Lesbók Morgunblaðsins - 20.02.1988, Qupperneq 3

E H
1-BgBjHf
SlHHSIýlSHEfAlllSiasS]
Útgefandi: Hf. Aivakur, Reykjavík. Framkvstj.:
Haraldur Sveinsson. Ritstjórar: Matthías
Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Aöstoð-
arritstjóri: Björn Bjarnason. Ritstjórnarfulltr.:
Gísli Sigurðsson. Auglýsingar: Baldvin Jóns-
son. Ritstjórn: Aöalstræti 6. Sími 691100.
Forsíðan
Á myndinni er Sigurður Þórir listmálari, sem opnar
stóra einkasýningu á Kjarvalsstöðum í dag. Við-
fangsefni Sigurðar er umfram allt maðurinn í um-
hverfi sínu. Myndin, sem þama sést heitir „Hér sit
ég“, olíumynd frá 1987,105x80 sm. Sigurður segir
frá ferli sínum og skoðunum á listinni í samtali við
Kristínu Ómarsdóttur, sem einnig birtist hér í blað-
inu.
Tízkan
hefur oft farið út á skiýtnar brautir, þegar reynt
hefur verið að flikka uppá sköpunarverkið. Hinar
ótrúlegustu píslir hafa einkum verið lagðar á kven-
fólkið í þessu augnamiði, stundum til að mjókka
mittið meira en skaparinn gerði ráð fyrir, eða
smækka fæturna.
Armand
Hammer iætur viðskiptin blómstra, ekki bara í Sov-
étríkjunum, heldur einnig í Kína. Enginn maður
hefur þekkt persónulega jafn marga leiðtoga risa-
veldanna og á gamals aldri er hann ennþá áhrifamik-
ill og þakkar sér jafnvel hlut í Reykjavíkurfundi leið-
toganna 1986. Þetta er síðari hluti samantektar úr
sjálfsævisögu Hammers.
Kýpur
er ókunnugt land flestum íslendingum, en þar er
margt að sjá og ekki bregst sólin þar. í Ferðablaði
Lesbókar er frá því sagt að Kýpur verður nýr áfanga-
staður Flugleiða þann 31. marz þegar flug hefst
þangað í samvinnu við Luxair. Einnig er kynning á
Kýpur fyrir íslenzka ferðamenn og upplýsingar um
ferðaþjónustu þar.
GRÉTA SIGFÚSDÓTTIR
Spilaborgin
Ég reisti mér skýjaborg
skýjum ofar
þar sem stillur ríkja
og allt er hljðtt
lögð gulli sólar
og silfri mánans
á dökkum grunni
blasti hún við sýn með
ótal burstir
Ég var sem í leiðslu uns
lauk ég við
listasmíðina glæstu
á öldum Ijósvakans
ómur mér barst
frá alheimsins
innsta kjama
Þá læddist úr æsku að mér
efasemd sem æ hefur
fylgt mér síðan
Og upp lukust augu mín
lýti ég sá
á listasmíðinni glæstu
en hönd mín geigaði
er ég hróflaði við
hugverki reistu
úr spilum
og borgin hún hrundi
spil fyrir spil
og sjálf fórst ég líka
borginni með
um leið og hún hrundi
til grunna
R
B
B
VangaveRur um
lífsorkuna týndu
Undarlega margir virðast
hallast að því að ekki
tæki því að vanda lífemi
sitt ef ekki væri vissan
um persónulegt fram-
haldslíf eftir dauðann.
Mætustu menn hafa
haft þessa afstöðu, þó að skynsamlegra virð-
ist að minnast hins, að því færri sem tæki-
færin em þeim mun meira aðkallandi er að
nýta þau tækifæri vel sem gefast.
Það framhaldslíf sem ýmsir telja sig hafa
kynni af gegnum spíritismann þykir mér
ekki sérlega aðlaðandi. En á þeim slóðum
virðast hinir framliðnu vera með nefið niðri
í hvers manns koppi héma megin grafar,
og fylgjast grannt með öllum athöfnum
ættingja sinna og vina, jafnt því sem fag-
urt er og eftirbreytnivert og hinu sem ófag-
urt kann að vera og jafnvel niðurlægjandi.
Hins vegar segja þeir litlar fréttir úr sinni
sveit.
Mætti ég biðjast undan himnaríkisvist af
þessu tagj þegar röðin kemur að mér.
Hefðbundin trú á framhaldslíf er ævin-
lega tengd tvíhyggjunni; að auk líkamans
hafi vissar lífverur „sál“, sem geti átt sjálf-
stæða persónulega tilveru óháða líkamanum
og þannig sé það eftir dauðann. Það sé ein-
göngu sálin, sem „lifir“ dauðann, og því
eigi dýr og jurtir sér ekki framhaldslíf, held-
ur aðeins maðurinn, enda hafi dýr ekki sál.
Mér er hins vegar ekki um tvíhyggjuna
gefið. Einsætt virðist að allt atgervi lífvera
flytjist milli einstaklinga og kynslóða með
erfðunum og sé þannig einn þátturinn í ein-
ingu efnis og lífs. Tilvera „sálarinnar" þyk-
ir mér líka um of á huldu, bæði hvemig
hún komi til, svo og hvert sé umdæmi henn-
ar og verksvið. Hún fellur þannig ekki að
minni hugmyndafræði. Er hægt að sann-
reyna einhvem raunveruleika varðandi sál?
Er sál ekki einungis nafn sem hefur verið
gefið vissri líkamsstarfsemi þroskuðustu
lífvera, þ.e. manna?
Með lífið er þetta hins vegar allt á hreinu,
hvemig það æxlast og birtist, enda hlýtur
líka allt líf að vera „gjaldgengt" hversu
smátt og lítilmótlegt sem það er. Lífið er
líka óumdeilanleg staðreynd; það staðfestir
dauðinn.
Jafnframt verður að álykta að allt líf sé
á einhvem hátt óefniskenndrar ættar, hvað
sem það nú merkir, enda hefur ekki tekist
að búa til líf, þó að allur hlutkenndur efnivið-
ur sem ævinlega er umgerð þess lífs sem
við þekkjum hafi verið tiltækur.
Lífið er leyndardómsfullt og furðulegt
fyrirbæri, enda allt á huldu um innsta eðli
þess. Aðeins þekkjum við einkenni þess, að
auk viðhalds sjálfs sín og tegundarinnar
eigi líf sér alltaf þann eiginleika að bregð-
ast við áorkan, ýmist með skynjun eða með
svörun áreitis. Jafnvel jurtir skynja á ýmsan
hátt. Að vísu munu fmmstæðustu viðbrögð
aðeins vera svörun áreitis, svo sem eins og
þegar blóm snúa sér mót sólu. — Og mér
dettur í hug svona í leiðinni að þannig
gæti það líka verið með eitt af gömlu greni-
tijánum mínum á Laxatanga, sem með
stuttu en afar þéttu limi sínu móti norðanátt-
inni hefur myndað óvenjulegan og sam-
þjappaðan skjólvegg, meðan syðri helmingur
trésins á sér eðlilegan gisnari vöxt. — Þeg-
ar jurtir taka upp á því að veiða skordýr
sér til matar verður það aftur á móti varla
kallað annað en skynjun.
Hjá þróaðra lífi gæti þessi eiginleiki verið
eitthvað meira en skynjun; að minnsta kosti
á hann lítið skylt við skynjun frumstæðra
lífvera. — Ég var til dæmis að taka fyrir
nokkru vitni að því að hundur einn sat
makindalega nokkra stund og virtist
„hugsi“, uns hann auðsjáanlega tók
„ákvörðun" er leiddi til umsvifa sem lukkuð-
ust vegna þess að þau voru fyrirfram hug-
suð („skipulögð"). Hins vegar sá ég litlu
síðar sauðkind í líkri aðstöðu. Þar var allt
öðruvísi að staðið, enda árangurinn eftir
því. Því þróaðri sem lífveran er því fullkomn-
ari er skynjunin, uns ekki verður greint
hvenær vitund er farin að vaxa upp úr
henni, „ég veit af mér, þess vegna er ég til“.
Allt líf á jörðinni er talið vera af einum
stofni. Það ýtir undir þá hugmynd að hafi
líf hlutverki að gegna í þróun alheimsins
þá eigi það við um allt líf, en ekki manninn
einan.
í bók Gunnars Dal, „Heimsmynd okkar
tíma“, er einn úr viðræðuhópi látinn segja:
„Það verður ekkert vit í þessari heimsmynd
okkar nema við gerum ráð fyrir því að efni,
orka, andi og líf sé allt jafn upprunalegt
og eigi sér sameiginlegan grundvöll."
Við höfum fyrir satt að massi alheimsins
hvorki aukist né minnki, heldur breyti að-
eins um eðli og form. Af þessu mun leiða
að öll orka nýtist á einhvem hátt, en geti
ekki horfið sporlaust. En á hvem hátt á þá
lífið, lífsorkan, sameiginlegan grundvöll
með anda, annarri orku og efni, eins og
fólkinu í bókinni hans Gunnars Dal þótti
svo nauðsynlegt?
Hvað um allt það reginmagn af ýmis
konar smágera lífi sem deyr á hausti árs-
tíðanna, og hvað um allt það þróaðra líf sem
deyr á hausti lífdaga sinna, þar á meðal
manninn? Hér kemur svo til allur sá skari
hnatta þar sem trúlegt þykir að líf muni
dafna. Hvað um allt þetta líf, alla þessa
orku, er hún ekki liður i stóra dæminu,
heimsmyndinni? Eða er þetta eina orkan í
henni veröld sem horfíð getur sporlaust og
án þess að nýtast til eins né neins í þróun
alheimsins?
Af öllu stórfenglegu og undursamlegu í
tilveranni er lífið þó það langmerkilegasta.
Er ekki óhugsandi að allt það líf sem sér
dagsins ljós sé til þess eins kveikt að hverfa
sporlaust á hausti lífdaganna? Stríðir það
ekki gegn lögmálum sköpunarverksins?
Lífið hlýtur að gegna mikilvægu hlut-
verki eftir að það skilur við líkamann, veiga-
meira hlutverki en allt annað, kannski þarf
„Skaparinn" beinlínis á því að halda í þeirri
eilífu hringrás alls sem er. Er það hofmóður
að telja það hugsanlegt að þetta einstæða
og undursamlega fyrirbæri, lífið og orka
þess, nýtist allt á þann tigna hátt að eiga
hlut í að byggja upp sjálfan „Guðdóminn?"
BJÖRN STEFFENSEN
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 20. FEBRÚAR 1988 3