Lesbók Morgunblaðsins - 27.06.1987, Blaðsíða 4

Hamsun
Penna-
teikning
eftir Karl
Erik Harr.
Kerlingarey, norðan við Bodö. Eyjan kemur fyrir í sögum
Hamsuns, Viktoríu, Grónum götum og Umrenningum.
KNUT
HAMSUN
Rödd lífsins
í bjartnætti
Hálogalands
Eftir ÓSKAR
VISTDAL
Teikningar:
KARL ERIK HARR
ert er að vekja athygli á Knut Hamsun, helsta
skáldjöfri Noregs á þessari öld. Um áratuga
skeið átti hann stærra rúm í hugum Norð-
manna en flest önnur skáld þeirra, frá því
hann kvaddi sér hljóðs með skáldsögunni
„Sultur" árið 1890, allt til þess að hann
flutti skilnaðarkveðju sína með minninga-
bókinni „Grónar götur" sex áratugum síðar,
níræður, skjálfhentur og saddur lífdaga.
Hamsun ólst upp í fátækt og átti erfitt
uppdráttar í æsku. Kannski einmitt þess
vegna gerðist hann afburðaskáld æskunnar.
En engu síður var hann skáld náttúrunnar,
skáld gróðurs og grænna skóga „að sumar-
lagi á Hálogalandi, þar sem alltaf er eilífur
dagur“, eins og t.d. í nóbelsverðlaunabók-
inni „Gróðri jarðar", þessari hetjukviðu um
friðsamlegt starf, um komið sem vex, um
fullnægju mannsins í sigursælli baráttu við
náttúruna.
Einmitt þráin eftir hinni jarðbundnu gleði
gerði Hamsun á sínum tíma dáðan og elsk-
aðan víða um heim, ekki síst hér á Islandi.
Og ekki nóg með það: „Þetta norska stór-
skáld hefur haft stórvæg áhrif á íslenzkar
nútímabókmenntir, miklu meiri en menn
almennt gera sér grein fyrir," eins og Krist-
mann Guðmundsson orðaði það í dánarminn-
ingu um Hamsun á góu árið 1952.
Pan-óður Um ástir
OgDrauma
Við lestur verka Hamsuns er það ekki
síst hinn óviðjafnanlegi snillingur máls og
stfls sem blasir við. „Hvenær verður aftur
skrifuð bók á borð við Pan,“ spurði landi
hans, Nordahl Grieg einhvem tíma og hélt
áfram: „Sinnið hvítglóandi eins og náttlaus
sóldagur norðurhjarans. Það er hið hrað-
fleyga, dásamlega, óafturkræfa nú jarðlífs-
ins, sem Hamsun hefur í hærra ve!di.“
Skáldsagan „Pan“ frá árinu 1894 er helsta
æskuverk Hamsuns. Hún er óður íóbundnu
máli um ástir og drauma ungmennis undir
áhrifum villtrar og voldugrar náttúm í bjart-
nætti, hafrænu og skógardýrð Hálogalands.
Hún á rætur sínar í svo ríkri og auðsnort-
inni ímyndun að steinar fá svip og sál og
strá sem titrar á jörðinni verður að atburði
á leið söguhetjunnar.
„Pan“ er sagan af Thomasi Glahn liðs-
foringja, sem ráfar stefnulaust um refilstigu
lífsins og grípur þá ávexti sem á leiðinni
verða, boðna og bannaða. Glahn er veiði-
maðurinn, hirðinginn sem hvergi hefur
fastan bústað og sem viðurkennir hvorki
hin jarðnesku né hin himnesku lagaboð.
Aðeins náttúmnni, sem þekkir enga synd,
lýtur hann í auðmýkt, tekur sömu þökkum
sól og regni, illu og góðu. Hann er náttúm-
bam með heitt og ólgandi blóð í æðum,
skyldur felli og fjalli, mýri og mó, skógi og
skeri. Undmnaraugum lítur hann allt hið
annarlega, leggur eyrun við og heyrir radd-
ir sem eiga hljómgmnn í bijósti hans, finnur
ilm og angan er örvar skynjan hans, svo
að hvarvetna er líf, hvarvetna starf, hreyf-
ing og umbreyting. Jafnvel fúið sprek verður
lifandi. Giahn leggur það varlega frá sér,
„stendur yfir því og þykir vænt um það.“
HiðÓvænta
011 æskuverk Hamsuns eiga það sam-
merkt að hið óvænta ræður miklu og verður
áberandi, óvæntar hugsanir og óvæntar
gerðir. Flestar persónur hans em þann veg
gerðar að þær vilja sem mest dylja hið
innra, breiða yfir það með ailskonar látalát-
um og útúrdúmm. „Pan“ er einkennileg
Hamsun-saga um ástríður og geðshræring-
ar tilfininganæms og sérviturs einstaklings
í leit að hamingjunni, en þegar hún mætir
honum, fatast honum fyrir duttlunga örlag-
anna og eigin skapofsa. Þrátt fyrir löngun
til hins gagnstæða getur Glahn ekki gefið
sig með lífi og sál að samfélagslegri þátt-
töku. Eins og Nagel í „Dulmögnum" eða
Jóhannes í „Viktoríu" er hann „útlendingur
í tilvemnni".
Náttúmlýsingamar og náttúrutilbeiðslan
gefa verkum Hamsuns sérstakan geðblæ
og gera ekki síst „Pan“ að stflrænum gim-
steini. Það er skógarangan af hverri blaðsíðu
bókarinnar. Hamsun leiðir okkur um vor
eða haust, upp í skóg eða út að sjó og sýn-
ir okkur hversu grasnálin „gægist græn upp
fyrir kalinn mosann" og hversu sólin „dýfír
snöggvast skildinum niður í hafið og kemur
síðan upp aftur rauð og hress, eins og hún
hafi verið niðri í að drekka."
Mjög athyglisverð er samfelld lýsing
manna og náttúm hjá Hamsun. Persónur
renna svo að segja saman við náttúmna,
fá hennar svip, hennar ástríður. Gleði per-
sónanna verður eins og þeyvindurinn, ást
þeirra eins og fijóhvöt blómanna, reiði þeirra
eins og svipvindamir og brimið.
Stflrænt töfravald Hamsuns nýtur sín
sérstaklega vel í „Pan“. Málið leikur honum
á tungu og sindrar af fágætum hæfíleikum.
Eins og leiftur fljúga hugsanir og. myndir
gegnum höfuð lesandans. „Ég þekki ekkert
skáld sem er sýnna um það að fá lesandann
til þess að yrkja með sér, til þess að láta
heillast af því ósegjanlega", eins og Kristján
Albertsson kemst að orði í ritdómi um
íslensku þýðinguna á „Pan“. Sem dæmi má
taka útdrdátt úr einum fegursta kafla bók-
arinnar, Iýsingu Glahns á jámnóttum
svokölluðum og einkum í endurtekningu
orða og setninga. Þetta mætti nefna galdra-
lag á „hamsunsku":
Snilld hamsuns 0g
Jóns Frá Kaldaðarnesi
„Og limið gulnar enn, það líður að hausti,
stjömum fjölgar á himninum og tunglið er
héðan í frá eins og gullroðinn silfurskuggi.
Ekki var kuldinn, ekkert nema lognsvali og
líf um allan skóg. Hvert tré var hugsi. Ber-
in vom þroskuð.
Svo kom tuttugasti og annar ágúst og
jámnætumar þijár.
Fyrsta jámnóttin! segi ég. Og ég skil
ekkert í því, ofsalegur fognuður yfír stund
og stað skekur mig eins og hríslu ...
Menn og dýr og fuglar! Blessuð sértu,
eyðinótt í skógi, í skógi! Blessuð sé dimman
og eintal guðs milli tijánna, þögnin, niðandi
ljúft í eyrum mér sömum og jöfnum hreim,
grænt lim og gult lim! Blessað sé hljóðið
sem ég heyri, lífsmarkið, snuðrandi trýni
ofan í grasið, hundur að hnusa eftir jörð-
inni! Heill að verki, villiköttur, sem liggur
á bijósti og miðar og býst til að hendast á
smáfugl í myrkri, í myrkri! Blessuð sé fró-
andi kyrrðin á jarðríki, hálftungl og himin-
stjömur!"