Lesbók Morgunblaðsins - 27.06.1987, Blaðsíða 15

Báturinn Litli-Frægur frá Bolungorvík, sem er af sömu stærð og gerð og bátar
Friðriks Magnússonar og Gísla Sigurðssonar, Vonin og Björgvin.
*
ILesbók 7. febrúarsl. birtistgrein eftir
sama höfund um strand Goðafoss við
Straumnes íAðalvík 30. nóvember 1916. Þar
sagði frá aðdraganda ogstrandinu sjálfu,
svo ogfurðulegu eftirmáli ísjórétti. Hér
segir aftur á móti frá hinni giftusamlegu
björgun farþega ogáhafnar.
bamaskólahúsið og gert það eins vistlegt
og kostur var, þangað fór fólkið jafnóðum
og það kom í land, þar var því færður heit-
ur matur og drykkur.
Ekki man ég hversu margar ferðir hvor
bátur fór út að skipinu, en farþegar og
áhöfn munu hafa verið 58 talsins. Það atvik-
aðist svo að Björgvin fór síðustu ferðina
út að Goðafossi þenn,an dag, að sækja þá
sem síðastir fóru í land. Þegar þeir lögðu
Ólafur Sigurðsson,
1. stýrimaðurá Goða-
fossi.
Friðrik Magnússon,
Látrum í Aðalvík.
Hann var aðalmaður-
inn við björgunina af
hálfu heimamanna.
Bjarni Dósóþeusson,
Látrum.
Gísli Sigurðsson frá
Látrum í Aðalvik.
Guðmundur R.
Bjarnason.
hvað það segir um það. Zöllner stórkaup-
maður var farþegi á Goðafossi. Hann segir
í samtali í Morgunblaðinu 11. desember
1916, eina viðtalinu, sem birt var í blöðum
vegna strandsins: „Þegar birti um morgun-
inn var stýrimaður sendur ásamt 5 hásetum
í björgunarbáti skipsins áleiðis til Aðalvíkur
til þess að sækja hjálp. Um daginn gerði
ofsarok og þar eð báturinn ekki kom aftur
að kvöldi, hugsuðu menn á Goðafossi, að
hann hefði farist og menn allir sem á honum
voru. — Sem betur fór var það eigi svo, því
á þriðja degi (á að vera á öðrum degi. O.E.)
kom skipsbáturinn og nokkrir vélbátar frá
Aðalvík á strandstaðinn. — í tvo sólarhringa
(á að vera hálfur annar sólarhringur. Ó.E.)
urðu farþegar að dvelja í hinu strandaða
skipi. Var það eigi áhættulaust, því sjóamir
og brimið gat mölbrotið skipið á hverri
stundu. Enda reyndi skipstjóri að koma
kaðli á land, en það var ekki hægt vegna
brims.“
Jónas Þorbergsson, síðar útvarpsstjóri,
var einnig farþegi á Goðafossi. Hann segir
í blaðinu Islendingi á Akureyri 8. des. 1916:
„Um morguninn í birtingu ijeðist 1. stýri-
maður ásamt fímm öðram í bát til landtöku
í Aðalvík. Tókst þeim eftir mikla erfiðleika
að ná landi skamt þaðan og ganga til bæja.
Varð nú uppi fótur og fít í víkinni og bragðu
við margir sjógarpar til bjargar. Var þegar
hlaupið til að setja á flot vjelbáta, en í þeim
svifum gekk upp veðrið með afskaplegum
ofsa, svo því nær var óstætt í byljunum.
Var þá álitið ófært í sjó að leggja, og eng-
in bjargráðavon þó reynt yrði. Hurfu þeir
frá við svo búið. Þetta veður stóð með eng-
um hvíldum þann dag allan og næstu nótt,
en slotaði undir birtingu."
Guðmundur Rósi Bjamason heldur áfram
frásögn sinni: „Um kvöldið komu menn sam-
an í húsi Friðriks Magnússonar og ræddu
um hvemig haga skyldi björgunarstörfun-
um, ákveða hveijir skyldu vera á mótorbát-
unum tveimur og á tveimur sexæringum
sem nota átti til þess að flytja fólk og far-
angur úr mótorbátunum til lands, og hvemig
og hvar fólkinu skyldi komið fyrir. Með
Friðriki Magnússyni á báti hans Voninni
var Magnús sonur hans, 16 ára gamall,
vélamaður, Kristján Guðnason, sjómaður á
Látrum, duglegur maður og traustur í öllu
og Friðrik Finnbogason, bráðlaginn maður
til allra verka og þrekmaður. A báti Gísla
Sigurðssonar, síðar símstöðvarstjóra í Bol-
ungarvík, Björgvin, var hann sjálfur
vélamaður, formaður var Bjami Dósóþeus-
son, og með þeim vora þeir Ámi Gíslason
og Hermann FViðriksson, sjómenn á Látram.
Allt voru þetta úrvalsmenn, þaulvanir sjó-
menn og á besta aldri.
Fyrst Þú Komst Ekki
Fyrir Straumnes ...
Klukkan fjögur um morguninn vora allir
komnir niður að sjó og var þá komið skap-
legt veður. Nú vora höfð hröð handtök og
bátamir settir á flot. Kol og olía hafði ver-
ið sett um borð svo hægt væri að hita upp
í lúkamum og hita kaffi handa fólkinu af
Goðafossi. Lagt var af stað um klukkutíma
fyrir birtingu. Ólafur Sigurðsson stýrimaður
fór með þeim á báti Friðriks Magnússonar
en hinir fimm munu hafa orðið eftir í landi.
Þegar þeir komu að skipinu stönsuðu þeir
og athuguðu allar aðstæður. Þeir urðu að
hinkra við eftir straumskiptum því straum-
brot vora allmikil við skipið frá Straumnes-
löpp. Ólafur stýrimaður hafði vasaljós og
talaði við þá á Goðafossi með morsi. Meðan
biðin stóð yfir bjuggu skipverjar á Goða-
fossi sig undir það að taka á móti bátunum
að skipshliðinni með því að leggja á hana
fríholt. Þegar Friðriki fannst öllu vera óhætt
lagði hann báti sínum að síðu Goðafoss. Þá
kom skipstjórinn á Goðafossi út á brúar-
vænginn og hrópaði til Friðriks hvort hann
gæti flutt hann til ísafjarðar. Friðrik var
óviðbúinn slíkri spumingu og svaraði snöggt
að hann hefði öðra að sinna og mikilvæg-
ara — „og getur þú skilið það Júlíus að úr
því að þú komst ekki fyrir Straumnes þá
kemst ég ekki til ísafjarðar á mínum litla
báti í þessu veðri,“ sagði hann. Meira var
ekki talað um Isafjarðarferð að sinni.
Giftudrjúg
Björgunarstörf
Skipshöfnin á Goðafossi vann að því að
koma fólkinu niður í bátana, kvenfólkinu
fyrst að sjálfsögðu. Þetta gekk allt vel, þó
að erfítt væri að komast hjá því að báturinn
lemdist við skipssíðuna, og gæta þurfti þess
vandlega að ekkert kæmist í skrúfuna. Um
leið og Vonin er full af fólki heldur hún frá
skipinu og til lands, en Björgvin leggur að.
Skipveijar á Goðafossi leyfðu hveijum og
einum að hafa með sér það sem hann gat
haldið á af farangri. Um tíu manns fóru í
hvom bát, í lest og í lúkar. Bátamir vora
litlir, Vonin 5 tonn og Björgvin 4. Hörku-
ágjöf var inn Aðalvíkina svo að ekkert var
hægt að hafa á dekki. Vora bátamir einn
og hálfan til tvo tíma inn að Látram. Þegar
komið var á leguna vora þar til staðar sex-
æringamir tveir, Trausti Sigurðar Þorkels-
sonar að Látram, og Unnur Benedikts
Þeófilussonar bátasmiðs og bónda á Jaðri á
Látram. Þeir lögðu sinn að hvorru síðu
mótorbátsins og fluttu í land farþega og
farangur í einni ferð. Mótorbáturinn lagði
strax af stað aftur, því engan tíma mátti
missa, veður gat breyst til hins verra á
hverri stundu, en það mátti ekki lakara
vera framan af deginum. Öllum var ljóst
að mannslíf gátu legið við að allt gengi sem
fljótast og öruggast fyrir sig. Sem betur fór
skánaði veðrið eftir því sem leið á daginn
og auðveldaði það björgunarstörfín.
Konumar í þorpinu höfðu hitað upp
bátnum að skipssíðunni kom skipstjórinn
út að borðstokknum og sagði: „Hvers vegna
get ég ekki fengið stærri bátinn?" Þessu
svaraði eigandi bátsins, Gísli Sigurðsson,
þannig: „Ef þú getur ekki komið með okkur
Júlíus, þá er mér sama þó þú verðir hér
eftir.“ Skipstjórinn varð ekki eftir og skip-
veijar hans höluðu hann styrkum höndum
niður í bátinn, eins og þeir höfðu gert með
allt hitt fólkið.
Þegar Björgvin kom úr síðustu ferðinni
og mennimir vora komnir í land, stóð skip-
stjórinn í fjöranni. Ég man það eins vel og
það hefði gerst í dag hvar Júlíus stóð, ég
gæti bent á staðinn. Mér virtist hann fyrir-
ferðarmikill, með teppi á herðunum og
honum virtist vera kalt. Hann spurði okkur
Finnbbga Friðriksson, jafnaldra minn og
leikbróður, sem nú er látinn fyrir nokkram
áram, hvar skólahúsið væri. Við bentum
honum á það og sögðum honum, að hann
ætti ekki að vera þar, heldur hjá kaup-
manninum, Guðmundi Sigurðssyni, við
ættum að fylgja honum þangað. Þegar við
voram að snúast í kringum fólkið sem kom-
ið var í land heyrðum við að það var að
tala um það hvar skipstjórinn mundi eiga
að vera. Okkur virtist sem það kærði sig
ekki um það að hann yrði í skólanum. Við
gerðum okkur ekki grein fyrir því þá, hvers
vegna það var að spyija að þessu, en við
vissum hvert við áttum að fylgja honum og
voram því viðbúnir.
Júlíus var með tvær töskur, ekki stórar,
og tókum við Finnbogi sína hvor og gengum
á undan honum að húsi Guðmundar, þar
sem hann og kona hans, Pálína Hannes-
dóttir, systir Guðmundar Hannessonar
bæjarfógeta á Siglufirði um áraraðir, tóku
á móti honum og var honum ekki í kot vísað.
Gleði ríkti á Látrum
Síðdegis þennan dag, sem var föstudagur
1. desember 1916, má segja að friður, gleði
og lukka hafi ríkt í þessu litla þorpi, þegar
allir vora komnir í land. Mönnum þótti það
mikil guðsgjöf að svo vel tókst til með björg-
un fólksins úr hinu strandaða skipi. Það var
nokkuð oft sem hrakta sjógarpa bar að landi
þar á þessum árum, þegar norðlensku skút-
urnar lágu í stórviðram í Aðalvík.
Á laugardagsmorguninn fór Friðrik
Magnússon á báti sínum Voninni til ísafjarð-
ar í norð-austan leiðindaveðri. Ekki man ég
hveijir fóra með honum, en líklega hefur
Magnús sonur hans verið vélamaður í ferð-
inni. Magnús drakknaði árið 1924, þegar
mótorbáturinn Leifur frá ísafírði fórst í
róðri.
Meðan Friðrik Magnússon var í ísafjarð-
arferðinni fór bátur Gísla Sigurðssonar,
Björgvin, nokkrar ferðir fyrir skipveija á
Goðafossi út í skipið og sótti þangað mat-
væli, kol, olíu, teppi og fleira til aðhlynningar
farþega og skipvetja, því þó nokkuð þurfti
til þar sem þetta vora nær sex tugir manna.
Þegar Friðrik Magnússon var kominn
aftur úr ísafjarðarferðinni var þætti Látra-
manna í þessu máli eiginlega lokið, að öðra
leyti en því að þeir tóku að sér að ná upp
úr einni lestinni á Goðafossi olíufötum er
þar flutu, og var það gert eftir ábendingu
eða beiðni umboðsmanns viðkomandi aðila
á ísafirði, sem mig minnir að hafi verið Jón
Auðuns. Vora menn að þessu í smástreymi
þegar vel viðraði. Tunnumar vora á 4.
hundrað, en björgunarlaunin vora hálf tunna
af steinolíu á hvert heimili í þorpinu, veit
ég ekki til þess að þeir hafi hlotið önnur
laun fyrir björgunarstörf sín í þessu sam-
bandi.
Við Látramenn voram þeir fyrstu sem
fregnuðu af þessu furðulega strandi og við
höfðum fréttimar frá fyrstu hendi, frá
mönnunum sex sem komu þangað á einum
skipsbátnum. Oddur Sigurðsson skipstjóri
frá Hrísey, sem áður er minnst á, var far-
þegi á Goðafossi, en hann gerðist sjálf-
boðaliði með 1. stýrimanni, af því að hann
var kunnugur í Aðalvík. Ég man alltaf
ummæli Odds, sem hann viðhafði við föður
minn meðan verið var að færa hann úr
vosklæðunum, en þau vora þessi: „Þvílíkt
andskotans asnaspark." Hann átti varla til
orð yfir þennan atburð og var þungorður.
Það var að sjálfsögðu mikið um þetta strand
rætt, því mörgum þótti það harla einkenni-
legt, en ég held ég megi segja það að
mönnum blandaðist ekki hugur um það
hver bæri ábyrgð á því. Sorg manna, ef svo
mætti segja, vegna þessa strands var mik-
il, en gleði okkar í þessu litla þorpi var
mikil, að hafa orðið til þess að bjarga úr
nauðum Ijölda fólks, og að það skyldi tak-
ast svo giftusamlega sem það gerði."
„BJÖRGUNARAFREK“
Skipstjórans
Þetta var frásögn Guðmundar Rósa
Bjamasonar. Rétt er nú að athuga hvað
stendur um þessa atburði í samtíma „fjöl-
miðlum". Eins og segir fór Friðnk Magnús-
son á Látram á báti sínum til ísafjarðar í
leiðindaveðri, með símskeyti frá skipstjóran-
um á Goðafossi. Skeytið var sent frá Isafírði
strax og báturinn kom þangað, eða kl. fjög-
ur sautján síðdegis, laugardaginn 2.
desember. Það var birt í Morgunblaðinu
daginn eftir, sunnudaginn 3. des. Þar segir
skipstjóri, eftir að hann hefur skýrt frá
strandinu: „Hefí nú í dag bjargað farþegum
hingað (Aðalvík) með mótorbátnum. Júlíní-
usson.“ Þar var hógværlega að orði liomist,
fleiri en hann hafa víst ekki komið þar við
sögu. Skeytið mun skipstjórinn hafa skrifað
á föstudeginum eftir að allir vora komnir
til Aðalvíkur.
í Morgunblaðinu 2. febrúar i917 er grein
undir fyrirsögninni „Goðafoss-strandið í
dönskum blöðum". Þar segir að Ekstrablad-
et flytji hinn 10. jan. grein um Goðafoss-
strandið og þykist hafa neimildir sinar frá
manni, sem hafi verið með skipinu þá er
það strandaði. Þar segir þessi heimildarmað-
ur blaðsins meðal annars: „Að mínu áliti
mega skipveijar og farþegar þakka það still-
ingu og hugrekki skipstjórans að þeir
komust lifandi í land. — Þegar óveðrinu
slotaði svo, að nokkur tiltök vora á þvi að
skjóta úr báti, bjargaði hann öllurn skip-
veijum og farþegum til Aðalvíkur. — Og
það er ég viss um, og um það munu allir
aðrir sammála, að það er skipstjóranum að
þakka, að slysið varð eigi meira, því að
hann sýndi það í öllu að hann var maður
til þess að ráða fram úr vandanum."
Svo mörg voru þau orð. Það eina sem
sagt er í íslenskum blöðum um afrek skip-
stjórans er það sem Zöllner stórkaupmaður
segir í viðtalinu í Morgunblaðinu 11. desem-
ber eins og áður segir:
„—reyndi skipstjóri að koma kaðli í land,
en það var ekki hægt vegna brims.“
Daginn eftir, sunnudaginn 3. desember,
kom eimskipið Flóra, sem statt var á Ísafírði,
til Aðalvíkur og tók alla þá farþega sem
gátu notað ferð hennar norður.
Höfundurinn er fyrrum bankastarfsmaður og
er nú á cand. mag.-stigi í sagnfræði við Há-
skóla íslands.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 27. JÚNÍ1987 15