Lesbók Morgunblaðsins - 31.10.1987, Blaðsíða 2

Alva Myrdal - hörð í metorðastiganum, en fær hrikalega Gunnar Myrdal - það var undantekning að hann væri sam-
einkunn sem móðir. vistum við bömin.
Sósíalisminn var
góður handa öðrum
Ifebrúar 1986 lést Álva Myrdal, og í maí 1987
kvaddi Gunnar Myrdal, maður hennar, þennan heim.
Þau hlutu hvort sín Nóbelsverðlaun, hann í hag-
fræði 1974, en hún fyrir störf í þágu friðar 1982.
Á margan hátt virtist líf þeirra ævintýri líkast —
fullt af glæsilegum sigrum og afrekum,
heiðri og sóma. En — á bak við tjöldin leynd-
ust sárindi, ósigrar og mannlegir harmleikir.
Bæði voru þau heimskunn, en fram á
þennan áratug vissi fólk almennt lítið um
einkalíf þeirra. En sonur þeirra, Jan Myr-
dal, sem er afkastamikill rithöfundur og
samfélagsfræðingur, sendi svo frá sér tvær
bækur um bemsku sína, og þær komu út
1982 og 1984. Þær höfðu að geyma nánar
lýsingar á foreldrunum og fjölskyldulífinu,
sem komu mjög á óvænt. Og á þessu ári,
1987, nokkrum dögum eftir lát Gunnars
Myrdal, kom enn út bók um fjölskylduna,
minningar Sisselu, dóttur þeirra, sem er
gift Derek Bok, rektor við Harvard-háskóla.
Ætlun hennar virðist vera að lýsa fjölskyldu-
lífínu á „hlutlægari" hátt en bróðir hennar
gerði, en eigi að síður leiðir bókin glögglega
Alva og Gunnar Myrdal
komust hátt í
metorðastiganum í
Svíþjóð og á alþjóðlegum
vettvangi. En Jan
Myrdal sonur þeirra
telur þau hafa verið
afleita foreldra. Hann
gekk í einkaskóla og sjálf
dvöldust þau síðast á
einka-elliheimili, en í
orði ráku þau sífellt
erindi sósíalisma.
í ljós, að hún hefur átt bemsku sína og
unglingsár í ijölskyldu, sem hefur átt við
alvarleg vandamál að stríða.
Dapurleg Bernska
Alva virðist hafa átt fremur dapurlega
bemsku, en móður hennar var um megn
að sýna henni neitt, sem minnti á ástúð og
öryggi.
Olvu fannst hún vera eins og óskilabam
og óskaði þess heitt, að hinir „raunvem-
leg^u" foreldrar hennar birtust einn góðan
veðurdag og tækju hana að sér. Það var
ekki fyrr en eftir harðar deilur við foreldr-
ana, að hún fékk að ganga menntaveginn.
Þegar hún var 17 ára, gerðist svo mikill
og örlagaríkur atburður í lífí hennar — hún
hitti Gunnar Myrdal, sem þá var tvítugur
stúdent.
Þau urðu ástfangin og giftust 5 árum
síðar. Þá, árið 1924, hafði Alva lokið prófí
í stjómmálafræði við Stokkhólms-háskóla
og Gunnar tekið lögfræðipróf. Þremur árum
síðar hlaut hann doktorsgráðu í hagfræði.
Árið 1929 héldu þau bæði til Banda-
ríkjanna, þar sem þau dvöldu í eitt ár og
nutu til þess styrks úr Rockefeller-sjóðí.
Fyrsta bam þeirra, Jan, sem fæddist 1927,
var skilið eftir heima í Svíþjóð í umsjá
ömmu sinnar. Foreldramir fóm frá bami
sínu tæpra tveggja ára, þegar það var mjög
háð þeim og á einkar viðkvæmu þroska-
stigi. En þetta var dæmigert hjá Myrdal-
flölskyldunni. Reglan var sú, að starf og
frami væri þörfum baraanna æðri. Það var
ekki aðeins Gunnar sjálfur, heldur flestir
aðrir og þar á meðal Alva, sem litu á hann
sem útvalinn snilling, andlegt ofurmenni.
Honum fannst hann vera borinn til að leysa
af hendi mikil verkefni og ekkert, ekki einu
sinni hans eigin fjölskylda, skyldi koma í
veg fyrir, að hann einbeitti sér til fullnustu
að starfí sínu. Það var undantekning, að
hann hitti böm sín heima, og hann hafði
sjaldan tíma afíögu handa þeim. í augum
þeirra var hann fremur gestur en faðir. Og
auk þess vildi hann alltaf, að Alva væri hjá
sér og hjálpaði sér, þegar hann var heima,
og hann kunni lítt að meta það, að Alva
væri að „eyða tíma" í bömin. Vinnukonur
og bamfóstrar áttu að sjá um þau.
BARNATÍMAR
Loks ákvað Alva, þrátt fyrir mótmæli
Gunnars, að taka frá einn tíma á dag handa
bömunum, en það fól í sér 20 mínútur á
hvert þeirra. Og svo þegar Gunnar varð
óþolinmóður og heimtaði, að Alva kæmi inn
á kontórinn til sín, bað hún hann að bíða í
Jan Myrdal - hætti öllu samneyti
við foreldra sína.
13 mínútur, sem þá voru eftir af „foreldra-
tímanum" (að því er Jan segir).
Að sjálfsögðu hlaut slíkt fyölskyldulff að
hafa djúp áhrif á tilfinningar og persónu-
leika bamanna. Jan bar sömu tilfínningar
í bijósti og móðir hans hafði gert í æsku
sinni — honum fannst hann vera óskila-
bam. Eftir margra ára harðar deilur við
föður sinn fluttist hann að heiman, þegar
er hann var á 16. ári, til að lifa sínu eigin líffl.
Árið 1967 hitit Jan móður sína í síðasta
sinn. Alva átti þá sæti í ríkisstjóminni (ráð-
herra afvopnunarmála) og hafði góða von
um að öðlast aukinn frama og verða utanrík-
isráðherra, en á því hafði hún mikinn hug.
Hún komst þó reyndar að því að samband
hennar við soninn, Jan, sem þá var þekktur
og mjög virkur kommúnlskur rithöfundur,
væri henni til trafala á þeirri framabraut.
Þess vegna bauð hún honum til miðdegis-
verðar og lagði til, að þau hættu að hittast
um skeið. Hann féllst á það, og eftir þann
málsverð rauf hann öll tengsl við foreldrana
fyrir fullt og allt. Hann var ekki einu sinni
viðstaddur jarðarfarir þeirra.
TÍMAMÓT
Árið 1938 markaði tímamót í lífi fjöl-
skyldunnar. Camegie-stofnunin bauð
Gunnari Myrdal til Bandaríkjanna og fól
honum að rannsaka ítarlega vandamál
negra í Bandaríkjunum.
Þess vegna fluttist öll fjölskyldan til New'
York. Vegna stríðsins sneru þau aftur til
Svíþjóðar 1940. en þegar ári síðar vildi
Gunnar halda aftur til Bandaríkjanna til að
ljúka rannsóknum sínum. í þetta sinn fékk
hann Ölvu til að fara með sér, en bömin
yrðu skilin eftir í umsjá ömmu sinnar. Þau
voru þrjú, Jan, 14 ára, Sissela 6 ára og Kaj
4 ára. Foreldramir dvöldust vestra í eitt og
hálft ár, sem var erfiður tími fyrir bömin
og þau, sem báru ábyrgð á þeim heima.
Niðurstöður rannsóknanna birtust 1944 í
bók, sem bar heitið „An American dilemma"
og er mikið rit og orðið sígilt. Gunnar Myr-
dal var viðskiptaráðherra í stjóm sósíal-
demókrata 1945 og gegndi því embætti til
ársins 1947, er hann réðst til Sameinuðu
þjóðanna og varð yfírmaður hinnar evrópsku
efnahagsnefndar, sem hafði aðsetur í Genf.
Tvö fyrstu árin bjuggu Alva og dætumar
tvær með Gunnari í Sviss, en Jan var þá
farinn að heiman. Gunnar lagði sig allan
fram við starf sitt, en Alva naut sín ekki
fyllilega í hlutverki húsmóðurinnar. Hana
dreymdi um eigin frama, og árið 1949 tók
hún boði frá Sameinuðu þjóðunum um starf
framkvæmdastjóra á sviði félagsmála, en
það var æðsta staða, sem kona hafði gegnt
í nokkurri alþjóðastofnun. Hún yfírgaf
manninn og bömin, var fyrst eitt ár í New
York, en settist síðan að í París. Þótt um
lögskilnað yrði ekki að ræða, þá var þetta
skilnaður í raun og vera.
LEIKIÐ VIÐ STRÁKA
Þegar í bamæsku vildi Alva heldur leika
og keppa við stráka en stelpur. Á starfs-
ferli sínum var henni greinilega einnig mikið
keppikefli að sýna, að hún væri jafnoki
karla. Þrátt fyrir þann böggul, sem fylgdi
því að vera kona, móðir og eiginkona, lagði
hún á framabraut 1949, sem átti eftir að
verða jafnglæsileg og ferill eiginmanns
hennar. Að vísu varð hún aldrei prófessor,
en árið 1955 var hún skipuð sendiherra
Svíþjóðar í Indlandi, og eftir 6 ára dvöl þar
sneri hún aftur til Svíþjóðar, var kjörin á
þing og varð ráðherra afvopnunarmála
1966—’73. Eftir að Gunnar hvarf frá Genf
1957 og sneri aftur til Svíþjóðar, vann hann
ötullega að málefnum þróunarlanda, og
1960 kom út síðasta meiriháttar vísindarit
hans, „Det asiatiska dramaet".
Eftir að Gunnar slasaðist alvarlega í
bílslysi 1952, heimsótti Alva hann á sjúkra-
húsið, en það leiddi síðan til þess að þau
tóku saman aftur. Er Alva kom aftur til
Svíþjóðar frá Indlandi, keyptu þau íbúð í
Gamla stan í Stokkhólmi, sem er ekki hverfí
fyrir hvem sem er.
MÓTSAGNIR
Það gætti allmerkilegra mótsagna í opin-
bera lífí þeirra og einkalffí. Bæði Alva og
Gunnar vora sósíalistar, vora flokksbundnir
sósíaldemókratar og ákafir taismenn jafnað-
ar og félagslegra lausna á vandamálum
þjóðfélagsins. En hvað þau sjálf snerti, kusu
þau ekki jöfnuð né heldur félagslegar úr-
lausnir.
Fræðilega vildu þau leysa húsnæðismál
á grandvelli samvinnu og sameignar, en
sjálf bjuggu þau í stóra einbýlishúsi, sem
hinn þekkti arkitekt, Sven Markelius, teikn-
aði, og það var í Áppelviken, einu af fínustu
hverfunum í Stokkhólmi. Og eftir að Alva
kom heim frá Indlandi, leituðu þau að einka-
íbúð í hverfí hinna ríku og voldugu.
Þegar sonur þeirra, Jan, átti að byija í
skóla, sendu þau hann í Olof-skólann, einn
hinna sárafáu einkaskóla I Svíþjóð. Og þeg-
ar þau bjuggu í New York, gekk Iiann í
Lincoln School, sem er í tengsíum við Col-
umbia-háskóla. Þetta var ekki aðeins fyrsta
flokks einkaskóli, heldur einnig augljóslega
skóli útvalinna, því þangað komst enginn
nemandi, sem hafði lægri greindarvísitölu
en 120.
Meinilla Við Heimilisstörf
Alva hafði óbeit á heimilisstörfum og
barðist af miklum áhuga fyrir dagheimilum
handa öllum bömum, en slík lausn myndi
losa mæðumar við hefðbundin þjónustustörf
á heimilunum og gera þeim í staðinn kleift
að fara út á vinnumarkaðinn. Böm Myrdals-
hjónanna máttu þó ekki vera lengi á
dagheimilum. Vinnukonur og bamfóstrar
sáu um þau, að það var undantekning, ef
þau voru send á leikskóla í nokkra tíma
einstaka daga.
Eftir að hafa stundað háskólanám í
Bandaríkjunum var Alva talin einn helzti
sérfræðingur í landi sínu í málefnum bama,
sálfræði og uppeldi. Hún stofnaði og stjóm-
aði í mörg ár skóla fyrir bamfóstrar. Með
hliðsjón af sinni eigin reynslu af Ölvu kall-
aði sonur hennar stöðu hennar sem sérfræð-
ings í þessum efnum dæmi um „svart och
surrealistisk humor“.
Þegar Alva og Gunnar gátu ekki lengur
séð um sig ein í íbúðinni, kusu þau að eyða
síðustu áram ævinnar á elliheimili í einka-
eign. Þau era reyndar mjög fá í velferðarrík-
inu Svíþjóð. Og þegar tíminn að lokum var
kominn til að búast til hinnar hinztu farar,
kusu þau bæði að dvelja siðustu daga sína
á litlu einkasjúkrahúsi — í landi, þar sem
95 af hundraði allra sjúkrarúma eru í stofn-
unum, sem reknar era á vegum hins
opinbera.
SV. ÁSG. ÞÝDDI ÚR „FARMAND"
2