Lesbók Morgunblaðsins - 27.06.1987, Blaðsíða 14

Morgunblaðið/Sverrir
Timburhúsið á Laugavegi 32B stendur falið og aðþrengt & bak við önnur hús.
Það er reist af Guðjóni Helgasyni vegaverkstjóra árið 1903 og í því sleit sonur
hans, Halldór Laxness, fyrstu barnsskóm sínum.
breyst frá árinu 1920. Þá opnast sund og
við blasir bemskuheimili skáldsins.
Bakhúsin Heill Heimur
Bakhúsin við Laugaveg eru heill heimur
út af fyrir sig og þar er ákaflega margt
skrýtið og sérkennilegt, sums staðar pínulít-
ið timburhús eða jafnvel heilu húsaþyrping-
arnar. í bakhúsi við Laugaveg 34 bjuggu
skáldin Tómas Guðmundsson og Sigurður
Einarsson, komungir menntaskólapiltar,
veturinn 1917—1918_og þá var Halldór frá
Laxnesi á nr. 28 hjá Áma Einarssyni í versl-
uninni Frón. Bakhús við nr. 36 stóð áður
frammi við götuna og það átti hin merka
skáldkona Torfhildur Hólm. Friðfínnur Guð-
jónsson leikari bjó í bakhúsinu nr. 43B og
seldi þar afmælis-, fermingar- og jólakort.
Og í tvílyftu steinhúsi sem leynist á bak
við húsið nr. 70 fæddist Albert Guðmunds-
son ráðherra.
Á bak við Fáikann á Laugavegi 24B er
timburhús sem stendur óþægilega fast utan
í steinhúsi fyrir framan. Þetta hús kemur
við sögu í ævisögu Jóns Engilberts, Húsi
málarans, sem Jóhannes Helgi skráði. Á
Laugavegi 24B bjó Finnbogi Rútur Valdi-
marsson, seinna þingmaður og bankastjóri,
á námsárum sínum og var þá þegar tekinn
að brugga launráð. Jóni Engilberts segist
svo frá:
Galdra-loftur Hinn Nýi
„Og nú var mér snarað í læri til Finn-
boga Rúts Valdemarssonar. Skyldi Rútur,
sem var tveim árum eldri en ég, búa mig
undir menntaskóla. Rútur var þá til húsa á
baklóð Fálkans við Laugaveg, átti þá f úti-
stöðum við skólann, las utanskóla og hafði
ofan í sig með kennslu. Rútur var þrælles-
Morgunblaðið/Sverrir
Ingólfur Hafberg stendur fyrir framan sjoppu sína á Laugavegi 12A en hann
og faðir hans hafa rekið þessa sjoppu í meira en 60 ár. Húsið er tvílyft af þeirri
gerð er tíðkaðist fyrir aldamót. Ingólfur býr uppi á lofti.
Morgunblaðið/Sverrir
Rauða herbergið hans Rúts var í þessu
bakhúsi á Laugavegi 24B. Það er reist
af Guðmundi Hallssyni árið 1901.
inn í heimspeki, hafði um sig hirð í húsinu
og stundaði margvíslegt kukl á kvöldin, var
eiginlega nokkurs konar Galdra-Loftur hinn
nýi. Ég sé fyrir mér rauða herbergið hans
Rúts, þar erum við allir önnum kafnir við
dulspekigrúsk og kukl í flöktandi skímu
kertaljóssins og dregið fyrir gluggana,
Bjarni Guðmundsson, Eggert Guðmunds-
son, ég, Rútur og Sveinn Benediktsson, en
yngri bróðir Sveins, Bjami, þá smápatti, í
myrkinu fyrir utan, ólmur í kuklið þótt ung-
ur væri og sótti fast inngönguna."
Þannig geymir Laugavegurinn mikla
sögu og verður nú látið staðar numið að
sinni.
Höfundurinn er sagnfræðingur.
F rækileg
björgun
í Aðalvík
Frásögn Guðmundar Rósa Bjarnasonar
EFTIR ÓLAF ELÍMUNDARSON
Þegar eimskipið Goðafoss strandaði við Straum-
nes í Aðalvík aðfaranótt fimmtudagsins 30.
nóvember 1916 var engin loftskeytastöð í
landinu. Loftskeytatæki voru hinsvegar í
Goðafossi, fyrstu íslenskra skipa, en þau komu
ekki að gagni. Loftskeytatækin úr Goða-
fossi voru notuð í hana. Á Straumnesi var
ekki kominn viti, hann var byggður 1921.
Trúlegt er að þetta strand hafí flýtt fyrir
hvorutveggja.
Hér verður sagt frá björgun farþega og
skipshafnar á Goðafossi, sem voru nær sex
tugir manna. Þar var unnið mikið afrek og
tókst giftusamlega. En þetta mikla þrek-
virki féll algerlega í skuggann af því
gífurlega umtali sem strandið olli meðal
þjóðarinnar og sem bergmálar af enn í dag.
Þessi frásögn var skráð 1980 og er í rit-
inu Frá ystu nesjum, 3. bindi, 1982. Hér
er hún örlítið stytt.
Að Ásbraut 19 í Kópavogi búa hjónin
Guðmundur Rósi Bjamason og Pálína Frið-
riksdóttir. Þau eru bæði úr Aðalvík og
bjuggu þar uns byggð lagðist niður um
1950. Guðmundur var þar bóndi og formað-
ur og á vetrum var hann á togurum frá
Reykjavík. Hann var 14 ára gamall þegar
þessi atburður varð og fer hér á eftir frá-
sögn hans af því hvemig björgunarstörfin
fóru fram.
Yfirþyrmandi Fregn
„Já, ég man vel eftir þessum atburðum,
lengi eftir að þeir gerðust var mikið um þá
rætt, svo að þeir festust í minninu. Kvöldið
áður en strandið varð vorum við bömin á
Látmm að leika okkur á skíðum í muggu-
kafaldi en blæjalogni. Við vomm mörg, því
þá var margt fólk á Látmm. Um morguninn
var kominn norð-austan hríðarrenningur,
eða allt að því hríðarbylur. Það var ekki
hugsað til sjóróðra í slíku tíðarfari, þess
vegna vom mótorbátamir báðir, Vonin og
Björgvin, efst uppi í kampi, hjá spilinu.
Plássið var allt í ró þegar óvænta gesti bar
að garði. Upp úr klukkan 12 komu að dyr-
um þriggja ystu húsanna 6 menn, tveir að
hveiju. Að Neshúsi til Friðriks Magnússon-
ar, föður konu minnar, og föður núverandi
forseta Slysavamafélags Islands, Gunnars,
komu Ólafur Sigurðsson, sem var 1. stýri-
maður á öðm hinna nýju skipa Eimskipafé-
lags íslands, Goðafossi, og háseti af skipinu
með honum. Pálína, konan mín, sem þá var
10 ára gömul, fór til dyra og bauð mönnun-
um að ganga í bæinn.
Að húsi föður míns, Bjama Dósóþeusson-
ar komu þeir Oddur Sigurðsson, skipstjóri
frá Hrísey, og Gils Kristjánsson frá Hellis-
sandi, sem var háseti. Að húsi Friðriks
Finnbogasonar komu tveir menn, sem ég
man ekki hvað hétu. Mennimir vom allir
blautir, klökugir og þreyttir. Þeir skýrðu frá
því að eimskipið Goðafoss hefði þá um nótt-
ina strandað við innanvert Straumnes. Um
kl. 9 um morguninn höfðu þeir lagt af stað
frá hinu strandaða skipi á einum skips-
bátnum. Höfðu þeir verið rúma þijá klukku-
tíma að komast að Látmm, á móti veðrinu,
leið sem tekur tuttugu til þijátíu mínútur
að róa í góðu veðri. Þeir höfðu lent í vogi
sem heitir Réttarbás utanvert við þorpið.
Þeir spurðu um möguleika til björgunar,
hvort bátar og mannskapur væri fyrir hendi.
Þar var ekki latan að keyra. Strax vom
þrír piltar sendir um byggðina til þess að
skýra frá atburðum og hóa saman mönnum.
Það vom: Magnús Friðriksson frá Neshúsi,
16 ára, Finnbogi Friðriksson frá Ystabæ,
Flakið af Goðafossi í fjörunni, löngu
eftir strandið. Ijósm. Daníel Sigmunds-
son.
14 ára og ég, sem einnig var 14 ára. Ekki
þótti unnt að senda menn fyrir Núpinn
(Hvarfnúp), yfír að Sæbóli; vegna ófærðar
og illveðurs. Þessi fregn um strand Goða-
foss var yfirþyrmandi, alla setti hljóða, svo
ótrúlegt þótti þetta. Menn báðu guð að
hjálpa sér þegar þeir hugsuðu til þess að
skip með yfír fímmtíu manns innanborðs
var strandað við Straumnes, í þessu veðri,
sem á hverri stundu gat orðið svo slæmt
að björgun væri útilokuð. Látramenn þekktu
það hve ógnvekjandi brimið við Straumnes
gat orðið.
FariðVerðurAð
Öllu Með Gát
Strax og fregnin hafði borist um byggð-
ina komu allir verkfærir menn niður að sjó
á Látmm og fóm að huga að mótorbátunum
tveimur, Voninni og Björgvin, hreinsa af
þeim snjóinn, moka braut fyrir þá til sjávar
og þeir settir fram í flæðarmál. Vélamar
vom ræstar og allt gert klárt sem hugsast
gat. Samstaðan í þorpinu um að gera allt
sem hægt væri í þessum efnum var einlæg.
Þegar þessum verkum öllum var lokið var
komið myrkur, mjög svo liðið á daginn og
veðrið hafði versnað. Þó hafði einhver orð
á því að líklega væri best „að leggja í
hann“. Bjami Dósóþeusson lét þau orð falla
að kapp væri mest með forsjá. Friðrik Magn-
ússon sagði þessi orð: „Hér verður ekkert
feigðarflan, heldur farið að öllu með gát.“
Ólafur stýrimaður tók í sama streng.
Það var þannig samdóma álit allra sem
þama vom í forystu að ekki væri viðlit að
fara út í hið strandaða skip í því veðri sem
þá var komið og það í náttmyrkri. Þeir álitu
að þótt vistin væri eflaust köld um borð í
skipinu þá væm menn samt ömggari þar,
að minnsta kosti meðan ekki breytti um átt
og ekki í eins mikilli hættu staddir og vera
að velkjast á hinum litlu mótorbátum. Þeir
álitu það skynsamlegast að bíða morguns í
von um að veðrið batnaði."
Gekk Upp Yeðrið Með
Afskaplegum Ofsa
Áður en lengra er haldið með frásögn
Guðmundar Rósa Bjamasonar er rétt að
athuga hvemig fólkinu á skipinu leið og