Lesbók Morgunblaðsins - 21.02.1987, Blaðsíða 7

T E I K N I MYNDAPERS O N UR
Ljúfur húmor
eða fólskubrögð
sem aðhlátursefiii
EFTIR JÓN ÓSKAR SÓLNES
Fyrir nokkru birtist í Tímariti Máls og menningar grein eftir Umberto Eco,
þar sem hann fór lofsamlegum orðum um teiknimyndasyrpur. Hann bendir
á og rökstyður með nokkrum dæmum að áhrifamáttur teiknisería sé mikill
og að í þeim leynist fjölbreyttur og blæbrigðaríkur stíll sem byggist á sam-
spili texta og mynda.
Við eigum því ekki að venjast, að virtir
bókmenntamenn leggi sig niður við að fjalla
um teiknimyndir á þennan hátt, a.m.k. ekki
hérlendis þar sem teiknimyndasyrpur hafa
hingað til hlotið litla umfjöllun. Þetta stafar
kannski af því, að í fljótu bragði koma þær
fyrir sem merkilegur samsoðningur af
karikatúrmyndum, spennusögum og
b-kvikmyndum. Og teikniseríur virðast
skipta íslendinga litlu og eru aðallega ætlað-
ar börnum, ef dæma á eftir úrvali í bóka-
verslunum og söfnum.
Erlendis er þessu hins vegar öðru vísi
farið, en þar hefur á undanförnum árum
verið svo mikil gróska í teiknimyndagerð,
að hætt er að líta á myndasyrpur sem fá-
nýtt afþreyingarefni, þar telst þetta vera
fullboðleg listgrein og er jafnvel fjallað um
þær á svipaðan hátt og hefðbundnar bók-
menntir. Flestar teiknimyndirnar sem falla
undir þessa skilgreiningu eiga rætur sínar
að rekja til svokallaðs „sub-kúltúrs“ og ber
inntak og umgjörð nýrri teiknimynda honum
glöggt vitni. Yrkisefni eru margvísleg, en
nokkrir bollar af samfélagsádeilu, fáein
grömm af erótík ásamt hæfilegu magni af
spennu að hætti Chandlers, þykja ómissandi.
Fyrir Fullorðna
Þeir sem kynnst hafa bókaverslunum er-
lendis undanfarin ár vita að skonsa undir
„teikniseríur fyrir fullorðna" þykir r.úorðið
sjálfsögð, þá einkum í búðum sem hafa
aðallega fagurbókmenntir á boðstólum.
Einnig þykja búðir sérhæfðar í myndalitter-
atúr ómissandi í bóhemahverfum þar sem
plötubúðir og „second-hand“-búðir voru ein-
ráðar til skamms tíma.
Hérlendis eru dagblöðin enn sem komið
er aðalvettvangur teiknimynda og eru þær
flestar erlendar, þýddar af mismunandi
kostgæfni. Augljós galli á þessu fyrirkomu-
lagi er sá, að vandasamt er að fylgjast með
söguþræðinum í lengri frásagnarsögum
þegar aðeins er boðið upp á fjórar svart-
hvítar myundir í einu, en stuttar sjálfstæðar
sögur njóta sín mun betur.
Nú veit ég ekki hversu margir lesa teikni-
seríur dagblaðanna, en sjálfsagt eru þeir til
sem telja þær gegna jafn mikilvægu hlut-
verki við morgunverðarborðið og bakhliðin
á kornfiexpakkanum. Þessu fólki ætla ég
að bjóða að slást í för með mér og mun ég
reyna að sannfæra það um að teikniseríur
eru jafn mismunandi að gæðum og aðrar
bókmenntir og fráleitt ómerkilegar með öllu.
Ef Morgunblaðinu er flett, kemur í ljós
aftarlega í blaðinu síða sem eingöngu er
helguð afþreyingarefni. Þrír fastadálkar
mynda umgjörð um myndasyrpur og eru
þeir af mismunandi toga; stjörnuspeki,
bridge og skákþáttur með stöðumynd. En
teiknimyndasyrpumar em sex og ákaflega
ólíkar að efnistökum, tækni og hugarfari.
Ég skoða þær nánar í réttri röð.
X—9, Lummó OG húmorlaus
X—9 er sagan um spæjara sem gengur
undir samnefndu dulnefni. Söguþræðinum
í framhaldsseríunni kann ég ekki náin skil
á og efast reyndar um að margir séu svo
sólgnir í teiknimyndaævintýr að þeir nenni
að fylgjast með honum að einhverju ráði.
Aðalpersónan x—9 er hins vegar dálítð
lummó og húmorlaus. Ef maður rýnir í allt
of dökkar og fínlega teiknaðar línurnar verð-
ur maður var við myndarlegan kjálkabreiðan
töffara. Hans ógæfa er sú að hörkutólskost-
ir fá sín ekki notið á fjómm myndum
svart-hvítum. í cinemascope breiðtjaldsins
er hægt að kýla á kjaftinn, stökkva yfir
grindverk og ota brúnum og stæltum vöðv-
um framan í áhorfendur. Því miður á x—9
Grettir - Skemmtilega
Gallaður
Ég hef aldrei skilið fólk sem á ketti. í
mínum huga em kettir afundnir einfarar,
grimmir, illa þefjandi og fjarskalega leiðin-
legj; kompaní. Auk þess tortryggi ég skepnur
sem gæða sér á köldum fiski. Kannski
gmndvallast þetta álit mitt á því að ég hef
aldrei sjálfur átt svona skepnu.
ekki smugu á þessum fáu svart-hvítu dálk-
sentímetmm. Til þess skortir hann gáfulegri
söguþráð og frumlegri.
Sé söguþráðurinn ekki beisinn, eru mynd-
irnar sýnu verri. Þær eru einstaklega
púkalegar. Sá grunur læðist að manni að
höfundur/teiknari forvinni syrpuna á þann
hátt að stilla upp fyrirsætum og ljósmynda
og teikna síðan eftir myndunum. Erfitt er
að skýra óþarfa raunsæiseltingaleik í and-
litsgerð á annan hátt. Og þá tekur steininn
úr þegar höfundur reynir að ná fram dýpt
í teikningarnar, en það endar ævinlega með
svo mörgum pennastrikum að myndin líkist
helst svartri klessu. X—9 er þó ekki nógu
slæmur gæi til að ergja mann verulega.
Stundum vorkennir maður honum í rúllu-
kraga/blazer-gervinu, en oftast sleppir
maður því hreinlega að heilsa upp á hann.
Ef dæma ætti x—9 eins og bíómynd, fengi
hann spánýtt núll sem hann gæti notað sem
markskífu við skotæfingarnar.
En ég verð að viðurkenna að ég er veik-
ur fyrir kjötfjallinu loðna, Gretti. Grettir,
eða Garfield eins og hann heitir á fmmmál-
inu, er nýliðinn á síðunni, sennilega innan
við hálft ár síðan hann fór að birtast lesend-
um. Hann er skemmtilega gallaður, svo
mjög að Högni hrekkvísi virkar ákaflega
normal í samanburði.
Grettir er vestrænn nútímaköttur. Stund-
ar ofát af miklum þrótti, er fúll á morgnana
og skeytir þá skapi sínu á nánasta um-
hverfi. Oftast verður hunddmslan Oddi fyrir
barðinu, en eins og sönnum ketti sæmir ber
hann heldur enga virðingu fyrir húsbónda
sínum, nema á matmálstímum. Grettir er
matarfíkill ofurseldur matargerðarlist hús-
bónda síns, sem er einhleypur karlmaður
og því snillingur í lasagnagerð. Milli hús-
bónda og kattar rikir nokkur skoðanaágrein-
ingur um afleiðingar lasagnaátsins.
Strákum þykir Grettir vera akfeitur fitu-
keppur en Grettir veit að þetta er misskiln-
ingur, auðvitað er hann kraftalegur eins og
„action“-köttur verður að vera. Þó minnist
ég þess að Gréttir hafi einhvem tíma haft
áhyggjur af skippundum í þunglyndiskasti
en fljótlega komist að þeirri gleðilegu niður-
stöðu að hann væri fráleitt of þungur, en
kannski heldur lágvaxinn miðað við þyngd.
Þessa tilfínningu kannast flestir við sem
hafa hætt sér upp á vigtir þær sem spúa
spjöldum gegn vægri greiðslu, en á slíkum
apparötum er gjarnan mælikvarði sem sýn-
ir að maður eigi að vera á hæð við Pétur
Guðmundsson.
Jim Davis veit að á þessum síðustu tímum
er offita orðin jafn mikið feimnismál á Vest-
urlöndum og geislavirkur kjamaúrgangur.
Samt beitir hann teiknipennanum vægðar-
laust og með skýram og fallegum dráttum
hleður hann Gretti undirhökum, en jafn-
framt verður kattarófétið óborganlega
sjarmerandi. Enda er álíka erfitt að ímynda
sér Gretti tágrannan og raddmikla negra-
söngkonu réttu megin við 100 kílóa múrinn.
Það era ekki einungis aukakílóin sem era
listavel teiknuð. Öll svipbrigði söguhetjanna
era ákaflega skýr og afdráttarlaus eins og
venja er þegar listamaður beitir fáum en
hnitmiðuðum pennastrikum. Bleknotkun
Davies má líkja við bensíneyðslu vel stillts
japansks smábíls, en Davies hefur þann
kost að hann ryðgar ekki. A.m.k. hef ég
aldrei orðið fyrir vonbrigðum með einfaldan
og blátt áfram húmor Grettis.
TOMMI OG JENNI - FÓLSKU-
BRÖGÐ AÐHLÁTURSEFNI
Ósjálfrátt koma Akraborgin, leiðtoga-
fundurinn og jólin upp í huga mér þegar
ég hugsa uin hina hviku útgáfu af Tomma
og Jenna, hirði ég ekki frekar um að skýra
það.
Ég hef ekki enn gerst svo frægur að
heyra einhvern hallmæla þeim „félögum"
og era flestir giska ánægðir með framlag
þeirra til íslenskrar sjónvarpsmenningar.
Til era þeir sem hlunkast í gólfið af hlátri
þegar Tommi fær fyrir ferðina enda samúð-
in öll hjá Jenna. Én köttur og mús kvik-
mynduð er annar handleggur og óskyldur
því makalausa hugarfóstri er birtist í teikni-
myndalíki í Mogganum. Ef því væri að
heilsa að menn sýndu einhveija samúð við
lestur myndasyrpunnar, þá hlyti hún að
verða í garð höfundarins, sem virðist ekki
ganga heill til skógar! Músinni sem læðist
hefur bæst liðsauki og þekkti ég þær tvær
ekki í sundur. Tommi köttur er á sínum
stað og líkist lánlausa nafna sínum úr sjón-
varpinu líkamlega en andlega er hann býsna
fjarskyldur honum. Kötturinn sem birtist
okkur í Mogganum virðist haldinn kvala-
losta sem á fátt skylt við húmor. Og viti
menn, mýsnar era ekki hótinu skárri. Jenni
hrekkjalómurinn hugprúði úr sjónvarpinu
er fjarri góðu gamni, í hans stað birtast
ómerkilegir dvergsadistar vanmegnugir um
að kreista fram bros hjá glaðværasta fólki.
Ekki veit ég fyrir hvaða aldurshóp höfundur
skrifar þessa seríu og raunar veit ég ekki
hvað vakir fyrir honum. Líkamsmeiðingar
og fólskubrögð virðast eiga að vera helstu
hlátursefnin, því trúi ég ekki að höfundur
sé að stíla á yngri lesendur. Mig rekur í
minni að myndasyrpa þessi hafi upphaflega
birst í Þjóðviljanum. Þar þótti hún svo lág-
kúraleg að menn urðu sammála um að
hætta birtingu hennar sem var hárrétt
ákvörðun. Núna era Tommi og Jenni búnir
að ergja mann svo oft og lengi á síðum
Morgunblaðsins að hið áður óhugsandi hef-
ur gerst. Ég er farinn að sakna Drátthaga
blýantsins, þetta er þá alvöramál. Þó að sá
drátthagi sé þrautleiðinlegur þá er hann
ekki mannskemmandi stríðsæsingasinni.
Burt með Tomma og Jenna af síðum Mogg-
ans (syrpan er að auki hroðvirknislega
teiknuð), þeirra rétta umhverfi er sjón-
varpið. Og samúðarkveðjur sendi ég til
höfundarins í von um skjótan andlegan bata.
Ferdinand - Þægileg Og
Yfirveguð Kímni
Gáta: Hveijir era nánast eins, en samt
ólíkir eins og skóbursti á hvolfi og harðsoð-
ið egg. Svar: Ferdinand feðgar með og án
hatts.
Þó Ferdinand sé orðinn gamall í hett-
unni, eldist hann sáralítið, a.m.k. líkamlega.
Og þar sem hann er látbragðsleikari er
erfitt að gera sér grein fyrir því hvort hann
eldist andlega því látbragðsleikur er oft
tímalaus. Þó má greina ýmislegt í umhverfi
hans sem segir okkur til um ártalið, þannig
minnist ég þess að Ferdinand yngi’i hafi
brugðið fyrir hlustandi á vasadískó, svo
dæmi sé tekið. En andinn í seríunni er
ávallt samur við sig þ.e. þægiieg og yfirveg-
uð kímni, sem hvorki stuggar við fólki né
framkallar hlátursrokur á Richter.
Ferdinand var og er huldumaður. Ég hef
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 21. FEBRÚAR 1987 7