Lesbók Morgunblaðsins - 16.05.1987, Qupperneq 10

Hræðslan við Vífilsstaði var
svo mikil að fólk þorði varla
að koma í skoðun
Bjarney á yngri árum.
Rætt við Bjarneyju S.
Samúelsdóttur
hjúkrunarkonu, sem
lauk námi 1919, enda er
hún 94 ára og man
tímana tvenna úr
heilbrigðisþj ónustunni
Hjúkrun sem fræðigrein á ekki langan aldur
hér á landi eins og fram kemur í bókinni
Hjúkrunarsaga, sem María Pétursdóttir
hjúkrunarkona tók saman og út kom árið
1969. Fyrsta bókin á íslensku um þau fræði
kom út árið 1881 en þá gaf Jón Hjaltalín
læknir út bækling um þau efni tii að bæta
úr brýnni þörf.
Síðan hefur mikið vatn runnið til sjávar.
Reyndar er ekki lengra um liðið síðan
íslenskar konur tókust það á hendur að
verða fullnuma í hjúkrunarfræðum en svo
að sú kona sem varð fjórða í röðinni
fulllærðra íslenskra hjúkrunarkvenna er hér
enn meðal okkar. Þessi kona er Bjamey
S. Samúelsdóttir. Hún er að vísu orðin 94
ára en hún ber aldurinn vel — bæði að því
er innra og ytra atgervi varðar.
Bjamey má sannarlega muna tímana
tvenna þar sem hún starfaði að
hjúkrunarmálum i Reykjavík allt frá því hún
kom heim frá námi í Kaupmannahöfn árið
1919 og fram til ársins 1964 er hún lét af
störfum fyrir aldurs sakir, eða í samtals 45
ár. A þessum árum urðu miklar breytingar
og framfarir á sviði heilbrigðismála og em
þær ekki hvað síst að þakka því öndvegis
fólki sem réðst til þessara starfa á fyrri
hluta aldarinnar — sem vann sín verk af
elju og fómfýsi. Ein úr þeim hópi er Bjamey
S. Samúelsdóttir.
Bjamey var sótt heim einn
góðviðrisdaginn í vetur og hún beðin að riija
upp sitthvað úr starfsferlinum, einkanlega
fyrri hlutanum sem sennilega er einna
ólíkastur því sem nú gerist. Menn geta hins
vegar velt því fyrir sér hvort einhver sá
þáttur sem þá var hvað vandasamastur sé
ekki að skjóta upp kollinum a nýjan leik.
Þama fer kona með mikla lífsreynslu að
baki — kona sem vön er nánum samskiptum
við fólk, hugsa menn ósjálfrátt við fyrstu
kynni. Hún talar um starf sitt, samstarfsfólk
og sjúklinga af hlýhug og tilhlýðilegri
virðingu sem vekur traust.
Einkennisbúningur hjúkrunarkvenna,
sem notaður var við bæjarhjúkrun og
á hjúkrunarkvennamótum var öðruvísi
en þeirra sem störfuðu á sjúkrahúsum
og var blár að lit. Myndin er af frú
Sigríði Eiríksdóttur í þeim búningi en
hún starfaði um tíma við bæjarhjúkrun
eins ogBjamey. (Myndin ertekin 1926.)
sérstaklega til dr. Bjöm Bjamason frá
Viðfirði.
Arið 1914 fór Bjarney til Reykjavíkur þar
sem hún hafði ráðið sig í vist hjá Eggert
Claessen lögfræðingi og fyrri konu hans,
Soffíu Jónassen Claessen. Þau bjuggu í
húsinu nr. 17 við Pósthússtræti en þess
má geta í leiðinni að í því húsi átti Bjamey
heimili sitt allt til ársins 1960 er hún flutti
í eigin íbúð í Eskihlíð þar sem hún býr nú,
að undanskildum þeim rúmlega þremur
árum sem hún dvaldist í Danmörku við nám.
„Fljótlega eftir að ég kom til Reykjavíkur
ákvað ég að leggja fyrir mig hjúkmn," segir
Bjamey. „Bæði hafði ég kynnst starfi á
sjúkrahúsinu á ísafirði þar sem mitt fólk
hafði notið aðhlynningar þegar veikindi
sóttu að. Svo hafði ef til vill líka sín áhrif að
í húsinu á móti, við Skólabrú, bjó Ólafur
Þorsteinsson læknir og ég sá oft danska
hjúkrunarkonu á ferli inn og út úr húsi
hans því hann hafði líka mikinn „praksis"
úti í bæ. Ég fór þá að hugsa um hvort ég
gæti ekki starfað við eitthvað slíkt. Ég kunni
vel við mig í vistinni í Reykjavík en líklega
hefur einhver útþrá verið innra með mér.“
ENGIN LAUN - NEMA
SkórOgSokkar
„Ég naut svo aðstoðar Eggerts Claessens
og Gunnlaugs bróður hans þegar kom að
því að sækja um námsvist í hjúkmn í
Danmörku en Gunnlaugur varð síðar eins
og kunnugt er yfirlæknir við röntgendeild
Landspítalans. Hann lagði áherslu á að ég
færi á aðalsjúkrahúsið —
Kommunehospitalet í Kaupmannahöfn —
en ekki á deildarsjúkrahúsin, og þar var ég
allan námstímann utan tvo mánuði.
Ég átti sjálf fyrir farinu,“ segir Bjamey,
„en ekki mikið meira en það. Gat eftir að
ég kom til Danmerkur ætlað mér 10 krónur
til eigin þarfa á mánuði. Laun vom engin
meðan á náminu stóð en sjúkrahúsið lagði
nemum til skó og sokka. Danskan var mér
enginn fjötur um fót og mér féll strax vel
EFTIR
HULDU VALTÝSDÓTTUR
Stefndi Fljótt I Hjúkrun
Bjamey fæddist árið 1893 í Naustum við
SkutulsQörð og ólst þar upp fram að
fermingu. Faðir hennar, Samúel
Halldórsson, stundaði búskap og
sjómennsku eins og títt var á þeim slóðum.
Móðir hennar, Sigríður Pálsdóttir, var einnig
ættuð af VestQörðum, frá Amardal við
SkutulsQörð. Bjamey var yngst 8 systkina
og eftir lát foreldranna fluttist hún til systur
sinnar á ísaQörð, en hún var gift Jóni
Hróbjartssyni kennara þar. Þar sótti
Bjamey unglingaskóla, sem hún segir að
hafí verið góður skóli. Hann hafí haft á að
skipa góðum kennumm og nefnir þar
Þessi mynd var tekin á tröppum Landspítalans, sem þá var í smíðumj tilefni
norræns hjúkrunarkvennamóts hér á landi árið 1927. í fremstu röð má sjá frú
Sigríði Eiríksdóttur, sem þá var formaður F.Í.H. og fyrír miðju stendur próf.
Guðmundur Hannesson. Aftar má greina Guðjón Samúelsson, húsameistara
ríkisins, próf. Jón Hjaltalín og Ingibjörgu Bjamason skólastjóra. Yzt til vinstri í
2. röð er Bjarney Samúelsdóttir, sem þá var gjaldkerí F.Í.H.
Bjarney S. Samúelsdóttir
námið þama. Ég eignaðist fljótt góða vini
sem ég hélt lengi sambandi við. Sumir
nemamir höfðu ekki úr miklu að spila en
aðrir komu frá vel efnuðum heimilum. Mér
var t.d. boðið að búa í sumarfríini á heimili
einnar skólasystur minnar í Árhus, og þar
var ég í góðu yfírlæti."
Bjamey lauk hjúkmnamámi árið 1919
eins og áður sagði og kom þá heim til starfa.
Síðar fór hún til framhaldsnáms í
heilsuvemd við Royal Infírmary í Edinborg
og þar dvaldist hún um hálfs árs skeið.
Fram að aldamótum höfðu eingöngu
starfað hér danskar hjúkmnarkonur, en
fyrsta fulllærða danska hjúkmnarkonan
sem starfaði hér á landi var Christophine
Bjamhéðinsson sem ráðin var
yfírhjúkmnarkona við Laugamesspítala en
hún giftist síðar Sæmundi Bjamhéðinssjmi
læknir.
Hún starfaði mikið að hjúkmnarmálum
hér og átti frumkvæðið ásamt fjórum öðmm
konum að stofnun hjúkmnarfélagsins
Líknar árið 1915.
Tilgangur félagsins var í fyrsta lagi sá
að beita sér fyrir því að efnalitlir sjúklingar
gætu fengið hjúkmn í heimahúsum
endurgjaldslaust og í öðm lagi að vinna að
bættu heilsufari og heilsuvemd í Reykjavík.
Árið 1927 hóf hjúkmnarfélagið Líkn
starfsemi ungbamavemdar í Reykjavík og
var þá aðeins skammt liðið frá því að
samskonar starfsemi hafði bytjað á
Norðurlöndum.
Eftir heimkomuna hóf Bjamey störf hjá
Hjúkmnarfélagi Reykjavíkur en það félag
var stofnað að tilhlutan sr. Jóns Helgasonar
biskups. Þar starfaði Bjamey frá 1919 til
1923 en þá hóf hún störf hjá Líkn við
ungbamavemd og vann þar árin
1923—1937 og síðan við berklavamardeild
Líknar 1937—53 eða þar til
Heilsuvemdarstöð Reykjavíkur tók til
starfa. Þá réðst hún til
berklavamardeildarinnar þar og vann við
hana til ársins 1964 er hún lét af störfum
fyrir aldurs sakir.
Lungnabólgan Var
Skæðust
„Já, ég var bæjarhjúkmnarkona í
Reykjavík árin 1919—1923,“ segir Bjamey,
„sem svo var kallað til aðgreiningar frá
þeim sem störfuðu á sjúkrahúsum. Okkar
starf var í því fólgið að fara í hús eftir
beiðni lækna og veita sjúklingum hjúkmn
og aðhljmningu, oft tvisvar á dag. Við
höfðum þá nákvæm fyrirmæli frá læknunum
um hvað gera skyldi. Þama var um að
ræða sjúklinga sem óþarfi var að sitja yfír
allan daginn.
Þessi þjónusta var veitt endurgjaldslaust
enda margir sem ekki gátu borgað —
sjúkratryggingar varla komnar til sögunnar.
Frú Oddný Guðmundsdóttir sem útskrifaðist
frá Danmörku á undan mér, vann við sams
konar störf, en við unnum ekki mikið saman
þótt við þekktumst vel. Aftur á móti unnum
við mikið saman við frú Sigríður Eiríks eftir
að hún kom frá námi. Þá var ég á
ungbamadeild Lfknar en hún á
berklavamardeild."
Þegar Bjamey er spurð hvaða sjúkdómar
hafí aðallega hijáð fólk á þessum fyrstu
starfsámm hennar, segir hún að
lungnabólga hafí verið einna skæðust.
„Þá var ástandið almennt bágborið,
atvinnuleysi og húsnæðisleysi. Ég minnist
þess að oft sátu menn að vetri til tímunum