Lesbók Morgunblaðsins - 20.02.1988, Blaðsíða 5

æðsta manni Kína. Eftir að Carter stjómin
jók viðskipti við Kína og bauð honum að
koma til Bandaríkjanna árið 1979, þá fann
Hammer að hann var úti í kuldanum í sam-
bandi við þessi viðskipti. Ástæðuna telur
hann vera að Carter stjómin hafði hræðst
að tengsl sín við Sovétríkin myndu ekki
vera Kínveijunum að skapi. í boði fyrir
Deng í Washington mætti Hammer, þá 81
árs, með falsað boðskort því hann hafði
ekki neitt fengið. Þannig gat hann hitt leið-
toga kínverska kommúnistaflokksins, sem
kannaðist við Armand af afspum og mynd-
um, og kynnt honum sjónarmið sín í sam-
bandi við tæknisamvinnu. Deng hafði margs
að spyija um fund Hammers með Lenín og
bauð honum að koma til Peking til við-
ræðna. „Það er einungis eitt vandamál,"
sagði Hammer „ég get ekki lengur ferðast
með áætlunarflugi, vegna aldur míns og þið
leyflð ekki einkaflugvélum að lenda í Kína.“
„Ekkert vandamál," sagði Deng „segðu mér
bara hvenær þú kemur og ég gef út leyfl
til að vélin þín fái að lenda!“
Það sést á þessu að það borgar sig að tala
við toppana og Hammer fór til Peking árið
eftir og gerði stóra viðskiptasamninga við
Kínveijana.
Barátta fyrir friði
Hammer fékk ungur mikinn áhuga á friði
og samvinnu þjóða í heiminum. Það var
ekki síst vegna reynslu hans af borgarastríð-
inu og hungursneyðinni í Rússlandi, sem
gerði hann að miklum baráttumanni fyrir
fríði í heiminum. Hann barðist ákaft gegn
Hitler í Bandaríkjunum og var einn ötulasti
stuðningsmaður Breta þar í landi árin 1939
og 1940. Samkvæmt frásögn Armands í
bókinni þá átti hann hugmyndina að því að
leigja aðstöðu af Bretum í Karahíska hafinu
og á Nýfundnalandi til að borga fyrir her-
gögn í Bandaríkjunum, sem síðar voru send
til Bretlands. Hammer studdi Franklin D.
Roosevelt til embættis Bandaríkjaforseta og
Roosevelt leitaði stundum til hans um verk-
efni, eins og forsetinn oft gerði með menn
utan embættismannageirans.
John F. Kennedy fékk Hammer til að
koma til sín skömmu eftir að hann tók við
embætti til skrafs og ráðagerða því forset-
inn hafði áhuga á því að bæta samskiptin
við Sovétmenn. Samskiptin voru þá ekki sem
best, því þetta var skömmu eftir að Gaiy
Powers hafði verið skotinn niður með U-2
vél sinni á njósnaflugi yfir Sovétríkin.
Það varð ofan á að Hammer fór á eigin
vegum, en með samþykki forsetans, til Sov-
étríkjanna til að ræða við stjómvöld þar. í
fyrstu hitti hann einungis minniháttar ráða-
menn, en hann kom öllum á óvart með því
að krefjast þess að fá að hitta Mykoyan
varaforsætisráðherra. Sovésku kerfiskall-
amir fengur alveg áfall yflr þessum kröfum
og sögðu honum að fáir fengu að hitta for-
sætisráðherrann og alveg ömgglega ekki
einhver bandarískur kaupsýslumaður. En
þeir létu nú samt undan Hammer og hringdu
í forsætisráðuneytið og tilkynntu að einhver
Bandaríkjamaður með stórmennskubijál-
æði, vildi fá að hitta forsætisráðherrann.
Hammer segir í bók sinni að hann hafl vilj-
að taka mynd af svip þeirra, þegar hringt
var skömmu síðar úr ráðuneytinu og sagt
að Mykoyan myndi hitta þennan Bandaríkja-
mann eftir tvo tíma!
Það sem kerfiskallamir vissu ekki var að
Mykoyan hafði verið háttsettur embættis-
maður í kommúnistaflokknum í Uralfjöllum,
þegar Hammer kom þangað fyrst árið 1921
■ í hjálparleiðangri sínum. I gegnum Mykoyan
hitti síðan Hammer Krússéf leiðtoga Sov-
étríkjanna og ræddu þeir opinskátt um sam-
skipti ríkjanna. Þá lá þungt á Rússunum
að Bandaríkjamenn höfðu sett innflutnings-
bann á krabba frá Sovétríkjunum, vegna
þess að Bandaríkjamenn granaði að fangar
væra notaðir í vinnslu á krabbaafurðum.
Krússéf benti á að Japanir fískuðu við hlið
Sovétmanna og það ætti því að vera auð-
velt að athuga hvort Sovétmenn notuðu
fanga við vinnu. Hammer lofaði að ræða
þetta við ráðamenn heima í Bandaríkjann
sem og hann gerði. Nokkra síðar var bann-
inu aflétt og hefur Hammer sjálfsagt feng-
ið nokkur prik hjá Sovétmönnum fyrir það.
Hammer notaði tækifærið til að skoða sig
um í Moskvu og heimsótti m.a. gömlu blý-
antaverksmiðjuna sína. Þar hafði lítið breyst
þau þijátíu ár sem hann hafði verið í burtu.
Vora það tilfinningaríkir endurfundir hjá
Hammer og því starfsfólki sem enn var við
vinnu þama.
Armand með Lyndon B. Johnson í Hvíta Húsinu 1968.
Armand með góðvini sínum Leonid Brezhnev.
Á fundi með Karli Bretaprins.
Fyrsti fundur þeirra Armands og Gorbatsjovs varð við jarðarför Chernenkos.
Náin samskipti við Brezhnev
Brezhnev var sá Sovétleiðtogi sem Ham-
mer þekkti einna best. Þeir hittust oft eftir
að Brezhnev komst til valda og samkvæmt
bók Hammers þ'á vora þeir meira en bara
kunningjar, heldur vinir. Hammer segir að
Brezhnev og hann hafi átt margt sameigin-
legt, en eitt sem þeir áttu ekki sameiginlegt
var drykkjan. Að sögn Hammers fór Brez-
hnev létt með það að klára eina Vodkafl-
ösku á stuttum tíma. Eini maðurinn sem
gat fylgt honum eftir í diykkju var Konstat-
in Chemenko og það var hvíslað, í Moskvu
eftir að Chemenko lést, að það hefði verið
lifrin sem gaf sig.
Á sjöunda áratugnum gerði Occidental
fyritækið stóra samning við Sovétmenn um
rannsóknir og boranir þar í landi. Einnig
seldi dótturfyrirtæki Occidental Sovétmönn-
um stóra farma af landbúnaðaráburði. Þar
að auki gerði Hammer samning við Rússa
um byggingu stórs alþjóða hótels í Moskvu
og var það opnað árið 1982. Enn í dag er
Occidental og dótturfyrirtækis þess stærsta
vestræna fyrirtækið sem á í viðskiptum við
Sovétmenn.
Sérinnréttuð Boing 727
Eins og kom fram þá á Hammer orðið
erfitt með að ferðast í venjulegu áætlunar-
flugi, enda er maðurinn orðinn 89 ára gam-
all. En árið 1979 lét hann sérinnrétta Boing
727 flugvél, til þess að hann gæti skotist
landa á milli. Þar er fullkomin svefnaðstaða
og þar að auki læknisherbergi, en hjarta
Hammers er orðið dálítið veikt. Síðan þá
hefur hann þeyst um heiminn á eigin reikn-
ing til þess að að hitta þjóðarleiðtoga og
reyna að koma á sáttum í stríðandi heimi.
Meðal þeirra sem hann hefur átt samræður
við era t.d. Giscard d’Estaing þáverandi
Frakklandsforseti, Brano Kreysky kanslarí
Austurríkis, Ceausescu Rúmeníuforseti, Zia
Ul-Haq forseti Pakistan, Aga Khan, Carter
og Reagan Bandaríkjaforsetar.
Armand hefur beitt sér mikið í því að reyna
að miðla málum í Afganistan. í því skyni
átt hann persónulega fundi með þeim Chem-
enko og Ándropov. Einnig kveðst hann hafa
stungið upp á persónlegum fundi leiðtoga
Bandaríkjanna og Sovétríkjanna og segir
hann að Andropov hafí ekki verið frábitinn
hugmyndinni. Einnig segist hann hafa reifað
hugmyndina vií Reagan, þannig að gamli
góði Hammer vill nú þakka sér einhvem
hlut af Reykjavíkurfundi Gorbaschovs og
Reagans.
En Hammer hefur ekki bara skipt sér
af málefnum stórveldanna. Hann þekkti
Menachem Begin fyrrverandi forsætisráð-
herra ísraels og það var í gegnum Hammer
sem ísraelsmenn fengu sönnunargögnin
gegn ían Demjanuk, sem nú situr fyrir rétti
í ísrael, sakaður um að vera böðullinn ívan
grimmi frá Treblinka. Málið var að ísraels-
menn þóttust hafa fundið manninn í Banda-
ríkjunum en vantaði sönnunargögn í mál-
inu. Öll þau gögn vora í Sovétríkjunum og
erfiðlega gekk að fá þá til að afhenda þau.
ísraelsmenn snéra sér til Hammere, sem
fékk Sovétmennina til að afhenda ísraels-
mönnum SS skirteini ívans grimma og á
þeim forsendum var Demjanuk framseldur
frá Bandaríkjunum til ísraels og bíður nú
úrskurðar réttarins.
í byijun röktum við afskipti Hammers
af Chemobyl-slysinu. Eftir að hafa fylgst
með starflnu í fjarlægð fór hann sjálfur til
Sovétrríkjanna til að heilsa upp á læknana
og sjúklingana á sjúkrahúsinu í Moskvu. Á
þessu sést að Hammer er enn í fullu fjöri,
þrátt fynr að vera að nálgast níræðisaldur-
inn. Hann hefur mikið beitt sér fyrir rann-
sóknum á krabbameini og m.a geflð margir
miljónir dollara til þeirra rannsókna. Fyrir
þá peninga hefur m.a. verið reist fullkomin
rannsóknarstöð í La Jolla í Kalifomíu sem
margir þekktir vísindamenn starfa við rann-
sóknarstörf á þessum íllvíga sjúkdómi.
En fyrst og fremst er hugur Hammers
bundin við þá vá, sem kjamorkuvopnin era
og í lok bókar sinnar segir hann: „Við verð-
um að flnna leið til þess að vemda okkur
og komandi kynslóðir frá þeirri ógn og skelf-
ingu sem kjamorkustyijöld er. Abyrgð okk-
ar er mikil og framtíð mannkynsins veltur,
á því að okkur takist að koma í veg fyrir
að þessi vopn verði einhvern tíma notuð."
Andrés Pétursson tók saman úr sjálfsævi-
sögu Armands Hammers, sem út kom 1987.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 20. FEBRÚAR 1988
5