Lesbók Morgunblaðsins - 30.05.1987, Blaðsíða 10

verki Jens Ferdinand Willumsen, „Eftir
storminn", sem í hástemmdum litatónum
hefur yfír sér djarfan „kitch" blæ og minnir
um sumt á verk nokkurra nýmálverksmála.
En Willumsen var einna fyrstur til að slíta
af sér bönd natúralismans og hann hafði
mikil áhrif á ungu kynslóðina í kringum
1890.
En stjama dönsku málaralistarinnar og
opinberun sýningarinnar er Vilhelm Ham-
mershai. Hann er sá málari sem hefur fengið
mesta athygli vestan hafs og hér fyrir aust-
an. Listgagnrýnandi dagblaðsins Liberation
Hervé Gauville skrifaði heilsíðugrein um
sýninguna, þar sem Hammershoi er megin
uppistaða greinarinnar. Hinir málaramir eru
að hans mati aðeins skrautbúnaður í kring-
um hann (að undanteknum Munch og
Strindberg) og hann heldur því fram að þó
ekki væri nema fyrir hann sé sýningin þess
virði að berja hana augum.
Hammershai (1844—1916) sem var nem-
andi Krayer er nokkurs konar tengiliður
aldarinnar milli gullaldarskeiðs dönsku mál-
aralistarinnar og aldamótaáranna. Mynd-
heimur hans er innhverfur og leyndardóms-
fullur og hvort sem hann málar
portrettmynd eða landslag beitir hann alltaf
sömu ströngu myndskriftinni og einatt er
það birtan sem situr í fyrirrúmi. Hann setur
efnisvali sínu þröngar skorður og takmarkar
litaspjald sitt nær eingöngu við svart og
hvítt og tónana þar á milli. „Fimm manns-
myndir" (1901) sem sýnir fímm þekkta
karlmenn sitjandi kringum hvítan borðdúk
sem er í laginu eins og líkkista, er eitt besta
Jens Ferdinand Willumsen: Eftir storminn, 1905
I r» '/rntVrTtoMii -»o "mm+o r»T4"rT rmo rrrck'3
andstæða í öllu þessu nostri, kímni og inni-
legheitum við hin verk sýningarinnar, sem
myndu flest hver teljast vera á alvarlegri
línunni.
Emst Josephson og Strindberg eru sér á
parti, snillingar og öfgasinnar báðir tveir.
Sá fyrmeftidi varð geðveikur 37 ára gam-
all eftir að hafa átt litríkan og fjölbreyttan
listamannsferil. Hann dvaldi langdvölum á
eyjunni Bréhat við Bretagneskagann, eins
og drepið var á hér fyrr, þar sem hann stund-
aði andatrúarfundi, dáleiðslu og lét jafnvel
„dauða málara mála í gegnum sig“. Mál-
verk hans og teikningar sem eru oft
einkenniieg blanda fegurðar og furðuleika,
ólgandi af hugmyndaauðgi, bera vott um
mjög sterkt myndrænt frelsi.
Rithöfundinn Strindberg þekkja flestir en
fáir vita að hann málaði. Myndverk hans
voru álitnar kenjóttar tilraunir á sínum tíma
en eru nú loksins metin að verðleikum. Ég
verð að viðurkenna að það voru verk Strind-
bergs sem komu mér mest á óvart, en þessi
málverk eiga sér eflaust engar hliðstæður
í evrópskri list á þessum tíma. Þau eru afar
nútímaleg, næstum abstrakt og minna í
sterkri efnisáferð sinni frekar á verk eftir
listamenn eins og Fautrier, Wols eða jafn-
vel Pollock, sem máluðu löngu síðar.
MUNCH, LOKSINS í
RÉTTUSAMHENGI
I Noregi var það Munch sem reif sig fyrst-
ur út úr hömlum natúralismans og steig
öruggur með báða fætur inn í tuttugustu
Vilhelm Hammarshöi: Innimynd með sitjandi konu, 1908 Laurits Andersen Ring: Gamla konan og dauðinn
'1
dæmið um fæmi hans á eintónasviðinu.
Myndin gæti verið sena úr kvikmynd eftir
Alfred Hitchcock og hin mikilfenglega stærð
skósóla Carls Holsee, sem er lengst til hægri
á myndinni, er afar skondin.
Kvenfígúrur Hammershoi eru oftast
dökkklæddar og snúa baki í áhorfendur.
Innimyndin með sitjandi konu frá 1908 er
að mínu mati ein fallegasta mynd sýningar-
innar. Það er eins og ekkert geti raskað
þögn og ró þessara kvenna sem eru njörvað-
ar við iðju sína í grámósku hvunndagsins.
Hér hefur tíminn staðnæmst. Vissulega
minna þær okkur á Vermeer, en litaspjaldið
og umhverfíð er allt annað og datt mér einn-
ig ameríski málarinn Edward Hopper í hug.
Snillingar Og Öfgasinnar
Þekktustu málarar Svíþjóðar á þessum
árum eru Anders Zom, Bruno Liljefors og
Carl Larsson. Orðstír Zom náði út fyrir
Svíþjóð og er óhætt að segja að hann hafí
verið einn virtasti málari á Norðurlöndum
á þessum tíma. Það voru einkum portrett-
myndir hans ásamt myndum af nöktum,
hraustlegum stúlkum í baði við tjöm, læk
eða sjó, sem nutu hvað mestra vinsælda.
Carl Larsson þekkja mörg böm vegna
bókaskreytinga hans sem hafa víða farið.
En málverk hans minna einnig sum hver á
síður í myndabók og em hér skemmtileg
Ejnar Nielsen: Og í augum hans sá ég dauðann, 1897
öldina. I síðasta sal sýningarinnar hanga
sjö verk eftir hann öndvert við hafrótsmynd-
ir Strindbergs líkt og skipuleggjendur
sýningarinnar hafi viljað ljúka sýningunni
á mikilfenglegan hátt.
Myndir Munchs em hver annarri dul-
magnaðri. „Inger á ströndinni“ (1889) og
„Portrett af Inger", (1892) virðast friðsælar
í dulrænni fegurð sinni við hliðina á myndum
eins og „Ösku“ (1894) og „Rauða vín-
viðnum" (1898—1900) sem eru kynngi-
magnaðar og örvæntingarfullar. Konan sem
hann dáði og óttaðist varð aðalþema verka
hans ásamt ástinni og dauðanum og fáir
hafa túlkað tíðarandann betur né verið
næmari á samtíð sína en Munch. Mynd-
heimur hans er innhverfur sjálfsskoðunar-
heimur handan allra tímasetninga. Loksins
gafst tækifæri fyrir þá sem dá Munch og
þekkja að sjá hann innan um norræna alda-
mótamálara og sést hér mjög vel hve
innbyrðis tengsl þeirra era sterk. Því þó
Munch sé fullkomlega alþjóðlegur em rætur
hans og uppmni samgróin þessari norrænu
arfleifð.
Fyrir utan Munch er Harald Sohlberg
eftirtektarverðastur af norsku málumnum
og má sjá sterk áhrif frá Munch í verkum
hans. Myndin Nótt (1904) er mjög áleitin.
Kirkjan sem stendur fyrir miðju háleit og
tíguleg verður eins konar tengiliður á landa-
mæmm hinna lifandi og dauðu. Þorpshúsin
ú