Lesbók Morgunblaðsins - 07.03.1987, Qupperneq 13

H V A Ð V A R S T U A Ð I L E S A 9 ■

FYRSTA BÓK
GUÐMUNDAR INGA
Um og eftir miðjan fjórða
áratuginn á okkar öld
urðu, þótt í litlu megi
virðast, þáttaskil í ljóða-
gerð hér á landi. Þá var
enn á góðum aldri fólk-
ið, sem hafði alist upp
við hina miklu aðdáun,
sem viðurkennd þjóðskáld aldamótaáranna
óneitanlega nutu. Það ætti ekki að þurfa
að minna á það, að þjóðhátíðarárið 1930
var Einar Benediktsson eina skáldið, sem
við sögu kom, en var þá á fallanda fæti,
fæddur 1864. Hann hlaut ásamt Davíð frá
Fagraskólgi, aðallýðhyllisskáldi samtíðar,
fyrstu verðlaun fyrir þjóðhátíðarljóð. Al-
menningi fannst ekki mikið til Einars hluts
koma. Hann hafði þegar ort öll sín helstu
ljóð fyrir langalöngu. Hann var dáður ef
eldri gáfumönnum landsins, gaf út síðustu
ljóðabók sína sama ár, virtur en enn um-
deildur. Hann settist að í Herdísarvík
tveimur árum síðar til þess að deyja. Ekki
metinn af þjóð sinni að verðleikum fyrr en
hann var allur.
Bijóstmylkingar aldamótanna og síðasta
áratugar hinnar fyrri aldar ólust upp við
ljóð Sigurðar Breiðfjörð, Þorsteins Erlings-
sonar, Steingríms, Matthíasar og Benedikts
Gröndal. Páll Ólafsson og Bólu-Hjálmar
voru enn taldir til hagyrðinga. Bjami Thor-
arensen og Jónas Hallgrímsson voru um
síðustu aldamót og næstu ár íjarlægari en
síðar varð. Það er varla fyrr en áhrifa Sig-
urðar Nordals og Pálma Hannessonar fer
verulega að gæta, að þeir eru settir ofar
þeim, sem nú hafa verið nefndir. Og við
hlið þeirra kemur Sveinbjöm Egilsson og
Grímur Thomsen.
Davíð, Stefán Og
HinirUngu
Aðalskáld áranna fyrir 1930 og þar á
EFTIRJÓNÚRVÖR
eftir em Davíð, Stefán frá Hvítadal. Og
Einar Ben. fær að teljast með, hálfvegis
fyrir náð, kallaður skáld gáfumanna og
hinna lærðu. Nokkmm ámm síðar em þeir
Tómas og Jóhannes úr Kötlum settir við
hlið Davíðs og Stefáns, en virðingar nutu
þá þegar Guðmundur á Sandi og Jakob
Thorarensen, ennfremur Hulda, en varla
nema fyrir nokkur kvæði. Hér er ég aðeins
að tala um þjóðskáldin.
En hveiju þjónar nú þessi langi formáli?
Ég er að vekja athygli á því, að árið 1938
kom út ljóðabók, sem stakk nokkuð í stúf
við þær bækur sem áður höfðu komið. Á
þessum ámm var hljómur þeirra Davíðs,
Stefáns og Tómasar í hverri nýrri bók ungra
skálda. Og hjákátlegast var þegar þeir allir
og einnig Einar Benediktsson, svo ólíkur
sem hann var nú hinum, var aðeins undir-
leikari. Og það sem furðulegast var af öllu:
Á FJÓRÐA áratugnum
Síðastnefndi hrærigrauturinn þótti mörgum
gáfuðum ljóðavinum, ritdómumm og styrkj-
aráðsmönnum gómsætastur.
En á fyrsta áratugnum eftir 1930 komu
fram ný skáld, sem settu sinn svip á eigin
tíma. Nefni ég nokkur fyrstu: Vilhjálmur
frá Skáholti, 1907-63, „Næturljóð" 1931,
Steinn Steinarr, 1908—58, „Rauður loginn
brann" 1934, undirritaður, f. 1917, „Ég ber
að dyrum" 1937 og loks Guðmundur Ingi
Kristjánsson, f. 1917, „Sólstafír" 1938. Þar
nem ég staðar, en hefði átt að geta bætt
við Jóni Helgasyni og Guðmundi Böðvars-
syni, sem báðir gáfu út ljóð sín seint á
þessum áratug.
En ég ætla aðeins að nefna að þessu sinni
fyrstu bók Guðmundar Inga. Kannski er
mest farið að fenna yfir þann bókmenntavið-
burð, sem útgáfa þeirrar bókar var, þótt
ekki markaði djúp spor.
FJÁRHÚSILMURÍ
BÓKMENNTIRNAR
Ég birti hér strax sýnishom úr bókinni,
kvæðið heitir Fjárhúsilmur. Dagsett 10.
apríl 1936.
Staddur uppi á hólnum hám
held ég fótum kyrum.
Heitan leggur ilm af ám
út úr fjárhúsdyrum.
Fjárhús held ég hæfði mér.
Hér eru bestu sporin.
Undarlega um mig fer
angan þeirra á vorin.
Áður gekk ég annan veg
eins og vetur þenna.
Aðalstörfín átti ég
yfir bók og penna.
Heldur skyldi hönd mín vön
heimastörfum sinna,
stijúka kinn og gæla grön
gemlinganna minna.
Fylltur em ég fjárhússþrám,
fótum held ei kyrum.
Heitan leggur iím af ám
opnum fram úr dyrum.
Kvæðið er einkennandi fyrir efni og
stefnu bókarinnar, en víða er þar betur ort.
Hann var og hefur alla tíð verið sveitamað-
ur og ungmennafélagsskáld. Bækur hans
eru sex að tölu, síðast „Sólfar" 1981. Frá
fyrstu sporum hefur honum að sjálfsögðu
farið fram að listfengi, en manndómur hans
er æ hinn sami og mannleg hlýja.
ÁSGEIR BEINTEINSSON
Kennarinn
Ég
hrópa, öskra og æpi
mig hásan.
Moð, eru þær moð,
tyftanirnar mínar
sem ég færi þeim
á bronsfati
hvem einasta dag.
Ég
kenni þeim
að reikna, skrifa og lesa.
Moð, er hún moð
spekin mín
sem ég færi þeim
á silfurfati
hvern einasta dag.
Ég
hugsa um þau
nótt sem nýtan dag.
Moð, er hann moð
hugur minn
sem ég færi þeim
á gullfati
hvern einasta dag.
Ég
leyfi mér
að þykj'a vænt um þau.
Moð, er hún moð
ástin mín
sem ég færi þeim
á demantsfati
hvern einsta dag.
?
Höfundurinn er yfirkennari í Grunn-
skólanum í Sandgerði.
B Æ K U I I i 73
PETER MANSO:
MAILER, His Life and Times.
N. ROBINS & S.M.L. ARONSON:
SAVAGE GRACE The Story of
Doomed Family.
Penguin Books 1986.
a
Norman Mailer er einn kunnasti núlifandi
rithöfundur Bandaríkjanna. Hann hefur
skrifað fjölmargar bækur á þeim rúmu
sextíu árum sem hann hefur lifað. Fyrsta
bók hans, The Naked and the Dead, hlaut
bæði lof og góðar viðtökur gagnrýnenda og
almennings. Sú bók er skáldsaga og er aðal-
svið hennar herbúðir Bandaríkjamanna í
síðari heimsstyijöld. Næstu skáldsögur
Mailers þóttu ekki jafn vel heppnaðar og
sú fyrsta og blöskraði mörgum klámið og
kjaftfort mál þeirra. Mailer var rakkaður
niður af gagniýnendum en sjálfur barðist
hann og það í orðsins fyllstu merkingu og
tók síðan til við að skrifa greinar i blöð og
tímarit um nánast allt milli himins og jarð-
ar en bandarískur veruleiki var honum
hugfangnastur og þegar námsmenn fóru
að viðra óánægju sína með allt og alla tók
Mailer upp fána þeirra og var málpípa þeirra
og varð á augabragði hálfguð hippanna.
Áður en þetta var lifði hann sukksömu lífi
og var ekjci við eina fjölina felldur í kvenna-
málum né heldur öðrum. Hann hefur ætíð
hagað málum þannig að hann er tíðum í
sviðsljósi pressunnar og kann þá kúnst
ágætlega. Mailer varð fyrir miklum ofsókn-
um þegar bók hans um Marilyn Monroe kom
út, var sakaður um ósannsögli og ritstuld.
Hann fékk Pulitzer-verðlaunin fyrir blaða-
mennsku, en hann skrifaði í félagi við annan
The Executioner’s Song, bók um Gary Gil-
more, morðingja sem átti ekki aðra ósk
heitari en verða sviptur lífi.
Mailer er fjölskrúðugur persónuleiki og á
sér ógrynni óvildarmanna, vina og gagnrýn-
enda.
Þessi bók, Mailer, His Life and Times,
er sett saman úr viðtölum við samferða-
menn hans og er tryggilega svo um búið
að sjáist hvað hver hefur um manninn að
segja. Þetta form ævisagna eða umfjöllunar
gerir það að verkum að lesandinn fær seint
leið á lestrinum því forvitnin bliknar aldrei.
Þeir sem láta ljós sitt skína eru ótal margir
og má nefna Lillian Hellman, stúdentaleið-
togann Jerry Rubin, rithöfundana James
Baldwin, William S. Burroughs og Michael
McClure, móður Mailers og systur.
Savage Grace er ekki sambærileg bók
við þá sem að ofan er greint frá nema að
því leytinu að hún er eins að uppbyggingu.
I stuttum köflum segir fólk af kynnum
sínum við Baekeland-fjölskylduna. Innan
hennar átti sér heilmikill drami stað; sonur
myrti móður sína og gerði síðan tilraun til
að fremja sama verknað á ömmu sinni.
Þetta fólk var hluti af jet-set-inu svokall-
aða, langafí morðingjans var faðir plastald-
arinnar. í bókinni er látið í það skína að
morðinginn Tony hafi verið ólatur við að
setja í sig allskonar eitur sem leysti geð-
klofa úr læðingi með hörmulegum afleiðing-
um. Bókin er full af nöfnum en skortir
margar upplýsingar til að geta talist góð.
Blc&dy* 1
MViiliER
JULIAN SYMONS
JULIAN SYMONS:
BLODDY MURDER
From the Detective Story to the Crime
Novel.
A History.
Penguin Books 1986.
í ein hundrað og fimmtíu ár hafa karlar
og konur fengist við að skrifa svokallaðar
leynilögreglusögur. Edgar Allan Poe, sem
talinn er upphafsmaður þessarar bók-
menntagreinar, fékk „The Murders in the
Rue Morgue“ útgefna árið 1841 og frá því
hafa ógrynni bóka um dularfull morð og
það hvemig þau hafa verið leyst verið skrif-
uð og ekki lát á. í fyrstu var það smásagna-
formið sem heillaði eða nægði þessum fyrstu
leynilögreglusagnahöfundum (hvílíkt orð!),
og hafa frægastir orðið Conan Doyle sem
skóp hinn ódauðlega Sherlock Holmes, G.K.
Chesterton, sem skrifaði sögumar um þann
þykka páfans mann Brown, og Dashiell
Hammett, einhver stflskarpasti reyfarahöf-
undurinn fram að þessu. Fleiri skrifuðu
sögur, reyndar óteljandi og smásagan hvarf
þegar menn tóku til við að rita lengri verk
um menn sem leystu umsnúnar gátur af
rökfræðilistum miklum. Leynilögreglusagan
lifði og lifír og glæpasögur tóku við, njósna-
reyfarar, löggusögur og hvað fleira.
Skógurinn er mikill og þéttur og Bloody
Murder er skínandi stúdía á reyfarabók-
menntum sem er vinsælasta grein bókmenn-
tanna á þessari öld.
THE ö
BELARUS
JOHN LOFTUS:
THE BELARUS SECRET.
Edited by Nathan Miller.
Penguin Books 1983.
Hér er skýrsla manns sem starfaði við
það að koma upp um stríðsglæpamenn úr
seinni heimsstyijöld. Er greint frá óþokka-
verkum samstarfsmanna nasista í Hvíta-
Rússlandi, hvemig þeir komust hjá réttar-
höldum og á hvem hátt þeir náðu því að
gerast bandarískir ríkisborgarar.
Hvíta Rússland, sem nú er eitt Sovét-
anna, var til skamms tíma þar sem vom
landamæri Póllands og Sovétrílqanna. Þjóð-
emissinnar þar vissu lengi vel ekki í hvom
fótinn þeir ættu að stíga en þegar Hitler
stefndi hemum austur um allt gerðust marg-
ir Hvít-Rússar handbendar þeirra. Tóku
þeir þátt í útrýmingu gyðinga og annarra
af engum minni þrótti en sjálfar SS-sveitim-
ar. Þeir sluppu, sem fyrr segir, við réttarhöld
og eftir nokkuð þref og mikið fals og undir-
ferli komust þeir til Ameríku. Þar sátu þeir
um hríð og komust til Bandaríkjanna þar
sem þeir störfuðu og sumir, þeir sem enn
lifa, starfa þar enn. Er þar útlagastjóm
Hvíta-Rússlands. Leið þeirra vestur um haf
var í hæsta máta einkennileg og leiðir höf-
undur í ljós, að Klaus Barbie, sem mikið
hefur verið í fréttum að undanfömu, hafi
farið þann sama veg og Hvít-Rússamir.
Hafí þessum þokkapiltum verið laumað vest-
ur með hjálp Bandaríkjamanna.
The Belarus Secret er rúmar tvö hundmð
síður og gefur greinargóðar upplýsingar um
það sem viðkemur myrkum þætti sögunnar.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 7. MARZ 1987 13,