Lesbók Morgunblaðsins - 21.02.1987, Blaðsíða 6

og eftirmanna hans í Mið- og Vesturevrópu
frá því um 50 f. Kr. og þar til Rómaveldi
tók að liðast í sundur um 400 e.Kr.
Þjóðflutningatíminn
Næstu aldir á eftir mótuðust af hrikaleg-
um atburðum sem hlutu óhjákvæmilega að
valda upplausn í hinum germanska heimi
en þar hafði ástandið verið tiltölulega stöð-
ugt fram að þeim tíma. Á þjóðflutningatím-
anum voru næstum allir germanskir
kynflokkar í Miðevrópu á faraldsfæti. Lykt-
imar urðu þær að sumir þeirra liðu undir
lok en aðrir stofnuðu ný ríki í héruðum sem
áður vom rómversk skattlönd og þar urðu
nýju íbúamir fyrir sterkum áhrifum af
grískrómverskri menningu sem drottnaði
áfram þótt Rómaveldi hryndi. Og á víðáttu-
miklum svæðum í norðanverðri Miðevrópu,
sem germönsku þjóðflokkamir yfirgáfu í
flutningum sínum, settust síðan slavneskar
þjóðir að. Mikilvægustu ástæðumar fyrir
því að margt í fomri germanskri menningu
og goðatrú gat þraukað af ringulreið þjóð-
flutningatímans eru sennilega m.a. fólgnar
í því að sumir germanskir þjóðflokkar, t.d.
FVísir og Saxar, tóku aðeins að hluta þátt
í búferlaflutningunum og a.m.k. flölmennir
hlutar þeirra héldu kyrru fyrir í gömlu átt-
högunum.
Kristnin á Germönsku
SVÆÐUNUM
Að lokum breiddist kristnin út í hinum
germönsku héruðum meginlandsins skref
fyrir skref og henni var beinlínis og meðvit-
að beint gegn hinni fomu trú. Boðberar
hinna nýju trúarbragða litu ekki einungis á
hin fomu goð sem heimskulegan og innan-
tóman hugarburð menningarsnauðs fólks
heldur töldu þeir þau vera einkar athafna-
sama djöfla og ára. Þegar á 4. öld hafði
sá hluti Austgota, er sest hafði að í kristnu
héruðunum við Svartahaf, skipt um trú.
Trúarskipti Vestgota urðu á þeirri sömu
öld; það voru kristnir Gotar sem hertóku
Róm árið 410 undir stjóm Alreks. Á 5. öld
gengu einnig Austgotar og Langbarðar á
Italíu kristninni á hönd og sömuleiðis íbúar
hinna germönsku ríkja Miðevrópu: Ala-
mannar, Bæjarar, Þýringar, Frankar og
fleiri. Engilsaxar fylgdu í kjölfarið á 6. öld
(en hinir írsku keltar höfðu stofnað sína
kristnu kirkju þegar í kringum árið 400).
Síðastir fóru Frísir þessa sömu leið og einn-
ig Saxar sem Karl mikli þröngvaði til kristni
með ómannlegri grimmd seint á 8. öld.
Kristnir Trúboðar
Það var ekki verkefni kristnu trúboðanna
að varðveita þekkingu á heiðnum sið í trúar-
sögulegum og þjóðfræðilegum lýsingum
sínum. Verkefni þeirra var þvert á móti að
afmá heiðnina sem mest þeir máttu og eins
rækilega og hægt var. Hinir kristnu boð-
berar höfðu auðvitað engan hug á að kanna
staðbundinn mismun í heiðnum trúarkerfum
germönsku ættflokkanna; það var engin
ástæða til að taka sérstaklega eftir slíku
því að allt voru þetta samkynja verkaform
djöfulsins. 1 trúboðssögunni er að vísu að
finna hér og þar umfjöllun um heiðinn sið
og heiðnar helgiathafnir en allt er það slitr-
ótt og tilviljunarkennt og varla til að reiða
sig á þegar grannt er skoðað. Það er rætt
um skrautleg hof, það er rætt um hjáguða-
myndir sem steypt er af stalli en alls ekki
er hægt að telja öruggt að slíkar lýsingar
séu byggðar á eigin sjónarvætti þess sem
lýsir. Trúboðamir prédikuðu og ræða þeirra
var uppfull af föstum orðasamböndum, sem
nota mátti alls staðar í gjörvallri trúboðssög-
unni og eru notuð enn nú á dögum; þau
eru tekin beint úr fastnjörvuðum fyrirmynd-
um heilagrar ritningar um heiðna goðadýrk-
un: „... guðum, sem eru handarverk
manna, stokkar og steinar, sem eigi sjá og
eigi heyra og eigi eta og eigi fínna lykt."
(V. Mósebók 4:28-29.)
Jafnvel eftir þetta stutta yfírlit, þar sem
stiklað er á stóm um ástandið á ýmsum
tímum, ætti engan að furða á því að ekki
hefur varðveist þekking á samfelldum suð-
urgermönskum trúarkerfum. Að því er
suðurgermani varðar verður að láta sér
nægja að safna saman hinum fáu, vand-
túlkuðu og oft ótraustu brotum sem hægt
er að fínna hér og þar þrátt fyrir veldi
kelta, veldi Rómverja, þjóðflutninga og
kristni. í stærra samhengi er þetta efni
afar þýðingarmikið. Það varpar hvað eftir
annað ljósi á þær leifar heiðinna hugmjmda
og siða sem allt fram til okkar daga hafa
verið við lýði í alþýðlegum venjum og hátt-
um um alla Mið- og Norðurevrópu. Og
stundum eykur það á merkilegan hátt við
ríkulegt safn heiðinna trúarminja sem
sagnamenn Norðurlanda, seint á heiðnum
tíma og snemma í kristnum sið, hafa varð-
veitt í listrænum bókmenntaformum.
Litla sviðið:
EINÞA TTUNGAR
EFTIR TVÆR
SKÁLDKONUR
Hvorki er lát né endir á
því fjöri, sem einkennt
hefur leikhúslífíð í vet-
ur, og má víst einstakt
telja, að engin sýning
fellur. Þvert á móti er
aðsóknin með mesta
móti, enda óvenjulega margt áhugavert á
boðstólum. Litla svið Þjóðleikhússins í fyrr-
um íþróttahúsi Jóns Þorsteinssonar hefur
átt góðu gengi að fagna og hefur leikrit
Þórunnar Sigurðardóttur, í smásjánni,
gengið þar við góða aðsókn og undirtektir.
Nú eru enn tíðindi af Litla sviðinu. Næst-
komandi þriðjudag, 24. febrúar, verða
frumsýndir þar tveir einþáttungar eftir tvær
skáldkonur, sem heyja frumraun sína að
þessu leyti. Þessir einþáttungar eru Draum-
ar á hvolfi eftir Kristínu Ómarsdóttur,
bókmenntafræðinema, og Gættu þín eftir
Kristínu Bjamadóttur, leikkonu, sem starfar
nú úti í Svíþjóð, en er lesendum Lesbókar
vel kunn fyrir viðtöl og ljóð, sem hafa marg-
sinnis birzt eftir hana.
Leikrit þessi hlutu verðlaun í samkeppni
Þjóðleikhússins um gerð einþáttunga í til-
efni loka „Kvennaáratugar Sameinuðu
þjóðanna" og leikstýrir Helga Bachmann
þeim báðum. í úttekt á leikritunum tveim-
ur, sem leikstjórinn gerði fyrir Þjóðleikhúsið
í upphafí leikárs, segir hún m.a.:
„Áð mínu mati eiga þessir tveir einþátt-
ungar góða möguleika á að halda lífí hlið
við hlið. Þeir eru býsna ólíkir að ytri gerð,
þ.e. gerast á ólíkum vettvangi, en undir
niðri slær skyld taug. Það sem þeir eiga
sameiginlegt er póesía (ljóðræna), skáld-
skapargildi og ákveðin fagurfræði án
kvenrembu."
Kristín Bjarnadóttir
fæddist í Húnaþingi árið 1948 og ólst þar
upp. Fyrstu kynni hennar af leiklist voru
útvarpsleikritin úr viðtækinu heima í Haga,
en fyrsta leiksýningin, sem heillaði hana var
„Vér morðingjar" eftir Guðmund Kamban,
sem Þjóðleikhúsið sýndi á leikför fyrir norð-
an.
Eftir gagnfræðapróf frá Reykjaskóla í
Hrútafírði vann hún ýmis störf í Reykjavík
og eitt ár í London. Þá var hún á lýðháskóla
í Danmörku í eitt ár og ákvað þar að helga
sig leiklistinni. Hún stundaði nám í Leiklist-
arskóla Ævars Kvaran í tvo vetur og síðan
í Leiklistarskólanum í Óðinsvéum í Dan-
mörku vetuma þijá frá 1971 til 1974. Að
námi loknu starfaði hún sem leikari í Dan-
mörku árin 1974 til 1978, fyrst í Ieikhúsinu
í Óðinsvéum og síðan með leikhópunum
Möllen í Haderslev og Baadteatret í Kaup-
mannahöfn. Þá lék hún í kvikmyndunum
„Skytten" 1977 og „Balladenom Torvald
og Linda“ 1981. Á árunum 1978—1985 lék
hún í Reykjavík bæði í Þjóðleikhúsinu og í
Iðnó og leikstýrði áhugaleikfélögum á lands-
byggðinni. Veturinn eftir lék hún hjá
Göteborgs Statsteater.
En Kristín hefur ekki síður helgað sig
ritlistinni. Hún hefur birt ljóð í mörgum
tímaritum, flutt ljóðaþætti í útvarpinu, þýtt
leikrit og skrifað viðtalsbókina „Reyndu það
bara“.
Að sögn Helgu Bachmann leikstjóra er
aðal Kristínar í skáldverkinu „Gættu þín!“
hlýr og ljóðrænn stíll, sem helgast af því
hve mjög hún hefur fengist við Ijóðagerð.
Leikritið fjallar um leit manneskjunnar að
sjálfri sér í þessari stríðu veröld sem lifum
í og um baráttu fólks sem er viðkvæmara
öðru. Þeim reynist torsóttari leiðin að „dvelja
í sjálfu sér“, þar sem mikið er um áreiti.
En síðast en ekki síst fjallar leikritið um
mannleg samskipti.
Kristín Ómarsdóttir
Kristín Ómarsdóttir
hefur skrifað ljóð og sögur frá bamæsku
en „Draumar á hvolfi" er fyrsta leikverk
hennar. Hún hefur einungis birt ritverk eft-
ir sig áður í skólablöðum, enda er Kristín
aðeins 24 ára og stundar nám í bókmennta-
fræði við Háskóla íslands. Hún hefur verið
búsett í Kaupmannahöfn og á Spáni á þriðja
ár og lagt stund á spænskunám við Kaup-
mannahafnarháskóla.
Leikhúsbakteríuna fékk hún sem bam,
þegar hún sá „Þið munið hann Jömnd“ eft-
ir Jónas Ámason í Iðnó og „Dimmalimm"
eftir Herdísi Egilson í Þjóðleikhúsinu. Hún
hefur tekið kúrs í nútímaleikritun hjá Mart-
in Regal í Háskóla íslands, en að hennar
sögn var sú leiðsögn henni mjög lærdóms-
rík og örvandi.
Að sögn höfundar íjallar leikurinn um
ást og kulda, mann og konu og strák. Og
það sem er sagt og það sem ekki er hægt
að segja, þögnina, orðið og manneskjuna í
lokuðum heimi.
Kristín Ómarsdóttir
(Ónefnt)
Vertu hjá mér.
Það eru svo fáir.
Ekki einn.
Ekki neinn.
Og aðeins þú.
Og aðeins þú.
Og aðeins þú
veist um mig.
Vorkona
Og ég fell
með regndropum
um nótt
hægt
undir húsvegg.
V'
Kristín Bjarnadóttir
Kristín Bjarnadóttir:
Tímamót
þessi haustbirta
svo nístandi
kyrrðin hvelfist yfir
og ferskleikinn í loftinu —
ber falskan keim
meðan laufin falla
í sársaukafullu litskrúði
svona skógivaxið haust
þrá mín verður ísköld og sterk
líkist gömlum söknuði
Logndrífa
svo fellur snjórinn
á hár þitt
ég horfi á þig — alkrýndan árstíma
meðan við göngum gegnum
vetrarævintýrið
og komumst að því
að við getum engan veginn
án okkar
verið
Ekki lengur
nú á ég erfitt með að muna
hvað það var — sem var svo erfitt
á bágt með að skilja
hvað við áttum bágt —
í hvort öðru
þegar ég man ekki lengur
Höfundarnir eiga það sameiginlegt að yrkja
Ijóð. í tilefni frumsýningarinnar birtir Lesbók
nokkur Ijóð eftir þær.