Lesbók Morgunblaðsins - 20.02.1988, Síða 7

ur einfeldningur. Hún skildi á augabragði
að hann var að hreinsa á sér hálsinn til
að skerpa röddina. Hann söng alltaf prímó-
bassa í kirlgunni. Telpuna langaði til að
veina af hlátri. Alltaf var karlinn að æfa
sig. Hann var sísyngjandi, þegar hann
gekk uppi í hálsum eða út með víkum.
Hann var líka talinn óvenju lagviss. For-
söngvarinn sagði, að hann þyrfti ekki að
heyra nema einu sinni sína rödd í söng-
lagi, þá kynni hann hana. Auðvitað var
hann stórskrítinn. Sagt var, að þegar hann
hefði í fyrsta sinn heyrt spilað á orgel, þá
hefði hann farið að gráta.
En að sjá Einar Pé við tunnuna var
kostuleg sjón. Hvað fólk myndi skemmta
sér, þegar hún segði frá þessu. Hún skyldi
kalla saman sem flesta fram í gamla eld-
hús og leika hvemig karlinn gapti. Það
ískraði í telpunni. Einar Pé kipptist við og
leit upp. Hann varð grár í framan, og and-
litsdrættir hans drógust saman' í skarpar
rákir, er stimuðu. En telpan sneri sér sem
örskot við og þaut út úr eldhúsinu. Ha,
ha, nú yrði hlegið í allri sveitinni.
Telpan stóð hjá orgelinu og söng. Hún
gætti þess að vera þannig, að amma henn-
ar og mamma sæju ekki framan í hana,
hláturinn var svo ofarlega í henni ennþá.
Hún forðaðist eins og heitan eld að líta á
Einar Pé, sejn stóð hinum megin við orge-
lið, en hún heyrði ógerla rödd hans í prímó-
bassanum. Það var undarlegt, henni fannst
vanta svo mikið í sönginn. Nei, nú ætlaði
hún «kki að hugsa um Einar Pé, þá gæti
hún átt á hættu að skella upp úr. En eftir
messu þá yrði grín fyrir fjóra.
Þegar pabbi hennar var kominn í stól-
inn, gat telpan hugsað í næði. Hún heyrði
aldrei orð af neinum ræðum.
Karlmennimir, er sungu bassa, sátu við
ofninn og vom að stikna. Úti við gluggann
hjá henni var andbært, hvít stroka stóð
úr vitum þeirra, er þar sátu. Verst hvað
nefíð á henni varð alltaf rautt, þegar henni
varð kalt. Það var nóg að hafa svona stórt
nef, þó að það væri ekki líka rautt. Þar
við bættist, að hún var ókvenleg og ómynd
til handanna. „Vetrarlangar" vom þeir
kallaðir sokkamir, sem hún hafði á prjón-
unum.
Amma hennar sagði að vísu stundum
að stelpan hennar kæmi á eftir með kútana
sína. Það var notalegt, en líklega ekkert
að marka. Hver veit samt nema hún gæti
eitthvað seinna meir, þó að hún væri ekki
færi til handanna eða falleg. Hún yrði t.d.
afskaplega sterk. Hún hafði reynt sig í
krók við marga karlmenn í sveitinni og
dregið eins og fífukveiki alla stráka á henn-
ar reki, og þá baunaði hún gjaman á þá
orðtaki, sem fósturbróðir hennar lærði í
sjómennsku á skútum: „Hvað vilt þú upp
á dekk, sem ekki kannt að hala sekk?“
Það var svo fyndið. Kjarkmikil yrði hún
líka að vera, en þar skorti mikið á. Hún
var stundum hrædd við allt dautt og lif-
andi, pyttina í Barðsmýrinni, stóm augun
í kúnum, selina við sandinn. Verst var
þegar hún var lítil og flýði undan mömmu
sinni, af því að hún hélt, að þar færi huldu-
kona, sem hefði tekið á sig hennar gervi.
Sterk og huguð yrði hún að verða.
Eins og örskot rann upp í huga hennar
eitt af ævintýmnum, sem hún hafði búið
sér til. Útlent herskip var að reka upp að
Lontabakka. Norðaustan ofsaveður var á.
Ef ekki tækist að ná mönnunum, áður en
skipið rækist upp á skerin, kæmist enginn
lífs af. Öllum á bænum féllust hendur nema
henni. Hún ýtti úr vör. Svo stýrði hún
bátnum gegnum brim og boða og kom öll-
um skipbrotsmönnunum heilum á land.
Hún talaði kjark í áhöfnina á þeirra máli,
sem enginn á öllu Austurlandi kunni nema
hún. Er veðrinu slotaði, beið skip þeirra
óskemmt. Þegar þeir kvöddu, kraup foring-
inn á kné og þakkaði henni lífgjöfina.
Hann var grannvaxinn og fínn, líkur Frið-
rik VIII. á súkkulaðipökkunum, og augu
hans ljómuðu af hlýju og aðdáun. Aðdáun
það var nú það. Telpan kom til sjálfrar sín
og andvarpaði. Huguð og sterk, já, en sjálf-
sagt væri nú mest gaman, þegar allt kæmi
til alls, að vera bara falleg.
Telpan renndi augum yfir kirkjuna. Fólk-
ið sat á bekkjunum, dökkklætt og alvöru-
gefið, ólíkt hvert öðru, en þó samstætt.
Karlmennimir höfðu raðað sér í kórinn.
Verst að vita ekki hvað hver og einn væri
að hugsa. Kannski hugsuðu allir um guð
nema hún. Altént gamla konan á Bjargi,
því að hún hafði tamið sér gamlan pápísk-
an sið að hneigja höfuð sítt, þegar Jesúnaf-
nið var sérstaklega nefnt. Hún átti sífellt
von á syni sínum heim og hafði allt til
reiðu. Beyndar drukknaði hann fyrir tutt-
ugu árum. En hún var viss um, að Flandrar-
ar hefðu rænt honum. Einhvem tíma losn-
aði hann úr þeirri prísund, kæmi heim
heill á húfí og þá þyrfti hún ekki að ger-
ast upp á neinn eða fara á sveitina.
„Sælir eru friðflytjendur," heyrði hún
úr ræðunni. Telpan leit á faktorsfrúna.
Hún sat þráðbein í baki. Engin kona sneri
eins hátt upp á lokkinn. Hárið brúsaði eins
og tveir fjallgarðar undir skotthúfunni.
Telpan dáðist að, hve róleg og fjarlæg hún
var, eins og hún vissi ekki af neinum í
kring um sig. Hún var úr Reykjavík. Fakt-
orinn var danskur. Þau áttu ekki böm,
bara hund. Sagt var eftir að ófrið þeirra
á milli, sem oftast var út af hundinum, þá
töluðu þau ekki saman heila viku. Mörg
hjón í sveitinni dynuðu hvort við annað og
algengt var að karlamir sögðu „heilla mín“
við konur sínar. Telpan vildi langhelst
líkjast faktorsfrúnni seinna meir. Verða
fín, þögul og köld við manninn sinn. Hún
gæti t.d. alltaf þérað hann, ef aðrir heyrðu
til.
Inni við vegg sat Salína saumakona.
Hún hélt sjalinu upp að andlitinu, það gerði
hún alltaf á mannamótum. Salína var eitt
sinn bjarteyg og lagleg. En læknir skar í
kinn hennar við graftarmeini. Upp frá því
dróst munnur hennar upp í annan vang-
ann. Fólk sagði, að augun í henni hefðu
orðið dökk af hefndarhug til læknisins.
Við altarishomið sat ríki bóndinn á
Stapa, sköllóttur í lokubuxum, laus-
hnepptri treyju og með rauða útpijónaða
smokka. Hann átti jarðir og marga róðrar-
báta. Sömu Færeyingarnir reru hjá honum
sumur eftir sumur, vinnufúsir og góðlegir,
aðeins fátæklegri og slitnari með hveiju
ári sem leið. Stapabóndinn græddi líka á
Frönsumm. Þeir færðu honum rauðvín, kex
og síróp, en fengu í staðinn rýrustu
graslömbin og vatn úr ánni.
Innarlega í kirkjunni sat konan í Saurbæ.
Hún brá vasaklút oft upp að augum.
Yngsti sonur hennar var jarðsunginn í
haust. Telpan mundi vel vorið sem hann
var fermingarvikuna sína á prestsetrinu.
Hann var slæmur af hósta og var ekki með
í „Eitt par frarn". En það var svo gaman
að hlaupa þegar hann horfði á. Hóseas hét
hann og augu hans voru himinblá.
í króknum undir predikunarstólnum sat
harmonikkuleikarinn, sem spilaði á öllum
böllum, líka i næstu sveitum. Hann gerði
allt kvenfólk snarvitlaust í sér. Hann var
aðfluttur lausamaður, sem vann tíma og
tíma á bæjum. Hann var píreygur, með
ljósbleikt yfírvararskegg, snúið. 011 sveitin
fylgdist með ferðum hans og reiknaði út
tímann, sem hann dvaldist á hveijum stað.
Telpunni skildist það vera í sambandi við
bamsfæðingar. Tveir bændur fóru til
hreppstjórans og vildu fá hann rekinn úr
sveitinni, þeir sögðust enga ábyrgð geta
tekið á sínu kvenfólki, ef hann færi að
venja komur sínar þangað. Sagt var að
konan í Seli hefði lagst í rúmið af sorg,
þegar hann fór þaðan. Ungu piltamir í
sveitinni kölluðu hann „flottræfíl". í kúfort-
inu hans væri ekkert annað en ástarbréf
og gúmmíflibbar.
Löng hóstakviða yfírgnæfði rödd prests-
ins. Stefán húsmaður hjá ekkjunni á Læk
blánaði í framan og stóð á öndinni. Engir
skeyttu því. Nokkrir karlar notuðu tæki-
færið, gengu að spýtubakkanum og skiptu
um tölu. Stefán fékk oft svona hóstaköst.
Hann var orðinn boginn í herðum af hósta.
En það var ekkert að honum, það vissu
allir. Litla lungnablaðið hrökk bara til upp
í barkann.
Stólræðan flaut aftur yfir og braut und-
ir sig lækkandi kjöltur Stefáns. „Sjá eins
og leir í hendi leirkerasmiðs, svo emð þér
í hendi drottins.“ Leirker, þá minntist telp-
an þess, þegar henni var kennt um, er
kötturinn braut blómapott í stofunni. Hún
var alltaf svo klaufsk að bera af sér. Hún
átti til að roðna, þó að hún væri alsak-
laus. Þar með lá hún í sökinni.
A bak við prestskonusætið sátu ungar
stúlkur. Telpan renndi augum eftir bekkj-
unum, en þó ekki of langt. Innst við glugga
sat Ölveig litla. Hún missti mömmu sína í
fyrra. Telpan kenndi sárt til með henni við
jarðarförina og táraðist henni til samlætis.
Á eftir kallaði Ölveig telpuna á eintal og
sagði við hana: „Hún mamma sagði áður
en hún dó, að við ættum að verða vinkon-
ur. Viltu verða vinstúlka mín?“ Á eftir gat
telpan ómögulega munað, hvort hún hefði
sagt já. Hún hélt það. En meira háfði hún
áreiðanlega ekki sagt fyrir vandræðum.
Eftir þetta sneiddi hún hjá henni. Sumt
virtist ekki þola að segjast.
Stúlkumar létu sjá svolítið í nýju slifsin.
Allar báru þær minnispeninga, sumar sem
nælur, aðrar sem festar. Peningamir voru
mismunandi stórir, en allir með áletrun:
Frá frænku, Frá afa o.fl. En best var að
eiga minnispeninga: Frá vini, það var svo
forvitnilegt og æsandi. Þama var ein
heimasæta, sem hafði í hússtjómarskóla
lært að baka 120 tegundir af kökuih. En
þegar heim kom, vantaði hana allt til hlu-
tanna og mamma hennar bakaði bara
lummur, þegar einhver kom.
Nokkrir piltar sátu hinum megin í kirkj-
unni. Þeir reyndu sem þeir gátu til að sýn-
ast ósnortnir af öllu í kring um þá, en
öryggisleysi þeirra gægðist fram. Það voru
þessar andlitsbólur, það voru of stuttar
jakkaermar og hvað meintu stelpumar, er
þær skotruðu augum til þeirra. Bjössa í
Nesi leið nokkuð vel. Honum hafði tekist
að láta marra svo áberandi hátt í stígvéla-
skónum sínum, þegar hann gekk inn kirkju-
gólfíð.
Djmkur heyrðist aftarlega í kirkjunni.
Villi slagaveiki féll niður. Menn litu dræmt
til hans. Bráðlega brölti hann hjálparlaust
á fætur, stundi við og Sat síðan sem fyrr.
Aðeins með einum marbletti meira á höfði.
Telpan gafst upp við að virða fyrir sér
kirkjufólkið. Það var ekki auðgert að vita,
hvað því bjó í bijósti. Þarna sem það sat,
fannst telpunni það bera greinilegt svipmót
af steinunum á hálsinum fyrir ofan bæinn.
í þoku minntu þeir hana alltaf á menn. Jú,
fólkið og jörðin vom einhvem veginn eitt
og hið sama.
Nú óskaði telpan, að messan færi að
verða búin. Hún sem þurfti að segja mikið
og margt og þá sérstaklega söguna af
Einari Pé. Hún hlakkaði samt ekki eins
mikið til þess og fyrr. Hún festi augun á
tóbaksdropa á nefi aldraðs manns. Dropinn
lengdist og lengdist þar til hann féll á
gólfíð. Telpan kímdi og leit um leið ósjálfr-
átt á Einar Pé, en hann horfði á hana
undarlega löngu augnaráði, seip snart hana
óþægilega. „Naumast hann glápir," hugs-
aði telpan og flýtti sér að líta af honum,
en hún fann augnatillit hans hvíla á sér
þungt og krefjandi..
Útgöngumarsinn var hafinn. Fólkið stóð
upp og gekk til dyra. Allir nema Einar Pé,
hann færði sig aðeins um eitt skref til að
standa andspænis telpunni. Augu hans leit-
uðu hennar. Hún varð að líta á hann. Um
leið fannst henni ásjóna hans opnast. Högg-
dofa horfði hún inn í vitund hans og heyrði
hljóðvana ákall: „Þetta er ég, hann Einar
Pé. Ég er eins og hvert annað rekald. Það
er hægt að gabba mig og snuða. Það er
hægt að skipa mér í lítilfjörlegustu verkin.
Ég á mig ekki sjálfur. Ég á aðeins eitt,
sönginn minn. Nú hefur þú hann í þínum
höndum. Ef hann verður hæddur og troð-
inn í skamið, hvað þá um mig? Ég get
ekki...“ „Nei, hættu Einar Pé, hættu,
aldrei skal ég segja neinum söguna af þér,“
lofaði telpan skelfdum augum. „Aldrei
gæti ég óvirt þig eða sönginn þinn. Nú
þegar ég hefí fengið að sjá þig og skilja."
„En,“ héldu augu telpunnar áfram, „hvað
er að gerast, Einar Pé, ég sé meira en
þig, og sé ykkur öll.“
Orgeltónarnir urðu að þungum æðandi
hljómi. Kirkjan hvarf. Telpan var stödd á
bersvæði, þar sem stormar þutu. Menn og
málleysingjar liðu fram fyrir sjónum henn-
ar. Með nýjum sársauka skynjaði hún fólk
án athvarfs, blygðun þess, fátækt og and-
vörp.
Telpan gekk hægum skrefum fram
kirkjugólfíð, eins og hún hefði tekið á sig
óvænta byrði. Aldrei framar á lífsleiðinni
kæmu mennimir henni fyrir sjónir fjarlæg-
ir og óviðkomandi. Hún hafði eignast hlut-
deild í þeim og þeir gátu gert tilkall til
hennar.
Leiðrétting
í Lesbók 6. febrúar sl. var smágrein um
íslenzka fjölskyldu við nám í Bandaríkjun-
um, Róbert Brimdal, Eygló Guðsteinsdóttur
og syni þeirra. í greininni var Eygló rang-
lega sögð Guðmundsdóttir og leiðréttist föð-
umafn hennar hér með.
Guðrún Gísladóttir
Stórhrein-
gerning
Tel mér trú um aðþað séþvottavélin
serp rænir mig svefni
fær mig til að vaka fram á nótt.
Er meir en lítið biluð — þvottavélin
slegin út af laginu
og aldrei vakna ég nógu snemma
til að opna fyrir viðgerðarmönnum,
en
viðgerðarmenn koma ekki á nóttunni.
Reyni að finna það á mér að það
sé vinnan
sem reynir á mig
haldi fyrir mér vöku, erfið og
taki engan enda
en
erfiðismennimir sofa á nóttunni.
Hlýtur að vera satt sem
mamma segir
að bara erfiðilausir og þjófar
komi á nóttunni
nema þeir hafí villst.
Höfundurinn er leikkona hjá Leikfélagi
Reykjavíkur.
PIA TAFDRUP
Til að standa
ekki í vegi fyrir
sjáifum okkur
Ingvi Þór Kormáksson þýddi
Það erum við
sem sláum botninn úr myrkrinu
við sem vísum á bug nóttinni og
vetrinum og mjólkurgrárri húð
kuldahrolli í morgunsárið
við sem hleypum inn
biptu og flóandi girnd
það eru ákafír fíngurgómar okkar
sem opna skýin
og láta himininn spegla sig
í heitu malbikinu
það eru efnaskiptin í dreymandi
líkömum okkar
sem valda því að jörðin vaknar
undir skorpunni
og spörfuglar lenda í grasinu
við sem elskum án tillits
endurvekjum gróandann ár frá ári
er við leitum inn á milli vara
er við fleygjum okkur í holdið
og gleymum okkur
í veröldinni
Hvísl
Fingur þinn
gegnum húmið og hár mitt
ýtir lokk til hliðar
því að varir þínar
er stijúkast við eyra mitt
flæma fiðrildi innra með mér
frá felustað sínum
því að hvíslandi orð þín
stökkva tímanum á flótta
eins og sandeðla •
skýst til baka milli steina
er hljóð berst frá fótatáki ímölinni
Pia Tafdrup (f. 1952) er ein af þekkt-
ustu Ijóöskáldum Dana um þessar
mundir. Hún hefur sent frá sér fimm
Ijóöabækur og hefur ritstýrt tveimur
bókum sem hafa að geyma úrval
danskrar Ijóðlistar frá 1975-85) Þessi
tvö Ijóö eru fengin úr þriðju bók henn-
ar „Den inderste zone" sem út kom
1983.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 20. FEBRÚAR 1988