Lesbók Morgunblaðsins - 31.10.1987, Síða 6

Líkan Johannesar Klein af bænum í Gilhaga í Skagafirði eins og hann leit út
rétt fyrir aldamótin. Þijátíu árum síðar fæddist þarna Indriði G. Þorsteinsson
skáld.
Svartárkot í Bárðardal. Bærinn sem þama er teiknaður 1897, stóð fram yfir
1930. Teiknarinn hefur skrifað ranglega Skútustaðir undir myndina.
Fræðimaðurinn Bryiyólfur Jónsson frá Minna Núpi við skriftir uppi á Hruna-
mannaafrétti 1898.
íslenzkt þjóðlíf
í 1000 ár
í formála segir Þór
Magnússon
þjóðminjavörður svo:
„Rannsóknir Daniels
Bruun verða að teljast
þrekvirki á sínum tíma.
Ekkert virðist hafa
hindrað hann á ferðum
sínum, hvorki jökulvötn,
hraunflákar, eyðisandar
né öræfi. Hvarvetna fór
hann um, lengst fram í
dali norðanlands, upp
um hálendi Suðurlands,
um sandhéruð
suðausturlands og um
strandhéruð
vestanlands. Og
hvarvetna gerði hann
athuganir, skrifaði
landlýsingu og lýsingu á
lifnaðarháttum
fólks,lýsti húsakosti,
búpeningi og
verkháttum. — Fyrir
þetta hefur Daniel Bruun
skipað sér sess meðal
fremstu fræðimanna í
rannsóknum á
menningarsögu íslands.“
„A.m.k. er auðsætt af skrifum hans að
hann má ekki til þess hugsa að samband
landanna, íslands og Danmerkur, rofni.
Hann var mikill konungssinni og sá fram á
betri tíð í samskiptum landanna. Það virðist
sem hann hafí ekki verið sáttur við þetta
sjálfstæðisbrölt íslendinga vegna þessa.“
Hvað ætlið þið að gera með gögn Dani-
els Bruun og hvert er safn hans?
„Það er safn af myndum, uppdráttum,
teikningum, ljósmyndum, vatnslitamyndum,
svo og ýmsum minnisnótum og bréfum.
Þetta er flest geymt á danska Þjóðminja-
safninu. Gögnin eru ekki aðgengileg því þau
eru óskráð. Nú hafa verið famar fimm ferð-
ir út til Kaupmannahafnar að leita mynda
úr því.
Steindór Steindórsson hafði þýtt aðalrit
Bruun, Fortidsminder og nutidshjem, seinni
útgáfuna, og er kom að því að skipuleggja
prentun hennar vildu menn jafnframt fá að
endumýja myndakostinn úr þeirri útgáfu,
enda handahófskennt úrval þar og ekki vel
nýtt eða útskýrt.
Við Örlygur Hálfdánarson vomm í Kaup-
mannahöfn fyrr á árinu og ljósrituðum allt
safnið þannig að við gætum vitað nákvæm-
lega hvað þar væri að fínna. Þar var líka
leitað til fæmstu manna um eftirtökur
mynda og nú hafa á 16. hundrað ljósmynda
borist þannig. í safninu em í allt á þriðrja
þúsund myndir.
Þegar farið var að rannsaka myndimar
komu upp ýmis vandamál því þær em oft
ómerktar. Núverandi rannsókn miðar þann-
ig m.a. að því að reyna að staðsetja myndir
og semja myndatexta. Nú höfum við tölvu-
skráð þessar myndir sem er mikilvægt.
Hluta af þessum myndum mun bókafor-
lagið Öm og Örlygur nýta sér við endurút-
gáfu á meginverki Bmun, sem nú er í
undirbúningi. Þeir sem hafa unnið að þessu
em m.a. Steindór Steindórsson, Þór Magn-
ússon og Ámi Þórðarson. Steindór þýddi,
en hinir lásu yfir og lagfærðu þar sem
þurfti. Auðunn G. Einarsson, sem er sérleg-
ur áhugamaður um ferðir Bmun, hefur
einnig ávallt verið nærri. Og svo emm það
við Örlygur sem höfum séð um myndir, en
ég er umsjónarmaður með útgáfu verksins."
Hvemig hafið þið getað þekkt allt það
fólk og alla þá staði sem hér má sjá
ómerkta? Hvaða leiðir farið þið?
„Allar hugsanlegar leiðir. Við höfum leit-
að til fjölda fólks og í heimildir af ýmsu
tagi. Tölvuskráningin hjálpar einnig því það
er auðveldara að fínna og raða saman mynd-
um af sömu stöðum og nota þá eina til að
greina aðrar. Svo verður að nota þær nótur
og merkingar sem finna má í safninu. Þetta
er líka spuming um að fá tilfínningu fyrir
safninu og hugsun Bmun. Ekki má gleyma
því að myndimar em af mörgum toga
spunnar, myndir af minjum, húsum, lands-
lagi, fólki o.s.frv. Þetta allt flokkaði Bmun
í Kaupmannahöfn ásamt því að fullvinna
ljósmyndir, teikningar og vatnslitamyndir,
— eða fá aðra til þess. Þær em því ekki
alltaf rétt merktar.
Þó hlutur Daniels í fomleifarannsóknum
hafí verið mikill þá em þær upplýsingar sem
hann skilur eftir sig um atvinnuhætti, verk-
menningu, húsagerð og samgöngur kannski
þær sem em samtíð okkar mikilvægari. Þær
em ómetanlegur bmnnur að ausa af, ekki
síst fyrir það að við höfum sýnt þessu tíma-
bili mikið tómlæti. Menn hafa gjarnan verið
full bardagaglaðir við eyðingu minja og torf-
bæja, án rannsókna. Nú, sjálfur hefi ég
kynnst því hvemig er að reyna að safna
myndum af torfbæjum, til að sjá hvemig
torfbæir á sínu lokaskeiði litu út og það
hefur gengið ákaflega illa.
Menn hafa lítið haldið upp á slík sönnun-
argögn um fúkka, húsleka og vondan
híbýlakost. Það þurfti einmitt útlending til
að ná þessu saman því við hér á landi höf-
um alls ekki hirt um þetta tímabil, aldamótin
og framan af 20. öld, sem er líklega of
nærri okkur, og þar bætir Daniel Bmun
mjög við. Þessa danska höfuðsmanns verður
líklega fremur minnst fyrir hans hlut í að
varðveita þetta tímabil."
(Allar tilvísanir í dagbœkur Daniels Bruun
eru fengnar úr inngangi þýðingar Steindórs
Steindórssonar að þýðingu hans á
Fortidsminder og Nutidshjem, og birt hér
með leyfi útgefanda.)
Höfundurinn er fornleifafræðingur.
íslenzk búháttabreyting hófst i rauninni þegar fráfærur og kvíar lögðust niður. Hér eru stúlkur við kvíar. í hinni hefð-
bundnu verkaskiptingu til sveita, var það hlutverk kvenfólksins að mjólka kviaær.