Lesbók Morgunblaðsins - 31.10.1987, Blaðsíða 11

hvers af honum eða henni er vænst," segir
einn af aðaldönsurunum við New York City
Ballet. „Eina leiðin til að komast að því,
hvemig manni gengur og hvar maður stend-
ur er að miða við þau hlutverk, sem dönsurun-
um er úthlutað. Stundum er það þannig,
þegar dansarar úr flokknum hafa ekki feng-
ið neitt hlutverk í ballet, sem verið er að
æfa til sýningar, að ástæðan er sú, að ein-
hver önnur balletsýning er þá í uppsiglingu.
En menn fá annars ekkert að vita um það
fýrirfram. Þeir dansarar, sem lenda í uppn-
ámi út af þannig löguðu eða verða miður
sín, hætta þá ef til vill að stunda æfingamar
af kappi eða fara á fyllerí og taka að svalla
eða safna á sig nokkrum kílóum. Og þegar
þeim svo skyndilega gefst kostur á hlutverki
em þeir búnir að klúðra öllu.“
Hreinræktaður
Narkissmus
Það sem þó veldur balletdansara mestum
áhyggjum og sífelldri skapraun er hans eða
hennar eigin líkami; hann er stöðugt tekinn
til athugunar hátt og lágt af hinni mestu
gaumgæfni og er dönsurunum eilíf upp-
spretta óánægju. Þeir allt að því geðveikis-
legu megrunarkúrar, sem Gelsey Kirkland
var stöðugt að leggja á sig, voru að vísu
óvenjulega strangir og tíðir, en annars er
regluleg vannæring balletdansmeyja orðin
svo algengt fyrirbrigði núna, að þær eiga
orðið margar á hættu að fá osteoporosis —
beinþynningu — þegar á unga aldri. Athugan-
ir, sem gerðar hafa verið á almennu heilsufari
balletdansmeyja, sýna glögglega, að alls kon-
ar meiðsli, veimsýkingar og óregla í
mánaðarbundnu blóðláti em líka mjög svo
tíð fyrirbrigði í þeirra hópi, því að ballet-
dansmeyjar sækjast almennt eftir framúr-
skarandi grönnum vexti og ganga svo langt
í þeim efnum, að það er nánast fáránlegt.
„Eg þekki fjölda balletdansara, sem skrimta
nær eingöngu á kaffi og-sígarettum," segir
ein ballerínan við American Ballet Theatre.
„Þær líta líka alveg frábærlega vel út og em
hinar spengilegustu, en að ári liðnu em þær
nánast að hmni komnar."
Nýtískulegir megmnarkúrar og hirðuleysi
um þau meiðsli, sem menn hljóta, virðist
vera allt að því hin hefðbundna leið til að
takast á við aðsteðjandi vandamál í ballet-
heiminum. „Á meðan Balanchine var á lífi
vom dansaramir miður sín af skelfingu yfir
því að þurfa að láta hann vita, að þeir hefðu
orðið fyrir meiðslum af eintómum ótta við
að fá þá ekki ákveðið hlutverk," segir ein
af dansmeyjunum við New York City Ballet.
„Ég hef það sjálf ennþá á tilfinningunni, að
ég verði endilega að fela meiðsli, sem ég
verð fyrir," bætir hún við. „Þetta er alveg
innprentað í rnann."
AukinAðgát
Á síðari ámm virðist þróunin þó vera sú,
að listdansarar ánetjist síður sterkum og stór-
hættulegum eiturlyfjum. Það er almennt álit
meðal þeirra, sem best þekkja til innan ballet-
heimsins, að langmest hafi borið á eiturlyfja-
notkun í hópi dansara á ámnum um og fyrst
eftir 1980 og var fikniefnanotkun m.a. orðin
vemlegt vandamál við tvö helstu balletleik-
húsin í New York-borg, við NYCB og við
ABT. Nú er hins vegar svo komið að sögn,
að flestir eiturlyfj aneytendumir og eiturlyfja-
salamir hafa tekið saman föggur sínar og
leitað á önnur mið utan leikhúsanna. í heims-
borginni New York er núna talið, að það séu
eingöngu nokkrir dansarar við American
Ballet Theatre, sem reyki gjaman marijuana
í .búningsherbergjunum út af eintómum leið-
indum yfír efnisskrá leikhússins. Væri þá von
til þess, að balletdansmær, sem lenti núna í
álíka sálarháska og Gelsey Kirkland á sínum
tíma, ætti auðveldara með að fá viðhlítandi
þjálp í neyð sinni? Það má vel vera. Nokkrir
hinna stærri dansflokka, meðal annars vest-
anhafs, hafa komið á beinum tengslum við
sjúkrahús, sem bjóða upp á sérhæfða læknis-
þjónustu í sambandi við sjúkdóma og sálræna
erfiðleika, sem tíðum hijá balletdansara.
En annars er óhætt að fullyrða, að hefð-
bundnir lífshættir listdansfólks hafi harla lítið
breyst; Dansarar eru þrautþjálfaðir í að hlýða
fyrirskipunum balletmeistarans og í því að
dansa og þá er alveg sama hvemig þeir eru
á sig komnir og fyrir hvaða skakkaföllum
þeir kunna að verða. Það er þeirra mál.
„Við höfum sjúkraþjálfara og sérfræðing
í bæklunarskurðlækningum á okkar snærum
og fleira þess háttar,“ segir ein af dansmeyj-
unum við American Ballet Theatre. „En ef
ætlunin er að fara að huga að geðheilsu
dansaranna, þá mundi það fela í sér þá
kröfu, að þeir fæm að temja sér hugsunar-
hátt fiilltfða fólks á því þroskastigi, að þeir
gættu sjálfir sinna hagsmuna og eigin vel-
ferðar." En hún bætir jafnframt við: „Og það
er einmitt þetta, sem menn vilja ekki í fari
listdansara. Balletmeistaramir vilja stjóma
krökkum, sem halda sér saman og gera það
I sem þeim er sagt.“
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 31. OKTÓBER 1987
Rússneski ballettmeistarinn Balanchine
í hópi ungra dansmeyja - Gelsey Kirk-
land er lengst tii hægri.
myndaðar með silikoni, sem sprautað var inn
í vefina; og hún lét einnig lagfæra eyma-
sneplana. Hún svelti sig algjörlega við og
við og síðar meir lærðist henni að kasta upp
til þess að halda líkama sínum físléttum.
Flestir, sem em jafn illa á sig komnir af
vannæringu eins og hún var stundum, fá
hjálp til að öðlast fulla heilsu og þrótt aftur.
Gelsey Kirkland fékk aftur á móti dynjandi
lófaklapp fyrir sjálfspyntingar sínar og sá
ógnvelq'andi vaxandi frami á listabrautinni,
sem hún uppskar að launum, vekur vissar
óþægilegar spumingar varðandi það, hvað
oft á tíðum felst á bak við stórkostlegan
framaferil listafólks.
UppáKantVið
Balanchine
Hún er ekki nema 162 sm á hæð, vegur
aðeins um 45 kg og virkar því einkar fíngerð,
næstum brothætt veimiltíta á sviðinu í ballet-
leikhúsinu. í opinskáum frásögnum í endur-
minningum sínum lýsir hún því á hinn bóginn,
á hvem hátt hún varð í senn að reglulegri
ófreskju og fómarlambi í heimi balletsins,
þar sem hún strax í upphafí ferils síns hafn-
aði því eindregið að fylla flokk þeirra fyöl-
mörgu, sem Öýrkuðu balletmeistarann
Balanchine við New York City Ballet. Þó var
Gelsey Kirkland ekki með öllu ónæm fyrir
töframætti hins dáða balletmeistara. Fyrsta
alvarlega kastið af viðvarandi lystarleysi
samfara stöðugum uppköstum — eða
anorexíu eins og það er kallað á máli læknis-
fræðinnar — gerði vart við sig, þegar hún
af ofurkappi tók að reyna að verða í engu
eftirbátur uppáhalds ballerína Balanchines.
Innst inni fannst henni samt, að þeir dans-
ar, sem Balanchine samdi og æfði með
dansflokknum, væru harla innantómir. Af-
strakt og fráhverf raunverulegum efnivið,
ófrávíkjanlega háð músíkinni en með jass-
undirtóni og ofboðslegum hraða í uppfærslu
þótti henni balletverk Balanchines vera eins-
konar sjúklegt fráhvarf frá klassískum
hefðum evrópsks ballets. Lýsingar hennar á
Balanchine eru fullar beiskju. Kvöld eitt,
segir hún m.a. í bók sinni, þegar hún var
of veik til þess að geta dansað hafi Balanc-
hine látið hana fá eitthvað, sem hann kallaði
fjörefni. Hún hresstist samstundis af þessu
flörefni og dansaði frábærlega — en einhver
varð til þess að vara hana við því að taka
meira af svo góðu. Gelsey Kirkland álítur
núna, að kennarinn hennar hafí verið að
gefa henni amfetamín.
FALLVÖLT Hamingja
Ástarsamband hennar við balletdansarann
Peter Martins sannfærði hana um, að þau
tvö mundu geta skapað sér framtíð sem list-
dansarar á eigin spýtur og ef til vill fengið
ráðningarsamning við einhvem balletflokk í
Evrópu. Henni var mjög í mun að losna frá
New York City Ballet, úr þeim viðjum, sem
henni fannst Balanchine leggja þar á sig og
dansflokkinn í heild. En það varð aldrei neitt
úr þeim ráðagerðum, því að Martins snerist
hugur — eins og hún orðar það — og núna
er hann orðinn eftirmaður Balanchines sem
balletmeistari New York City Balletsins.
Það var að lokum hinn vfðfrægi rússneski
sólódansari, Mikhail Baryshnikov, sem opn-
aði henni leið út úr þessum ógöngum á
listabrautinni. Baryshnikov hafði séð hana
dansa, þegar New York City Ballet var eitt
sinn á sýningarferðalagi um Rússland;
skömmu eftir að hann hafði beðið um land-
hún kæmi fram á sviði. Það er skoðun henn-
ar, að jafn lengi og aðgöngumiðar seldust út
á nafn hennar, sem balletdansara, mundi hún
hafa verið látin dansa og dansa þar til hún
dytti dauð niður. Hún bendir jafnframt á,
að hún hafi ekki verið einasti eiturlyfjaneyt-
andinn, sem dansaði á sviði American Ballet
Theater.
Það var einmitt við dyr eins þeirra eitur-
lyflasala er hún skipti við, að hún hitti að
lokum þann mann, sem átti eftir að þjarga
lífi hennar. Gelsey Kirkland og Greg Law-
rence urðu ástfangin hvort af öðru meðan
þau neyttu saman kókaíns og ræddu ljóð
hans. Þeim tókst raunverulega að koma hvort
öðru til hjálpar og út úr ógöngum eiturlyfja-
neyslunnar og losna úr fjötrum kókaínsins á
meðan þau dvöldu í því skyni á sveitabæ
einum í norðurhluta New York-fylkis. Þau
sneru bæði aftur til lífsins, giftu sig og búa
núna í London, þar sem Gelsey Kirkland
dansar í Royal Ballet Theatre. Á myndinni
af þeim hjónum á bókarkápunni er Greg al-
vörugefinn á svip og karlmannlegur ásýndum
en hún svolítið feimnisleg eins og hennar er
yfirleitt vandi — en það yfirbragð á rætur
sínar að rekja til sílikon-stútsins, sem hún
lét setja á munninn á unga aldri.
Stormasöm ástarsambönd Geisey Kirkland við tvær stórstjömur balletts-
ins, Peter Martin og Baryshnikov, sem sést hér & myndinni með henni,
urðu einnig til þess að brjóta hana niður.
vist í Bandaríkjunum sem pólitískur flótta-
maður árið 1974 fór hann þess á leit við
Gelsey Kirkland með aðstoð túlks, að hún
dansaði á móti sér. Samvinna þeirra við
American Ballet Theatre varð eftirminnilegur
listrænn stórsigur en samband þeirra í ein-
kalífínu varð á hinn bóginn reglulegur
harmleikur og ástarsambandið, sem fylgdi í
kjöifar samvinnu þeirra á balletsviðinu, var
gleðisnautt og lýjandi fyrir þau bæði.
Hún lýsir Baryshnikov sem ákaflega mis-
lyndum manni, fámæltum og sem hirðulaus-
um elskhuga. Og það sem verra var að
hennar mati var að hann sýndi aldrei neinn
minnsta skilning á þörf hennar sem list-
dansara til að rýna í og greina í sundur
einstök atriði í sérhveiju danshlutverki, sem
hún hóf að æfa til sýningar með honum.
Með tímanum urðu vaxandi greinir með
þeim út af ýmsum tæknilegum atriðum í
útfærslu dansa og einnig á tilfinningasviðinu
og leiddi það ósætti þeirra til ofsafenginna
og harðvítugra rifrilda jaftivel á leiksviðinu
við æfingar: Stórkostlega listrænt samstig,
pas de deux þeirra Kirklands og Baiys-
hnikovs leystist upp og leiðir þeirra skildu
að fullu.
Upplausn
En það var meira en samband þeirra Bar-
yshnikovs, sem þar með fór út um þúfur,
því að iistaferill Gelsey Kirkland sjálfrar varð
mjög skrykkjóttur upp frá því, á tímabili
sárra vonbrigða, vonleysis og listrænnar ein-
angrunar, sem nú fór í hönd. Hún tók að
neyta kókaíns og steig þannig fyrstu skrefin
inn á braut nokkurra ára ógæfuferils sem
eiturlyfjaneytandi með öllum þeim vítiskvöl-
um, sem þeim lífsháttum er samfara. Hún
hélt þó áfram að dansa en þó einungis við
og við; það varð sífellt lengra milli þess að
Stórgrýtt Framabraut
Að sögn balletdansara og annarra aðila
innan balletheimsins er hinn hörmulegi
lífsferill Gelsey Kirkland naumast dæmigerð-
ur fyrir þennan hóp listafólks, en hins vegar
eru þau mörgu og margvíslegu vandamál sem
að steðja, og hún var að leitast við að leysa
með kókaínneyslu, vel kunn sérhverjum með-
limi dansflokks: Að æfa og sýna ballet veldur
dönsurunum að sjálfsögðu líkamlegum sárs-
auka. Æfingamar eru mun stífari og gera
meiri kröfur til líkamlegs þols en flestar
íþróttagreinar og dansaramir verða auk þess
að líta fagurlega út á meðan þeir eru að
sýna. Auk allrar þeirrar lfkamlegu áreynslu,
sem balletdans krefst, kemur líka til mikið
sálrænt álag sem vegur jafnvel enn þyngra
en hið líkamlega. Það er byijað að þjálfa
balletdansara strax á bamsaldri og við
12—13 ára aldur em þau tekin að búa sig
fyrir alvöm undir framtíðarstarf sitt sem list-
dansarar. Með litla almenna menntun að
baki og naumast nægilegt þrek og þor til
að hasla sér völl í lífinu utan balletflokksins
lifa listdansarar lífi sínu eiginlega í sérstök-
um, lokuðum gerviheimi, umkringdir sínum
eigin draumómm um fullkomleika í listinni,
sem þeir þó með engu móti em færir um
að gera nokkum tíma að vemleika.
Sú umbun, sem dansamir svo hljóta fyrir
alla þessa langtíma erfíðisvinnu, er gott hlut-
verk, en stærstu og þekktustu balletflokkum
í heimi er enn þann dag í dag stjómað í
anda allsráðandi föðurlegs valdkerfis, þar
sem komið er fram við dansarana eins og
böm (það er t.d. hefð að kalla þau „pilta"
og „stúlkur"), og þeim er aldrei sagt, af
hveiju þau hafi verið valin í hlutverk né held-
ur hvemig og enn síður af hveiju þeim hafi
verið hafnað, þegar skipað var í hlutverkin.
„Þetta er ekkert til umræðu; enginn veit