Lesbók Morgunblaðsins - 31.10.1987, Blaðsíða 4

Tóvinna í baðstofu í Eyjafirði 1898. Konumar hafa klætt sig upp, en barkan lýsir af andlitum þeirra og merkilegt er,
hvað barnið og ungligsstúlkan hafa gamallegt svipmót. Merkilegast af öllu er þó, að með nútíma Ijósmyndatækni væri
ekki bægt að ná skýrari mynd innan úr gamaUi baðstofu, þar sem birta var næstum aUtaf af skornum skammti.
að það væri til lítils að hefja rannsóknimar
þar, því lykilinn að búskaparlagi norrænna
manna á Grænlandi væri að finna á ís-
landi. Þetta er líklega sú meginniðurstaða
sem hann fékk á Grænlandi. Áhuginn beind-
ist til íslands og hér dvaldi hann þrettán
sumur.
Fyrst kom hann árið 1896 en síðast árið
1923. Fyrsta sumarið vann hann aðallega
að undirbúningsrannsóknum og ferðaðist
þá með Bimi M. Olsen, síðar háskólarektor,
en þeir áttu mikið samstarf, bæði þetta
sumar sem og sérstaklega árið 1902.
Fyrst við emm að nefna samstarfsmenn
Daniels Bmun þá er rétt að nefna Finn
Jónsson en þeir vom saman á ferð árin
1907 til 1909. Loks má geta Brynjúlfs á
Minna-Núpi, fomfræðings, en þeir unnu
saman árin 1897 og 1898.
í eitt skiptið kom Bmun með danskan
arkitekt og málara, Johannes Klein, en hlut-
verk hans var m.a. að mæla upp bæði hús
og rústir og teikna. Eftir hann em fjölmarg-
ar myndir, margar í lit. Þess má einnig
geta að Daniel Bmun var sjálfur ágætur
teiknari. Hann teiknaði hundmð mynda í
íslandsferðum sínum og tók einnig fjölda
ljósmynda, sem hafa mikið heimildargildi.
Ferðir sínar fjármagnaði hann með styrkj-
um, lengst af frá Carlsberg-sjóðnum danska
en einnig úr öðmm áttum, m.a. frá danska
ríkinu."
En víkjum aftur að því sem við nefndum
fyrst. Hvað með fomleifarannsóknir
Bruun.
„Hann var brautryðjandi hér á landi á
því sviði. Nokkrir höfðu að vísu hafið rann-
sóknir fyrr, t.d. Þorsteinn Erlingsson,
Sigurður Vigfússon og Brynjólfur frá Minna
Núpi. En fyrsta stóra skrefið steigþó Bmun.
Hann leitaðist við að draga fram sitthvað
um hof og hörga. Þá hafði hann mikinn
áhuga á þingstöðum og vann hann rann-
sóknir víða. Hann stýrði uppgreftri að
Gásum í Eyjafirði og mesta rannsókn hans
var án efa á feykimiklum kumlateig við
Dalvík."
Hann gekk náttúrulega inn í mjög fijóa
umræðu hérlendis, að vísu bundna við
Söguöldina, og nýtti sér heimildir eins
og bækur Kristian Kaalund, „Bidrag til
en Historisk-Topografisk Beskrivelse af
Island“ (Kbh. 1877—82), og íslendinga-
sögur, sem handbækur. Bók Kaalund
hefur reyndar nýlega komið út ííslenskum
búningi (undir titlinum íslenskir sögu-
staðir). Hann vann meðýmsum stórmenn-
um þess tíma, Finni Jónssyni og fleirum.
A19. öld sáu útlendir menn ísland sem afar
sérstætt land og fóru evrópskir fræði- og
ferðamenn tíðum að heimsækja það og skoða.
Þetta var ekki síst vegna þess hve frumstæð
þjóðin var, ekki ólíkt því er nútímamannfræð-
Samtal við
ÁSGEIR S. BJÖRNSSON
eftir
MAGNÚS ÞORKELSSON
Daniel Bruun gaf út
Fortidsminder og
Nutidshjem 1897 og
aukin og endurbætt
útgáfa kom út 1928. Það
eru ekki sízt myndirnar
afíslandi og
íslendingum 19. aldar,
sem fengur er í og munu
njóta sín vel í nýrri
útgáfu bókaforlagsins
Amar og Örlygs.
ingar elta uppi frumstæða ættbálka í
Suður-Ameríku eða Asíu. En það sem dró
þó fræðimenn til landsins öðru fremur var
Söguþjóðin. Þetta fólk sem átti svo merkar
heimildir, sögumar, um uppruna sinn, að
menn höfðu jaftian meiri áhuga á söguhetj-
um fortíðarinnar en fólkinu sem hér bjó á
öldinni sem leið. Ekki væri auðvelt, né
ástæða til, að tíunda alla þá sem hingað
komu til að líta á sögustaði. Sem dæmi
mætti nefna enska frú, er sendi Þorstein
Erlingsson, skáld, um landið til að finna
fyrir sig sögustaði og lýsa þeim í ritgerð.
En einn þeirra sem hér ferðuðust um
aldamótin síðustu var Daniel Bruun, höfuðs-
maður í danska hemum, verkfræðingur og
ferðagarpur sem hafði víða farið. Bruun var
og er afar merkilegur fyrir margra huta
sakir. Hann hafði unnið við fomleifarann-
sóknir í heimalandi sínu og fékk þar þá
hugmynd að vert væri að fara til Græn-
lands og kynna sér byggðir hinna norrænu
manna. Þetta var um 1890. Hann fékk
styrki til fararinnar og fór árið 1894. Hann
dvaldi sumarlangt á Grænlandi við að kort-
leggja minjasvæði, auk þess að grafa
nokkuð. Hann fór að venja komu sínar til
íslands og fyrir störf sín hér er hans minnst
sem frumkvöðuls í rannsóknum og vinnu-
brögðum.
Eg hafði af því spumir á dögunum að í
bígerð væri íslensk útgáfa af lykilverki
Daniels Braun, Fortidsminder og nutids-
hjem. Mér var einnig sagt að þar væri
sitthvað af forvitnilegurr, hugmyndum á
kreiki. Ég setti mig í samband við Ásgeir
S. Bjömsson, lektor við Kennaraháskóla
íslands, en hann hefur umsjón með útgáf-
unni, og innti hann fyrst eftir frekari
upplýsingum um Daniel Braun og ástæðum
þess að hann tók ísland fram yfir Grænland.
„Það virðist sem hann hafi komist að því
Mjaltastúlka á beimleið af kviabóU og notar vatnsgrind tíl að létta sér burðinn.
Vatnsgrindin var eitt af örfáum hjálpartækjum til að draga úr erfiði. Nær
fuUvist er, að stúlkan sé Svanfríður Jónasdóttir vinnukona á Lundarbrekku í
Bárðardal. Hún fluttist út í Eyjafjörð 1904 og var þá enn vinnukona. Hún virð-
ist hafa karlmannshendur og gæti verið fertug, þótt aðeins sé hún tvítug.
Gleðivana svipur hennar segir margt um kjör hennar.