndlistinni, en hann er
margbreytilegur um þessar mundir og það er vel.
Myndin er af málverki Halldórs Ásgeirssonar, sem
hann nefnir ELSKENDURNIR og er á sýningu hans,
sem nú stendur yfir í Nýlistasafninu. Af því tilefni
hefur Þorvaldur Friðriksson átt samtal við Halldór
og með því birtast fleiri myndir af hinum sérstæðu
verkum hans. Lesbók/Ámi Sœberg
mynda-
persónur
þekkja allir nú á dögum, því þær eru hluti af hinum
daglega veruleika og sumar búnar að vera lengi með
okkur. Teiknimyndahefti eru bókmenntagrein erlend-
is, þótt við þekkjum þau ekki sem siík og um það
fyrirbæri skrifar Jón Óskar Sólnes.
Þorsteinn Erlingsson
Skilmálamir
Ef þér ei ægir allra djöfla upphlaup að sjá
og hverri tign að velli velt, sem veröldin á,
og höggna sundur hveija stoð, sem himnana ber,
þá skal ég syngja sönginn minn og sitja hjá þér.
Og ef þú hatar herra þann, sem harðijötrar þig
og kúgar til að elska ekkert annað en sig,
en kaupir hrós af hræddum þrælum, hvar sem hann fer,
þá skal ég líka af heilum huga hata með þér.
Ef anntu þeim, sem heftur hlær og hristir sín bönd
og vildi ekki krjúpa og kyssa kúgarans hönd,
en hugumstór að hinzta dómi hlekkina ber,
þá skal ég eins af öllu hjarta unna með þér.
Og ef þig langar leyndardóma lífsins að sjá
og biðjirðu um þess BarnaguII og byijir á „á“
og lest þar ekkert öfugt gegnum annarra gler,
þá vil ég feginn líka læra að lesa með þér.
Ef þú ert fús að halda á haf, þó hrönnin sé óð,
og hefur enga ábyrgð keypt í eilífðarsjóð,
en lætur bátinn bruna djarft um boða og sker,
þá skal ég sæll um sjóinn allan sigla með þér.
Og seinast þegar svarta nóttin sígur á lönd
og dökkar hrannir hrynja um knörr og hvergi sér strönd,
þá láttu bátinn horfi halda, hvert sem hann ber,
og ég skal sæll á svarta djúpið sigla með þér.
Þorsteinn Erlingsson, f. 1858 í Stóru-Mörk undir Eyjafjöllum, d. 1914. Hann ólst
upp í Hllðarendakoti, varð stúdent f Reykjavfk 1883, las lögfrœði um tíma í Kaup-
mannahöfn, stundaði sfðan kennslu og varð svo ritstjóri á Seyðisfirði, BOdudal og
f Reykjavfk, þar sem hann bjó frá 1902 til dauðadags. Náttúruvemd og samúð
með lftilmagnanum voru honum jafnan ofarlega f huga.
B
B
Velferðarríldð er pólitískt
slagorð, sem getur verið
svona á svipinn í dag og
hinsegin á morgun. í eyrum
sumra hljómar þetta orð
eins og tónn með hljóð-
deyfi; þeir álíta velferðarrík-
ið kæfa framtak einstaklingsins, draga úr
ábyrgðartilfinningu fólks og koma í veg fyrir
skynsamlega efnahagsstefnu. Aðrir kenna vel-
ferðarríkinu um taugaveiklun, hjónaskilnaði og
sjálfsvíg.
Nú er það svo, að andlegar og líkamlegar
þarfir manna eru jafhmiqafhar og þeir eru
maigir. Af sjálfu leiðir, að það er undir hug-
lægu mati komið, nánast smekksatriði, hvort
við álítum velferðarríkið gott eða vont í sjálfu
sér. Þegar upp er staðið stendur kannski eftir
spumingin gamla; Hver er þín trú?
Það mundi láta nærri, að þá verði manneskj-
an stærst og best, þegar hún finnur til
samheyrileikakenndar með öðru fólki. Það
mannfélag, sem eflir með mönnum þá tilfinn-
ingu, að þeir heyri öðrum til með einhvetjum
hætti, séu Muti af heild, jaftivel bræðralagi,
mundi líklega óhætt að áh'ta betra en hitt, sem
kyndir undir tortryggni ef ekki hatri í garð
náungans. Mönnum er óhollt að lifa í stöðugum
ótta hver við annan og í eilífri samkeppni inn-
byrðis. Ekkert félag manna er þó ískyggilegra
en það, sem kennir þegnum sínum að mergsj-
úga hverir aðra í taumlausri eigingimi, nema
ef vera skyldi það, sem elur þá upp til þess að
líta á náunga sinn eins og hvem annan hlut,
VeHérðarríkið
og menningin
sem heimilt er að ráðskast með og nota í þágu
eigingimi og sjálfeelsku.
Óneitanlega hefur orðið velferðarríki heldur
geðugan hljóm. Fleiri geta tekið undir það, sem
í því orði felst, heldur en hitt, sem felst í fyrir-
sögnum á borð við stéttlaust þjóðfélag eða
alræði öreiganna. Velferðarríki er kannski um-
fram allt það mannfélag, sem er að sama skapi
blessunarlega laust við graftarkýli kapítalisma
en það stendur að hinu leytinu dyggilegan vörð
um stjómmálalegt lýðræði. Þeir fræðimenn eru
til, sem telja verstu ókosti kapítalismans þá,
að innan vébanda hans verða ótti og öryggis-
leysi aðalhvati og drýgsta framhrundingarafl
efiiahagslegs framtaks.
Við, sem leggjum stundum leið okkar austur
fyrir jámtjaid, verðum þess fljótlega vör, að
fólkáð í þessum löndum fær ekki að ákveða
neyslu sína sjálft Prófessor dr. Eckehardt Miihe
hefur þannig hvorld ráð á bifreið né síma
Hætt við að hann ræki upp stór augu, ef fyrir
sjónir hans bæri íslenskan forsyóra undir stýri
á gtæsibifreið sinni að tala í símann undir eins!
Kaff; er gjaldmiðill í þessum löndum; ef þú átt
nokkur kaffipund í farteski þínu, þá em þér
allir vegir færir, svo í Póllandi sem í Austur-
Þýskalandi. Ég tala nú ekki um sígarettur af
amerísku sortinni. Hálærðir doktorar og prófess-
orar fá jólagjafagiampa í augun, þegar gesturinn
að vestan kveikir sér i vindli kenndum við höfti-
ina í Lundúnaborg.
Undir slíkri sljóm virðist þó einn þáttur ganga
að minnsta kosti sæmilega og það er flárfesting-
in í menntun og jafiivel vísindalegum rannsókn-
um. Annar þáttur er sennilega líka nokkum
veginn í góðu lagi og það er þjóðfélagslegt ör-
yggi þessa fátæka fólks, ef hægt er að tala
um ÖJyggi fátæks manns. En velferðarríki er
enn ekki upprisið í þessum löndum. Það verður
ekki fyrr en skipting hinna búskapariegu gæða
verður með öðrum hætti en nú er.
En velferðarríki má ekld láta þar við sitja
að tiyggja félagslegt öryggi og réttláta skipt-
ingu þjóðartekna. Það þarf einnig að sjá til
þess, að ekki sé þröngvað upp á þegnana ein-
hæfum og forheimskandi áhrifum. Það þarf að
forðast að gera fólkið að neytendum og við-
skiptavinum fyrst og fremst, þannig að það
einblíni á líkamlegar þarfir sínar. Það má ekki
gleymast að hlúa að hinum andlegum þáttum
í verund mannsins, þeim þáttum, sem mennska
hans er ofin úr. Ríkisstjómin, vilji hún heita
góð, á að veita fé til fræðslumála, leikhúsa,
saftia, tónleikahalla, sýningarsala og kiricju-
bygginga. Og það þarf að kenna bömunum
ungum að gera mun á göfugum tjáningarmiðl-
um og ódýrum áróðri í formi skemmtiiðnaðar
og auglýsinga.
Með þverrandi áhyggjum af fullnægju frum-
hvata, fá menntun, menning og listir aukið rúm
í lífi fólks. Stjómmálin fara þá að snúast æ
meira um menningu, í stað þess að btina ein-
göngu á peninga. Menntamálaráðuneytið verður
þýðingarmeira en ijármátaráðuneytið.
Gerir þessi menningarbjartsýni ráð fyrir mun
gáfaðra fólki en því, sem nú byggir löndin?
Nei. Með þjóðum býr gífurtegur andlegur kraft-
ur, sem nú er að miklu teyti óbeistaður, og fer
tit spiltis; maigur hættir að þroskast upp úr
fermingu, af þvi að menn taka á þeim aldri
að hugsa meira og meira um atvinnutífið. Skyn-
samtegt uppetdi og undirstöðugóð skótaganga
stuðlar óefað að stórefldum vitsmunategum
þroska almennings í löndum heims. Nú er víða
farið að gera ráð fyrir símenntun fótks, það
meridr launað teyfi, sem notað er tíl þess að
halda sér við i sínu fagi.
Síðast en ekki síst þarf að vekja fjölmiðta
tíl vitundar um ábyrgð sína og stöðu sem fræð-
andi og uppbyggitegra aðita. Því er bráðnauð-
syntegt að nidð eigi og reki slíka miðla og
hatdi þeim strangtega fyrir utan frumskógatíf
eftiahagsstreitunnar og skemmtiiðnaðarins. Hið
sama gildir um dagblöð.
GUNNAR BJÖRNSSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 21. FEBRÚAR 1987 3