Lesbók Morgunblaðsins - 14.05.1988, Blaðsíða 7

lendum Esjunnar, yfír sundin blá og beint
framan í rithöfundinn þar sem hann liggur
efst á Amarhólnum og afmeyjar koníak-
spela. Hann leitar vars og hlandstækjan af
Ingólfstyttunni þokar fyrir koníaksilmin-
um ... aðeins ljós eftir í einum glugga Am-
arhvols, þar fór væntanlega næturvörðurinn
til sinnar kerlu. Þijár franskar stjömur
kvikna í augum rithöfundarins er hann nálg-
ast þennan eina glugga, er var opinn á jarð-
hæðinni — Hann spennt’ann betur upp með
vasahnífnum. Endalausir rangalar stjómar-
ráðsins taka við mjúkum sólum ACT-
skónna, sums staðar skjótast ljósgeislar
undan hurðum og á einum stað situr togin-
leitur maður við tölvuskjá: Gott kvöld ...
Nei, þú beygir til hægri og síðan beint af
augum.
Þama em hún þá, stálhurðin, í innsta
herberginu: Háspenna/lífshætta, kjaftæði,
eins og hendi sé veifað er rithöfundurinn
horfínn yfír í víðan og mikinn sal — sand-
blásinn glerhiminn veitir sparlega inn grá-
móskulegri haustbirtunni. Af miðju gólfí
þessa gímalds jgnæfír kassi gerður úr
skínandi málmi. I fyrsta skipti á sinni löngu
og stormasömu rithöfundarævi, gleymir rit-
höfundurinn að punkta hjá sér fleyga setn-
ingu, enda datt honum ekkert sniðugt í
hug. Frá blautu bamsbeini hafð’ann dreymt
um að snerta ríkiskassann, og þama blasir
allt í einu flöregg þjóðarinnar við, eins og
ekkert sé, í seilingarfjarlægð.
Fleygurinn flýgur veg allrar veraldar upp
um hvolfþak salarins, sam rýfur aðeins
marrið og ískrið, er rithöfundurinn lyftir
níðþungu loki kassans-grafarþögnina:
HVERT í HEITASTA ... auðvitað er kass-
inn sá ama galtómur. Eins og vera ber
þýtur æviferillinn á ljóshraða fyrir innri sjón-
ir rithöfundarins, þar ber hæst hið óseðj-
andi átvagl hugsana hans og tilfínninga,
hina sárbeittu þrynikórónu Pegasusar;
TIKKTAKKKK Yöst Caligraphinn rífur í
hlustimar en lætur ekki þar við sitja, því
höggin leita ofan í innfallinn bijóstkassa
listamannsins, magna hjartsláttinn uns
bringubeinið brestur undan hamslausum
hjartavöðvanum er tætir sundur splunku-
nýja YSL-silkiskyrtuna ...
Morguninn eftir fannst maður látinn í
stjómarráðinu ofan í ruslagámi. Læknir
kvað upp þann dóm að maðurinn hefði lát-
ist sökum súrefnisskorts. Þar sem hinn látni
var frægur rithöfundur fylltist stjómarráðið
strax upp úr hádegi af fréttamönnum og
um kaffileytið varð eftirlifandi kona rithöf-
undarins að taka símann úr sambandi, hún
mætti samt við jarðarförina, ekki svo mjög
áhyggjufull á svip, því að minnsta kosti
þijú útgáfufyrirtæki höfðu gert henni tilboð
um að rita samlífíð með hinum látna, „samlíf
aldarinnar" eins og einn bókmenntaráðu-
nauturinn orðaði það í kokteilboði, þar sem
útgáfusijóri Fochum & Treholt afhenti kon-
unni tvístrikaða ávísun.
Með haustinu kom út fyrsta hefti minn-
ingabóka konunnar: Þegar hann var ekki
að vinna. Bókin vakti gífuriega athygli og
var umsvifalaust tilnefnd til Bókmennta-
verðlauna Norðurlandaráðs. Frændum vor-
um Norðmönnum þótti víst nokkuð djarfar
lýsingar á samlífí þeirra hjóna og stóð til
að banna samnefnt leikrit í Þrændalögum.
Jafnréttisráð studdi Nordvision drengilega
í þessu máli og rataði sjónvarpsuppfærslan
inná svo til hvert heimili á Norðurlöndum.
Jú, og ekki má heldur gleyma þeim ein-
stæða atburði er Bókmenntafræðirannsókn-
arstofnunin í Lundi ákvað á fundi sínum
þann 1. desember síðastliðinn að sæma rit-
höfundinn Lúdmilluorðunni fyrir framlag
hans á sviði norrænna fagurbókmennta.
Ráðsmenn voru á einu máli um að ætla rit-
höfundinum pláss í safnritinu: Diktare och
drömmare ... þar skulu öll verk hans geymd
óbomum kynslóðum sem lifandi vitnisburð-
ur, eins og dr. Axel Lövenskjöld komst að
orði, er hann fól Sami Kúkkú cand mag-
bókmenntafræðingi af jaðarsvæði Finn-
mörku að annast um útgáfuna. Sami fékk
að sjálfsögðu til um ráða íbúð fínnska sendi-
kennarans í Norræna húsinu, nánar tiltekið
frá 13. júlí til 13. september. Sama eru al-
mennt mjög hjátrúarfullir og því varð Sami
Kúkkú ekkert yfír sig hissa er hann tók að
athuga ritaskrá rithöfundarins og í ljós kom
að þar var aðeins að fínna smálegar blaða-
og tímaritsgreinar, einkum umsagnir um
bækur, þá fannst slatti af greinum er rithöf-
undur innritaði á sínum tíma í Alþýðublaðið
um verkalýðsmál í Færeyjum og á Græn-
landi. Sami hrífst svo af þessum greinum
að hann ákveður að auka sérstökum Islands-
kafla við nánast fullsmíðaða doktorsritgerð-
ina: Martin Andersen Nexö og framsækin
verkalýðsskáld á Norðurlöndum 1885—
1985.
Sama dag og Sami Kúkkú ver doktorsrit-
gerðina við Heimspekideild Háskóla íslands,
mæta tveir skrifvélavirkjar frá J&Ó á úti-
dyratröppunum hjá eiginkonu rithöfundar-
ins með Yöst Caligraph ritvélina upp púss-
aða, konan er líka eins og nýsleginn túskild-
ingur því hún átti að mæta síðar um daginn
á hátíðarfund hjá Rithöfundasambandinu,
kannski læsi hún úr nýjasta heftinu er hafði
reyndar þegar hlotið vinnuheitið: Þegar
hann var ekki að ... þeir hafa lúmskt gam-
an af þessu kallamir, hvíslaði hún í þráð-
lausa símann og rykkti lausu bréfsnifsi úr
bréfalúgunni: Æ, hvemig læt ég strákar,
komiði endilega innfyrir með gripinn, vinnu-
stofan er þama uppi... ég kem svo al-
veg... má ekki annars bjóða ykkur kaffí
og koníak í tilefni dagsins?
Höfundur er kennari og skrifar daglega fjöl-
miölagagnrýni I Morgunblaðið.
ELÍSABET JÖKULSDÓTTIR:
Hlátur utan hringsins
Af hljóðinu féll enginn skuggi
Bijóst hennar hvelfd
einsog sjóndeildarhringur lofthræðslu
Blóð úr geirvörtum laugaði þögnina
Hófaför í andliti
lá hún í þeystri slóðinni
og horfði á skýjafar
dagsins í gær
Brostin augu í lófum
sem fugl með vængi
kom auga á
úr hnituðum hring
Daginn eftir var
Höfundur er húsmóðir, skáld og blaðamaður í Reykjavík.
STENKA RASIN
Rússneskt
þjóðkvæði
Eyvindur Erlendsson þýddi úr
rússnesku
Fram um eyjar, út í gráa
árdagsskímu, — vatnaslóð,
stöfnum ristir strauma bláa
Stenka Rasins vígaþjóð.
Móðir, Volga, mín og eina
munarbrúður ræningjans, —
einnig gröf; í dimmu djúpi
dvínar heift og sorgir hans.
Hersi persa höfðu sóttan
heim, með elds og stála gný, —
rænt hans gulli dýrri dóttur,
dregið voðir, siglt á ný.
Stenka undir seglum sefur
sigurreifur, drukkinn vel,
unga drottning armi vefur,
— augun myrk og djúp sem hel.
Fer um skipin kurr og kliður,
klæmin fljúga orðin greið:
„Stenka Rasin kvenmann kendi,
kerling sjálfur varð um leið!
Ógnajarlinn, kaldrar keldu
kóngur harla deigur fer;
ástum, karlinn, ofurseldur,
ægis- varla hjálminn ber“!
Hart af beði Stenka stendur,
staupi hvolfir, endar draum,
meynni lyftir hátt á hendur,
horfir lengi í fljótsins straum.
„Móðir, svo ég mun þig blessa
að meðan vötn til sævar ber
dregst að gjafír dýrri en þessa
Donkósakkar færi þér“!
Yfrum borðstokk upp svo hefur
yndið prúða. Aldan skjótt
augnadökka æsku vefur
armi bláum, köld sem nótt.
Þöglar stara af þóftum sveitir
• þráan blína í vatnsins fíaum.
Andsvör hvergi Volga veitir,
veltir sínum þunga straum.
„Hvað nú djöfíar? Hausa hengið?
Herðum spaugsins bitra stál?
Dansið! Orgið! Djarft og lengi
drekkum hennar kveðjuskál“!
Flotinn skarpt, hinn skrauti búni
skundar hart á vígaslóð,
fáninn svarti hátt á húni
heilsar bjartri morgunglóð.
Stenka Rasin var ræningjaforingi, af kyni kósakka við Don f Suðurrússlandi um miðja sautjándu
öld. (Það er tfmi Loðvfks XTV, Galfleos Galfleis og Hallgrfms Péturssonar.) Þá var hungur og neyð við
Don og ungir menn, hraustir, áttu þann einn nauðarkost að leggjast f víking. Þessir ræningjaflokkar
voru traustlega samansvamir og létu ekkert ijúfa sitt bræðralag, — sfst kvenfólk. Stenka hafði umsvif
sfn á Volgu og Kaspfahafi, rændi kaupför og hjó strandhögg. Eitt sinn gerði hann herhlaup á höll
persakóngs, rændi og brendi og hafði, meðal annars, kðngsdótturina á burt. Hann lagðist svo f ástir
með stúlkunni, um borð. Liðsmenn reiddust þessu og lá við að þeir afhrópuðu foringja sinn. Stenka
gerði sér þá Iftið fyrir og kastaði stúlkunni f Volgu, með þeim ummælum að allt hefði hann og hans
menn af Volgu, hinni miklu móður, þegið. Þessvegna væri henni ekkert of gott, sem hans væri.
Stenka óx ört fylgi meðal kósakka og hann réð fljótlega fyrir tvö þúsund manna her. Þar kom að
keisarinn í Moskvu sendi skipulagðan flota sinn gegn honum. Kósakkamir áttu ekki annars kost en
leggja til orrustu og var eytt. Stenka sjálfur var krossbundinn aftan f flóra villta hesta, á Rauða torg-
inu, og hundum sigað á. Lét hann svo lff sitt; „en aldrei heyrðist frá kósakkanum hðsti né stuna“.
Þjóðsagan gerði frelsishetju úr Stenka (sem hann og var, með sfnum hætti). Um hann hefur verið
ortur fyöldi kvæða og sagna. Kvseðið sem hér birtist er þeirra frægast og vísur úr þvf em sungnar
af frægum kómm og einsöngvumm um allan heim. Hingað barst sá söngur fyrst með Donkósakka-
kómum. Jón Pálsson frá Hlfð þýddi eitthvað af vfsunum á sinni tfð og Helgi Hálfdanarson þýddi þann
texta æm Kristinn Sigmundsson syngur nú. En f heild er ekki vitað til að það hafi birst fyrr.
EE
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 14. MAÍ 1988 7