Lesbók Morgunblaðsins - 16.05.1987, Qupperneq 4

Sitt hvað um Laugaveg fyrr og síðar — 2. hluti
,JJÚFWMÆTT1
ÉG SNÓT‘
Tveir herramenn á Laugaveginum,
sennilega á 3. áratugnum. Húsið til hægri
með turninum er Vöggurá Laugavegi
64. Það stendur ennþá, en hefur verið
mikiðbreytt.
tök, véladrunur, barnsgrátur, ryk og leðja.
Allt í órofa ringulreið.
,,Vegna Mikillar Og
Oþarfrar UMFERÐAR“
í Morgunblaðinu 1. október 1924 er vikið
að Laugaveginum í blaðagrein og lýsir hún
vel stemmningunni á Laugavegi:
„Eitt af því sem miður fer í þessum bæ,
og sem nauðsynlegt væri að lagfært yrði
af stjómvöldum bæjarins, er það, hvemig
nú er hagað allri keyrslu um austurbæinn,
og á jeg þar sjerstaklega við Laugaveginn.
Hann er eins og kunnugt er ijölbygðasta
gata bæjarins og gæti verið helsta skemmti-
gatan, enda eru í þeirri götu langflestar og
ijölbreyttastar verslanir bæjarins, þar af
leiðandi mun það fólk, sem vill ganga sjer
til skemtunar, hvort heldur em innlendir
eða útlent ferðafólk, ganga mest um hana.
Þó ekki kæmi hjer annað til greina, væri
ekki til ofmikils mælst þó sjeð væri um að
umferð væri svo að sómdi höfuðstað, en
væri ekki eins og í útkjálka kauptúni.
En það, sem kemur mjer til að vekja
máls á þessu, var þó aðallega það, að það
er vart búandi við þessa götu, vegna alt of
mikillar og óþarfrar umferðar, þar sem það
má heita svo að allur flutningur, hvort sem
er með bílum eða vögnum, fari úr og í
bæinn um þessa einu götu. Þar af leiðandi
er þar sífelt og óslitið bíla- og vagnaskrölt,
og flutningstæki þessi þyrla rykinu upp í
miðjar húshliðar, ef nokkur vindgola er úr
lofti. Við þetta andrúmsloft eiga svo bæði
böm og fullorðnir að lifa, og ekki nóg með
það, heldur má heita að sami hávaðinn og
óhljóðin eigi sjer stað allar nætur, minsta
kosti að sumrinu til, enda er það að vonum,
á meðan allur flutningur má heita óhindrað-
ur fara fram um þessa einu götu, hvort sem
það er blautur eða þur fiskur, grútartunn-
ur, gijótvagnar, kolavagnar og hvað annað,
sem flytja þarf.“
SUKKSAMT Á FJALLKONUNNI
Þegar komið var fram á annan og þriðja
áratug aldarinnar fóru Reykvíkingar ekki
bara „rúntinn" í miðbænum eins og Þórberg-
ur hefur lýst skemmtilega heldur var ærinn
ástæða til að „spássera" upp á Laugaveg
sbr. dægurlagatextann: „Ég labbaði inn á
Laugaveg um daginn, ljúfri mætti ég snót
...“ o.s.frv. Þegar árið 1910 var kaffí- og
matsöluhúsið Ejallkonan komið á Laugaveg
23, í hús sem enn stendur og alveg fram
til um 1930 var þessi frægi veitingastaður
í ýmsum húsum við Laugaveg. Við hann
þótti ærið sukksamt og sóttu ekki síst
danskir dátar af Fyllu eða Islands Falk upp
á Laugaveg í hann. Og þar sem dátar eru
þar eru stúlkur.
Til er lýsing úr bæjarlífínu úr Morgun-
blaðinu frá árinu 1921 og hér kemur hluti
hennar. Hún á ekki síst við um Laugaveg.
„Reykvíkingar eru útiverumenn miklir og
þykir auðsjáanlega vænt um götumar, þó
þeir formæli þeim í rigningu fyrir forina og
í þurk fyrir moldrykið. Allur fjöldi þeirra
býr á götunum — sumir nótt og dag. Og
þar gerast mörg furðulegustu æfíntýri þessa
lands.
A morgnana og framan af deginum, er
vanalega fátt um manninn. Reykvíkingar
eru morgunsvæfír. Þá mætir maður fáum
Rykið á götunum í gær var alveg óskaplegt.
Einkum á Laugaveginum var bylurinn svo
svartur á stundum, að eigi hefði veitt af að
nota heygrímu. Ef þess væri nokkur kostur,
ætti að væta götumar þegar stormur er í
„... hattarnir og húfurnar
hafa engan frið; ef einhver
æðri ,,herra“(!) mætir
,,dömu“(!) — einkum ef hún
er búin að leggja niður
íslenzka búninginn, — þá
tekur hann ofan með lotningu
mikilli, og stráktappar með
harðan hatt á höfðinu og
vindil í munninum, sem
annars rigsa áfram og líta
hvorki til hægri handar né
vinstri, taka viðbragð og ætla
að missa harða hattinn sinn,
ef á móti þeim kemur
Ijaðurhöttuð frú eða jungfrú,
þótt hún sé lítið annað en
tómur hattur, svo mikið flýta
þeir sér að þrífa af sér
höfuðfatið“
EFTIR GUÐJÓN
FRIÐRIKSSON
þurkum, því að það er meira en lítil óholl-
usta af slíku sandroki." Svo hljóðar lítil frétt
í dagbók Morgunblaðsins 1. júní 1921.
Yngra fólk og miðaldra á sennilega bágt
með að hugsa sér verslunargötuna Lauga-
veg svarta af moldroki en svona gat það
orðið áður en malbik og hellulagðar gang-
stéttir komu til sögu. Og í rigningum þurfti
fólk að tipla milli stórpolla eða vaða eðjuna.
Þá gat verið erfítt að vera fínn í tauinu. í
þessari annarri grein um Laugaveginn ætla
ég að grípa niður í sögu hans þegar hann
er orðinn mesta verslunar- og þjónustugata
Reykjavíkur um 1920 og jafnframt fólks-
flesta gatan.
Gullgrafarabragur
Ör uppbygging Reykjavíkur á fyrstu ára-
tugum aldarinnar hefíir sennilega gert hana
líkasta frumstæðum gullgrafarabæ. Reyk-
víkingar voru samt ákaflega stoltir af hinni
nýfæddu borgarmenningu þó að þeir væru
sveitalegir öðrum þræði — enda flestir
sveitamenn að uppruna — og fullir minni-
máttarkenndar gagnvart útlöndum og áliti
útlendinga. Fastur liður var að spyija er-
lenda ferðamenn um skoðun þeirra á
borginni og er stundum hægt að sjá hvem-
ig útlendingamir á vandræðalegan hátt
reyna að setja fram skoðun sína undir rós
án þess að móðga landann. Árið 1925 kom
hingað stúdentasöngfélag frá Danmörku og
var formaður þess spurður álits á Reykjavík
í blaðaviðtali. Hann sagði:
„Jeg er ekki í nokkmm vafa um það,
hvað það er, sem gestir reka fyrst augun í
hjer í bænum. Það er hinn hraði vöxtur
bæjarins. Alt ber þess vott hve breytingam-
ar hafa verið og em hjer örar. Jeg segi það
ekki til lasts. Því það er ekki nema eðli-
legt, að margt verður með því móti hálfkarað
og flausturslegt í frágangi og útliti bæjar-
ins. Ef allar breytingamar tækju langan
tíma, væri nógur tími til að ganga frá
hveiju einstöku. Hjer hefur bærinn stækkað
of ört, til þess að það gæti orðið svo.“
Sennilega hefur Laugavegurinn verið
dæmigerður fyrir þetta ástand. Þar hefur
ægt saman kofum og stórhýsum, hálfkömð-
um húsum og fullgerðum, þar vom verslanir
í öðm hveiju húsi, íbúðir í hveiju húsi og
§ós og hesthús að húsabaki. Hanagal, hófa-