Lesbók Morgunblaðsins - 21.02.1987, Blaðsíða 15

Örin á þessari mynd bendir á sama stað á enni fílsins og á teikningunni.
lega stutta veglengd og deyja fljótlega út
á svæðum, sem vaxin eru þéttum, háum
skógi. Það er hins vegar vitað, að lágtíðni-
hljóð geta borizt mun lengri vegalengd áður
en nokkuð fer að draga úr styrkleika þeira
að ráði.
Tjáskiptakerfi, sem býr yfir svona mikil-
vægum eiginleikum, verður að skoðast sem
einkar mikilvægur þáttur fyrir dýrasam-
félag, þar sem ættbálkarnir skiptast niður
í hópa, sem hafa mismunandi sterk tengsl
innbyrðis, oft á tíðum ólíkar ferðaáætlanir
eða ástæður til að safnast saman eða dreifa
sér.
AUKIN ÞEKKING Á ATFERLI
FÍLANNA KANN AÐ VERÐA
ÞeimTilLífs
Þeir sem einna mest hafa unnið að rann-
sóknum á fílum, bæði af afrískum og Asíu’
stofni, hafa um áraraðir verið að velta fyrir
sér ástæðunum fyrir skyndilegum, sam-
hæfðum tilfæringum stórra hópa af fílum,
þegar allir hóparnir taka allt í einu að rása
að einu og sama markinu, en fílar hafa
uppi slíkar tiltektir án þess að menn hafi
við athuganir sínar getað greint, að nokkrar
merkjasendingar hafi farið á milli hópanna.
„Notkun kallmerkja gæti skýrt þetta fyrir-
brigði," segir frú Payne, og hún bætti við:
„Við erum að vona, að með því að öðlast
skilning á merkingu þessara lágtíðnikall-
merkja, verði fremur unnt að stuðla að því
að bjarga fílunum frá útrýmingu." Hún
benti jafnframt á í þessu sambandi, að fílar
af Asíustofni séu nú þegar komnir á opin-
bera skrá yfir dýr, sem eigi yfir höfði sér
útrýmingarhættu. Þá er vitað, að afrískir
fílar eru líka í verulegri hættu af völdum
ófyrirleitinna veiðiþjófa. Þau skörð, sem
ólöglegar veiðar á afrískum fílum, höggva
í fílahjarðirnar í þjóðgörðum Afríku eru
tilfínnanlega, þótt nokkuð sé reynt að koma
í veg fyrir gripdeildirnar með varnaraðgerð-
um og eftirliti.
„Það er okkar einlægasta von,“ sagði
Katharine Payne ennfremur, „að starf okkar
verði til þess að auka líkurnar á að fílarnir
fái Iifað af í heiminum. Því meira sem
mennimir vita um önnur dýr, þeim mun
betur ættu þeir að geta gert sér grein fyrir
því, að lifnaðarhættir dýranna byggjast
einnig á margþættu og flóknu atferli, sem
meðal annars felur í sér umhyggju og var-
hygð, sem er nægilega lík þeim kenndum
sem við sjálf búum yfir til þess að unnt sé
að horfa framhjá þeim.“
FílarEiga Sér
Flókið Samfélagsmynstur
Þá vakti Katharine Payne einnig athygli
á því, að þær Cynthia Moss og Joyee Poole,
tvær vísindakonur, sem mikið hafa starfað
að rannsóknum á fílum í Amboseli-þjóðgarð-
inum í Kenýa, hafi gert skipulegar at-
huganir á hinu margslungna og háþróaða
samfélagi, sem fílar hafi myndað með sér.
Hafa þær komizt að raun um, að samskipti
milli fílanna eru miklu víðtækari en svo, að
þau nái einungis til meðlima sjálfrar kjarna-
fjölskyldunnar í fílahjörðinni. Margþætt
samskiptatengsl eru fyrir hendi, sem ná til
margra tuga dýra innbyrðis. Afkvæmin
halda sig hjá foreldrum sínum, afa og ömmu,
systkinum sínum, með frændum sínum og
frænkum í tugi ára. Dýrin sjá fyrir þörfum
hvers annars og vinna saman að fæðuöflun
o.fl. Vísindakonurnar tvær komust að því,
að uppátæki fílabarnanna ráða oft á tíðum
því, hvað allur hópurinn sem heild fer að
gera. Þegar fílakálfur vill til dæmis fá sér
blund stanzar öll fjölskyldan þar á staðnum
og bíður þess, að kálfurinn hafi sofið nægju
sína áður en aftur er haldið af stað.
Það er ætlun þeirra Kathariene Paynes,
dr. Langbauers og Elizabeth Thomas að
gera innan næstu tveggja ára ýtarlegri
rannsóknir á lágtíðnihljóðmerkjum og til-
svarandi viðbrögðum í atferli bæði hjá fílum
af afrískum og asískum stofniX sem lifa
villtir í sínu náttúrulega umhverfLMeð því
að nota við athuganir sinar sérstaklega
hannaðan tækjabúnað á athuganastöðvum
sínum geta þau bæði fylgzt náið með atferli
fílanna úr lítilli fjarlægð, tekið kvikmyndir
af þeim og samtímis hljóðritað bæði heyran-
leg hljóð þeirra og líka lágtíðnihljóðmerkin.
Þess er vænzt, að afraksturinn af þessum
væntanlegu rannsóknum þeirra, eigi eftir
að veita mönnum mun betri innsýn í þau
áhrif, sem gagnkvæm tjáskipti fílanna hafa
beinlínis á atferl þeirra og á einstaka þætti
í samfélagsferð þeirra.
(HALLDOR VILHJÁLMSSON ÞÝDDI)
Pálmi Eyjólfsson
Á Skóla-
vörðuholti
Hátt yfir bænum rís tuminn tiginn og hár,
hér tifar klukkan og héðan skynjarðu hljóminn,
sem berst milli húsanna bjartur um daga og ár
til bræðra, systra og minnir á helgidóminn.
Hjá Hnitbjörgum beið þetta blessaða Klapparholt,
eftir bjartsýnum mönnum og nú er risin hér kirkja.
í minningu Hallgríms, höfuðborginni stolt
til heiðurs trúarskáldi, sem varð að yrkja.
Og héma kveðjum við vin í síðasta sinn,
með sálmi um blómið, sem djúpt í bijóstinu hljómar
og hér munu brúðhjón brosandi ganga inn
með blikið í augum, því framtíð í hillingu ljómar.
Á bjargi reis kirkjan svo vegleg um ókomin ár
hér er hún og vakir í heimi veraldargæða.
Hátt yfir borg rís turninn tiginn og hár
tilkomumikill — og bendir okkur til hæða.
Höfundurinn býr á Hvolsvelli.
Jón Steinar Ragnarsson
Apologue I
Er það metnaður þinn
að vera verklaginn maður á sjó?
Er það metnaður þinn
að stimpla þig inn á slaginu?
Er það metnaður þinn að borga öll þín gjöld
og hafa allt á hreinu gagnvart samfélaginu?
Vinnuveitandinn kinnkar kolli,
og „Gott hjá þér vinur."
Er það metnaður þinn?
Ef svo er
þá hafðu það hugfast...
að einn morgun, þegar klukkan hringir,
munt þú vakna dauður
og enginn mun minnast þess.
Höfundur er ungur ísfirðingur og býr í Hveragerði.
Tvö Ijóð frá Spáni
Steinar V. Árnason þýddi.
Antonio Machado (1875—1939)
Tólf högg sló klukkan
Tólf högg sló klukkan
og tólf sinnum skall rekan í svörðinn.
Eg hrópaði: Stund mín er komin.
Þá svaraði þögnin: Óttastu ekki
því þegar síðasti dropinn í vatnsúrinu
blikar og fellur
verða augu þín lokuð.
Lengi muntu sofa á þessari strönd
en vakna á heiðum morgni
í bát þínum bundnum
við bakkann hinu megin.
(Soledades, galerias y otros poemas 1899—1907)
Madrigalinn um Mjallhvíti
Mjallhvít fór á ströndina.
Hún hlýtur að vera bráðnuð núnal
Mjallhvíta norðanblómið
fór í suðursjóinn
að baða litla kroppinn.
Hún hlýtur að vera bráðnuð núna!
Mjallhvít, hvít og köld,
hvi fórstu í sjóinn
að baða litla kroppinn?
Þú hlýtur að vera bráðnuð núna!
(Marinero en tierra, 1924)

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 21. FEBRÚAR 1987 15