Lesbók Morgunblaðsins - 20.02.1988, Page 13

Paradísarauðn. 1987. 200x140 sm.
I
un en það breytir enginn alveg eftir því sem
Jesús sagði.
Innst inni held ég að maðurinn eigi alla
möguleika á að verða betri. Hann er hvort
tveggja lítill og stór: lítill þegar hann er
skoðaður í heimsmyndarvinkil. Svo getur
hann verið stór heima hjá sér og í verkum
sínum. Og ef maður hugsar um lífíð þá er
það stórfenglegur hlutur sem ekki má
skemma. Eg held að manneskjan sé í eðli
sínu góð en það sé eitthvað utanaðkomandi
sem gerir að hún fer yfir sín mörk og verð-
ur grimm.
Mig langar til að gera fallegar myndir
og að áhorfandinn finni til einhvers í sér.
Höfða til hins fagra í okkur. Það er gott
að sjá eitthvað fallegt. Hversdagsleikinn
verður að vísu grárri en samt — auðveld-
ari. Það er ekki þarmeð sagt að ég sé að
búa til eitthvert meðal.
Mér finnst ég alltaf hafa verið að fást
við ákveðinn realisma. Líka það sem ég er
að gera núna. Þó bollinn sé ekki eins og
bollinn og manneskjan ekki lík manneskju
á ljósmynd. Raunsæi er ekki bara hlutveru-
leikinn. Raunsæi getur líka verið hugsun þín.
Mér finnst stundum eins og fólk sé svo-
lítið hrætt við að taka inn á sig mjög tilfínn-
ingaríkar myndir, finnist þær óþægilegar.
En... ég veit það ekki. List á alltaf að
vekja, hún á að segja eitthvað og skipta
máli. Og öll góð list skiptir máli.
— Ljóðrænar...
— Já, eitthvað ljóðrænni með árunum.
En það er kannski ekki óeðlilegt. Maður var
að yrkja mikið á skólaárunum og maður
hefur tekið það inní málverkið. Mér fínnst
ég hafa mjög ljóðræna tjáningarþörf. Ég
held að það sé bara gott og líka gott fyrir
málverkið.
— Sterkir litir...
— Finnst þér þeir sterkir? Maður málar
bara eins og manni býr í bijósti hveiju sinni.
Ég held að það sé nauðsynlegt fyrir
málara að vera óháður einni ákveðinni
tækni. Ég hef aldrei skilið fordóma gagn-
vart litum. Það hlýtur að vera mjög bind-
andi. Maður þjónar bara málverkinu og
getur ekki annað. Það getur allt gerst á
Ég var í grafík á þessum skólaárum ’74
til ’78 og þegar ég kem heim stunda ég
hana dálítið en fer fljótlega að einbeita mér
að málverkinu. Tek það alveg fyrir eins og
ég hafði gert með módelteikningu og grafík.
Fer að einbeita mér að litnum, forminu og
innihaldinu líka.
Ég held ég sé alveg sokkinn inn í málverk-
ið. Mig langar stundum til að nota grafík
svona til hliðar en málverkið er svo krefj-
andi að ég hef ekki tíma né aðstöðu til
þess. En það er svona draumur, að geta
notað hana með.
— Hvað ertu að mála?
— Ég mála manneskjuna. Það hef ég
alltaf gert. Einu sinni málaði ég hápóli-
tískar myndir, tók Víetnam-stríðið fyrir,
málaði svokallaðar atvinnulífsmyndir.
Myndir mínar hafa alltaf fjallað um mann-
inn. Manninn í heiminum. Manninn í þjóð-
félaginu. Svo reyni ég að túlka manninn,
samskipti hans, kynjanna, togstreitu þeirra
á milli og reyni að túlka þetta sálræna utan-
aðkomandi álag sem maðurinn er undir. Svo
er það fegurðin ...
Þegar ég hverf frá atvinnulífsmyndunum
þá er eins og ég fari úr ytri veruleikanum
í þann innri. En þó losnar maðurinn aldrei
við ytri veruleikann. Maður hlýtur alltaf að
hafa hann yfir höfði sér. Ég held ég sé líka
að reyna að túlka það.
Sjáðu til, maður býr við ofboðslega feg-
urð, eins og við sáum áðan úti. Svo er nú
allur ljótleikinn. í heimsósómamyndum
mínum var ég að túlka hann. Síðan fer
maður að spekúlera í því hvort það vanti
ekki alla fegurðina. Hvort hún hafi ekki
orðið svolítið útundan. Bæði í málverkinu
og öllum okkar lífsháttum.
Manneskjan hlýtur að hafa mikla þörf
fyrir fegurð. Ef hún kastar sér útí efnis-
hyggjuna verða öll andlegu verðmætin und-
ir. Maður er inní borg, á þönum allan dag-
inn, hugsandi um hluti. Það gleymdist að
það er til eitthvað sem er fallegt og kostar
ekki neitt. Þá þarf ekkert að fara langt til
að uppgötva fegurð, — aðeins að opna aug-
un. Hún hlýtur nefnilega að vera inní okkur
öllum. Hún býr með okkur en fær kannski
lítið pláss í nútímanum.
Það hefur verið mikið um það í Nýja
málverkinu, að lýsa ljótleikanum. Þar var
gengið útfrá því að heimurinn væri ljótur,
Nærvera. 1987. 80x100 sm.
1 ■ 'a • >
* 1 \ ' §

> Mi
— sem hann þarf alls ekki að vera. Um
þetta leyti fer ég að hugsa sem svo: hvers
vegna ekki að lýsa andstæðunni — fegurð-
inni. Sástu Blue Velvet? Þar var æðislegri
fegurð og svakalegum ljótleika stillt saman
og þessum andstæðum lýst á rosalegan
hátt. Sakleysinu. Fegurðinni og svo ljótleik-
anum.
— Ertu þá núna að mála fegurð mann-
eskjunnar?
- Fegurð hennar og einhvem veginn
byrðina sem hún verður að axla ...
Mér finnst maðurinn mjög heillandi við-
fangsefni. Bæði maðurinn Sem vera og
maðurinn sem hugsandi siðmenntuð vera.
Ég er oft að hugsa um siðmenntunina í
heiminum. Hvað erum við komin langt í
siðmenntuninni? Það sem við sjáum í sjón-
varpinu frá útlöndum er ekki beint fréttir
af siðmenntun — stríð, hörmungar... —
ég sé enga siðmenntun þar. Hvað er sið-
menntun? Trúarbrögð eru ákveðin siðmennt-
meðan maður málar en umfram allt er ver-
ið að þjóna myndinni því hún lifir sínu lífi.
Tæma hugann og byija að mála.
Málarinn getur gert allt í mynd og þarf
ekki að hugsa rökrétt. Ég er farinn að líta
á myndina sem ákveðinn raunveruleika. Hún
er þama og henni verður ekki b’reytt.
Eg blanda öllu saman. Upplifun, reynslu,
skáldskap, minningum, gömlum og nýjum.
Ég nota ekki lifandi módel á vinnustofunni.
Ég nota þau aðeins í stúdíur. Myndimar em
uppúr mér, úr mínum hugarheimi. Ég les
mjög mikið og bókmenntir hafa mikil áhrif
á mig. Ég tíni bara upp allt sem ég get
notað og hika ekkert við það.
Svo á maður sinn grundvallartúlkunar-
heim. Og fær hugmyndir hvaðanæva. Við
það að lesa bók, horfa á sjónvarpið, sitja í
strætó, sjá fallega stúlku eða fallegan dreng.
Maður vinnur þetta svona, sískissandi.
Hvort sem maður notar það eða ekki. Svo
málar maður mynd og um leið spretta ótal
hugmyndir. Vinnan er svo gefandi. Vinnan
er svo fijósöm.
— Ertu að halda áfram því sem gömlu
málararnir voru að gera?
— Myndlist á íslandi er svo ung. Við
höfum landslagið og það hefur verið málað.
En það er lítil hefð fyrir manneskjum í
íslenskri myndlist.
Málverkið byijar með þeim Þórami B.,
Ásgrími og Kjarval og þeir byija að túlka
eða tjá landið — landið er svo sterkt í vit-
und íslendinga. Þegar bændamenningin
gamla flyst í borg þá tekur fólkið landið
með sér inní stofu. Síðan kemur abstraktið
og það flæddi útum allt. Nú finnst mér
íslenskir málarar taka manneskjuna meira
fyrir. Náttúmlega hefur hún alltaf verið í
bókmenntunum. En hún hefur verið lengi
að koma inní málverkið.
— Finnst þér þú vera einhverskonar
„Palli var einn í heiminum"?
— Ég hef verið utangarðsmaður í mál-
verkinu alla tíð en tímamir hafa líka breyst.
Abstrakt-málaramir t.d., þeir héldu hóp-
inn. Bökkuðu hver annan upp og ruddust
inn. Þessir menn tóku upp erlenda strauma,
komu hingað og bættu inn einhveiju þjóð-
legu.
Það er ekki eins mikil harka í tíðarandan-
um í dag. Það er engin ein stefna alls ráð-
andi og kannski er ekki annað hægt. Áður
var bara Listamannaskálinn og sýning þar
var stórviðburður, menn vom kannski þljú
ár að undirbúa sýningu. Þetta er öðmvísi í
dag.
Einhvem veginn fínnst mér að listamenn
hafi verið meira metnir áður fyrr. Þjóðin
vissi að hún þyrfti að eiga þessa menn.
Þetta var partur af sjáifstæðisbaráttu þjóð-
arinnar að eiga listamenn, eignast Þjóðleik-
hús o.fl.
Á tímabili abstraktsins var mikil umræða
í gangi um list. Þó menn hafí stundum ver-
ið óvægnir og sumir orðið úti í kuldanum.
Það var rifist og skammast, en líka verið
að tala um gmndvallaratriði í list.
Ef maður hugsar um alla þessa fjölmiðlun
í dag, þá er bara verið að tala við einhvem
um eitthvað. Við höfum t.d. ekkert sértíma-
rit um list. Nú er eins og öllum sé sama
og voðalegt umburðarlyndi í tísku.
Tökum „prófessjónal" list og frístunda-
list. Það er ekki mikill greinarmunur gerður
á þessu tvennu í umfjöllun um list. Maður
sem hefur stundað myndlist í þijátíu ár og
lagt allan sinn tíma og metnað til, fær ekki
svo ósvipaða um§öllun og sá sem stundar
hana í fríunum sínum. Þetta er slæmt.
Hugsaðu þér ef ég mundi opna tannlækna-
stofu eða færi að gera við flugvélar í
frístundum.
Það vantar alla umræðu um hvað er góð
og vond list.
Svo er annað, menn eins og Kjarval, Jón
Stefánsson og fleiri, þeir máluðu topp-
landslagsmyndir. En það hefur ekki skilað
sér. Fólk sér landslagsmynd og segir: — Já,
þetta er landslagsmynd — og síðan ekkert
meir. Fæstir gera greinarmun á, hvort þar
er á ferð landslagsmynd af tilfínningu eða
ekki.
Ég held að hér hafi skólakerfið eitthvað
brugðist. Þú ferð inná skrifstofu hjá há-
menntuðu fólki. Allt mjög fínt. Flottir stólar
og borð. En vegna þess að maður er í þessu
fagi þá hefur maður tilhneigingu til að líta
upp á veggina — og þar hangir oftast drasl.
Það hlýtur barasta að vanta eitthvað í
menntun þjóðarinnar. Hún hefur sans á að
segja sér hvað eru góðir og fínir stólar en
ekki vit á að segja sér hvað er góð eða
vond myndlist.
— Það tekur kannski lengri tíma en eina
öld að mennta heila þjóð í myndlist?
— Kannski.
Það er í rauninni mikil gróska í listum
hér á landi. En mér finnst þessi gróska
ekki haldast í hendur við gæðin og umræð-
una. Myndlist er ekki eitthvað sem maður
stundar á meðan maður horfir á sjónvarpið.
Mér virðast margir ekki gera nægar kröf-
ur til sjálfs sín. Vera sjálfsgagnrýnislausir.
Og jafnvel komast upp með það.
Ef maður er ekki nógur harður og óvæg-
inn við sjálfan sig þá er auðvelt að gefast
upp.
En auðvitað getur það líka verið auðvelt
að fást við myndlist en það er erfitt að vera
myndlistarmaður og ekki skánar það ef
maður er metnaðargjam og það í þágu
málverksins.
Sjáðu til, ef maður trúir ekki á sig sjálf-
ur getur maður ekki ætlast til að aðrir geri
það.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 20. FEBRÚAR 1988' 13