Lesbók Morgunblaðsins - 27.06.1987, Blaðsíða 3

E. H
IMWf
@ ® H [o) [ý] (3 ® 53 0 © IS E 0 E
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavik. Framkvatj.:
HaraMur Sveinsson. Ritstjórar: Matthías
Johannessen. Styrmir Gunnarsson. Aðstoð-
arrítstjðrí: Bjöm Bjarnason. Ritstjómarfulltr.:
Gisli Sigurðsson. Auglýsingar: Bakfvin Jóns-
son. RHstjóm: Aðalstræti 6. Sími 691100.
Forsíðan
Myndin er frá Noregi og birt í tilefni
umfjöllunar um Knut Hamsun. Þetta er
málverk eftir norska listamanninn Karl
Erik Harr úr bæjarstjómarhúsi
Björgvinjar og sýnir farmskip við eyjuna
Torgar við Hálogaland. Á þessum slóðum
gerast flestar sögur Hamsuns. Greinin
um Hamsun er eftir Óskar Vistdal,
noskan sendikennara hér og heitir hún:
Rödd lífsins í bjartnætti Hálogalands.
Spánarferðir
eru venjulega farnar á sólarstrendur og
verða hver annarri líkar. Aitor Yralola,
lektor í spænsku við Háskólann, skrifar
um öðruvísi Spánarferð, þar sem farið
væri í Donana-þjóðgarðinn og litið á
listasöfnin í Madrid.

Laugavegurinn
tekur á sig nýja ásýnd um þessar mundir,
en um gamla Laugaveginn íjallar Guðjón
Friðriksson sagnfræðingur og er grein
hans, sem ber heitið: Rauða herbergið
hans Rúts, sú síðasta í þessari greinaröð.
GRÉTA SIGFÚSDÓTTIR
Svefnfarir
Hann var aleinn í geimnum
umluktur myrkri og þögn —
yfir og undir næturhiminn
alsettur stjörnuhópum
sem snerust kerfisbundið
um miðbik sitt og
allir þessir stjörnuhópar —
eins og eyjar í
regindjúpi alheimsins -
snerust um fjarlægan
og óskynjanlegan kjarna
sem hlaut að vera Guð
Þá komst hann að raun um
að hann var að hrapa —
hraðar og hraðar —
og meðan á fallinu stóð
sá hann fyrir sér
lífið á jörðu frá alda öðli:
hvernig ríki risu
og liðu undir Iok —
hvernig stríð voru háð
með síaukinni tækni og
hvernig að Iokum .. .
Þessi upplifun átti eftir
að marka spor í vitund hans
og vekja áleitnar spurningar
því honum tókst ekki
að muna drauminn í lokin —
og honum varð ljóst
að mannfólkið fengi aldrei
skyggnst á bak við
fortjald framtíðar og
Guð yrði ávallt tilgáta
sem eigi var í mannlegu valdi
að sanna . . .
Höfundurínn er rithöfundur í Reykjavík.
B
B
Ábyrgð
egar mál fara öðruvísi en
æskilegt þykir era algen-
gustu viðbrögðin jafnan
þau að leita að sökudólgi.
Það er eins og það sé
sáluhjálparatriði að það
sem gerðist sé einhveiju
eða einhveijum að kenna.
Þegar niðurstaða er fengin léttir öllum.
Enginn þarf að efast um hvert vandlæting-
in á að beinast og sjálfur er maður undan-
þeginn allri ábyrgð.
Meðvitað og ómeðvitað eram við nefnilega
alltaf að víkja okkur undan ábyrgð, þótt við
viljum gjaman trúa því að við séum ábyrgð-
arkenndin holdi klædd, því að ábyrgð í
hefðbundnum skilningi er sæmd. En kannski
skilgreinum við hana stundum dálítið
þröngt. Eg hygg að ungu fólki komi til
dæmis fyrst í hug ábyrgðarstörf og þar með
velgengni, þegar það heyrir orðið ábyrgð.
Fyrsta hugsun einstæðra foreldra yrði
eflaust um bömin, ef þeir væra spurðir um
sama orð.
En maður heyrir ekki oft talað um þá
ábyrgð sem hver og einn ber á sjálfum sér,
gagnvart sjálfum sér. Þó er það kannski
eina ábyrgðin sem skiptir einhveiju máli,
því allt annað ræðst af hvernig til tekst í
þeirri glímu.
Þegar maður beygir hegðun sína undir
óskir annarra af hræðslu við að missa vin-
sældir eða vera álitinn öðravísi, þá er maður
að svíkja sjálfan sig. Þegar maður talar
þvert um hug sinn til að vinna sig í álit,
þykist vita sem maður veit ekki, eða vera
það sem maður er ekki, þá er maður að
svíkja sjálfan sig. Og þegar kíkirinn er sett-
ur fyrir blinda augað og öðra fólki eða
aðstæðum kennt um eigin afglöp, þá er líka
verið að svíkja sjálfan sig.
Stundum er reyndar sagt að sjálfsblekk-
ingin sé sú guðsgjöf sem geri lífið hvað
bærilegast og líklega er dálítið til í því. Við
eram líka býsna fundvís á röksemdir sem
fírra okkur ábyrgð. Sá sem særir annað
fólk með tilhæfulausum ávirðingum, gat
ekkert að því gert af því hann var svo reið-
ur. Drukknum manni sem gerir slíkt hið
sama er vorkunn af því hann var undir
áhrifum áfengis. Unglingar eða háskóla-
nemar sem ná ekki prófum era með vilhalla
kennara eða allt of erfið próf. Þeir sem
fara út í ijárfestingar sem þeir ráða ekki
við vora ekki fljótfærir, óraunsæir eða
óvarkárir, heldur féflettir, óheppnir eða
fómarlömb óvita í ráðherrastólum.
Þeim sem bjóða sig fram í prófkjörum
stjómmálaflokkanna er að sjálfsögðu ljóst
að það er keppni sem aðeins fáir geta sigr-
að í. Þó er eins og niðurstöðumar komi
þeim sem ekki ná öraggum sætum oftast í
opna skjöldu, einkum ef þeir hafa áður ver-
ið í öraggu sæti. Þá fær hið marglofaða
lýðræði gjaman annað og ófínna nafn og
ýmsar samsæriskenningar eru dregnar fram
í dagsljósið. Það er afar sjaldgæft að loknum
prófkjöram eða kosningum að heyra fram-
bjóðendur, sem náðu ekki þeim árangri sem
þeir vonuðust til, tala eins og niðurstöðum-
ar séu eðlilegar. Þaðan af síður er ástæðan
rakin til eigin frammistöðu. Stuðningsmenn-
irnir og frambjóðendur era „stikkfrí".
Kennarar, löggiltar fyrirmyndir barna,
drógu sumir hveijir nemendur sína inn í
eigin kjarabaráttu hér um árið og vöktu
þannig sektarkennd hjá börnunum. Þetta
var auðvitað gert í því augnamiði að gera
bömin að samheijum og talsmönnum kenn-
ara á heimilum sínum og var ekki að heyra
að viðkomandi kennurúm þætti slík fram-
koma neitt skerða starfsheiður sinn. Enda
var þetta fjármálaráðuneytinu að kenna en
ekki þeim.
Loks má nefna algengt dæmi um sjálfs-
blindu. Þegar við kynnumst einhveijum sem
okkur líkar vel við, drögum við oft ályktan-
ir af framkomu hans sem era ekki endilega
réttar. Við geram okkur hugmyndir um að
viðkomandi sé ákveðinnar gerðar og í eigin
huga verða til væntingar i samræmi við
það. Við nánari kynni kemur síðan í ljós
að þetta var rangt mat. Þá snúast von-
brigði okkar og reiði að einstaklingnum sem
kannski gerði aldrei neitt annað en vera
hann sjálfur, í stað þess að viðurkenna eig-
ið dómgreindarleysi eða skort á mannþekk-
ingu.
Nú er í uppsiglingu hérlendis, sem og
erlendis, mál sem mjög mun reyna á ábyrgð-
arkennd og manndóm hvers og eins. Þetta
er alnæmi. Málið _er þannig vaxið að það
varðar okkur öll. Eg hef orðið þess vör, að
vandaðasta fólk fær á sig einhvem óbeitar-
og mérkemurþettaekkertvið-svip, þegar al-
næmi ber á góma. Það er helst að unglingar
og ungt fólk skilji að þekking er besta vópn-
ið í baráttunni við þennan vágest. Enginn
ætti að láta framhjá sér fara afbragsgóða
sýningu Alþýðuleikhússins á verkinu „Era
tígrisdýr í Kongó“. Tveir rithöfundar hyggj-
ast skrifa um einstakling sem hefur smitast
af alnæmi og reyna að setja sig í spor hans.
Þeir búa til mörg dæmi um eigin viðbrögð
og annarra, sem era mjög trúverðug. Hvað
á að segja við eiginkonu, börn, vinnufélaga
og vinnuveitendur og hvemig bregst þetta
fólk við? Á að segja frá eða þegja?
Þeir sem fá veirana, geta smitað, en eru
einkennalausir með öllu og geta lifað eðli-
legu lífí, standa frammi fyrir þeirri freist-
ingu að hlífa sér við fordæmingu
umhverfísins og láta eins og ekkert hafí í
skorist. Þessir einstaklingar skipta að líkind-
um hundraðum hérlendis. Samkvæmt
upplýsingum lækna smitast alnæmi ekki
nema við blóðblöndun, kynmök og frá smit-
aðri móður til bams við meðgöngu eða
bijóstamjólkurgjöf. Allir verða að vera upp-
lýstir um hvað hér er á ferðinni, ekki síst
vinnuveitendur. Það er ekki lítil ábyrgð að
kveikja fordóma sem byggðir era á þekking-
arleyti og verða til þess að það jafngildir
opinberri krossfestingu að vera sýktur af
alnæmisveiranni.
Það er misskilningur að þeir einir sem
eru sýktir af veiranni beri ábyrgð. Menn
verða að horfast í augu við það að hver og
einn ber ábyrgð á sjálfum sér og þar með
sínu kynlífi. Alnæmi er ekki granur heldur
staðreynd sem allir verða að gera ráð fyrir
og haga sér í samræmi við — eða taka af-
leiðingunum. Þær raddir sem heimta að
fólk með alnæmi sé lokað inni, era ekki síst
raddir þeirra sem kæra sig ekki um að bera
ábyrgð á sjálfum sér. Það verður aldrei
hægt að loka allt fólk sem sýkist af þessum
sjúkdómi frá þjóðfélaginu. Það er hugsunar-
háttur miðaldaþjóðfélags, en við lifum í
upplýsingaþjóðfélagi og við skulum ekki
gleyma því.
Við beram öll ábyrgð. Fyrst og síðast á
okkur sjálfum, en einnig á öðram. Þar er
enginn undanskilinn.
JÓNÍNA MICHAELSDÓTTIR
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 27. JÚNÍ 1987 3