Lesbók Morgunblaðsins - 14.05.1988, Blaðsíða 11

Á komandi listahátíð
verður í fyrsta sinn
sýning á verkum eftir
Chagall á íslandi.
Sýningin verður í
Listasafni íslands og
mun án efa verða einn
afhápunktum
listahátíðarinnar. Af því
tilefni er greinin skrifuð.
Marc Chagall lézt
1985 í Suður-Frakklandi
þar sem hann bjó og var
þá orðinn 97 ára.
Listamannsferill hans
spannaði hátt í 80 ár, því
hann var virkur
framundir það síðasta.
Æskuáhrifin frá Vitebsk
í Rússlandi entust
honum alla tíð og þrátt
fyrir ýmis áhrif, t.d. frá
kúbisma um tíma, hélt
hann að mestu leyti sínu
striki og ávann sér mjög
sérstæðan og
persónulegan stíl.
EFTIR BRAGA
ÁSGEIRSSON
Marc Chagall.
í löngum biðröðum fyrir utan sýningarhallir
stórborganna og láta svo berast með
straumnum sal úr sal og telur sig heppinn
að geta náð því hélsta, þótt oftast sé nær
alveg útilokað að komast í beina snertingu
við einstaka myndir. Sem minnst skal vikið
að hópunum, sem leiðsögumenn fylgja um
sýningamar og útskýra einstök verk fyrir
tuttí-fruttí túrhestum, stundum langtímum
saman og loka um leið alveg þeim hluta
salanna fyrir öðrum gestum, sem er hreinn
dónaskapur, nema það gerist á afmörkuðum
og greinilega auglýstum tíma.
Það var líkast því að ganga inn í ævintýra-
heim þjóðsagna og syngjandi lita að skoða
þessa sýningu og mér og fólkinu á sýning-
unni leið vel. Ég var þá altekinn áhuga á
flatarmálslist en var þó ekki svo forstokkað-
ur að geta ekki hrifíst af svo innsærri og
lífrænni list.
Ég var oft í nágrenni glæsilegra og skart-
búinna mæðgna, sem dvaldist á sýningunni
allan tímann og skoðuðu hana af mikilli
innlifun og rökræddu ákaft um innihald
myndanna, iaftivel langtímum saman um
þær sumar. Eg mætti þeim svo oft að mynd-
ast höfðu ósýnilegir þræðir kunnskapar og
vinsemdar milli okkar, svo sem ósjaldan
vill verða við skoðanir stórsýninga og er
góð tilfínning. Og þama var ungt fólk, sem
ritaði niður hugleiðingar sínar um sýninguna
og/eða einstakar myndir — sjón sem er
mjög algeng á listasöfnun erlendis og ég
hef áður vikið að, en jafti sjaldgæf hérlend-
is, hvað sem því veldur.
Sýningin, sem listasafn íslands fær, sam-
anstendur af málverkum, teikningum,
gvass- og krítarmyndum og mun bregða
upp ágætri mynd af Chagall sem lista-
manni, þótt hvorki verði stærðinni fyrir að
fara né lykilverkum frá ferli hans.
Chagall var svo samkvæmur sjálfum sér
í myndsköpun sinni og veröld hans svo sér-
stök, að fáar en einkennandi myndir er
meira en nóg til að skoðandinn kynnist
hjartslætti hans sem listamanns frá fyrstu
tíð til hins síðasta. Og þó er veröld listar
hans svo víðfeðm og fjölbreytileg að menn
undrast — er Ifkust sama draumnum sem
í sífellu tekur á sig nýjar myndir — en
ersöngur“
að er margt sem kemur upp í hugann þegar
sest er niður fyrir framan ritvélina til að setja
saman greinarkom um Marc Chagall í tilefni
af væntanlegri sýningu á verkum hans í Lista-
safni íslands. — Á námsárunum í Handíða-
skólanum í lok fímmta áratugarins hreifst
maður af litríkum myndheimi Chagalls ekki
síður en af Picasso, Braque, Matisse og
öðrum stórmeisturum listarinnar, sem þá
töldust enn í fullu §öri. Nemendur höfðu
aðgang að myndum af listaverkum þessara
manna og margra annarra í fátæklegum
bókakosti skólans, sem þó var okkur ævin-
týraheimur flarræns og heillandi Iífsseiðs —
líkast glugga að heimslistinni.
Áratug seinna, er ég hafði litið frumverk
allra þessara snillinga víða um Evrópu og
var búsettur í Munchen átti ég þess kost
að skoða yfirgripsmestu sýningu á verkum
Chagalls í Haus der Kunst, húsi listarinnar,
sem haldin hafði verið til þess tíma. Og að
sjálfsögðu flýtti ég mér á vettvang en gætti
þess um leið að koma á virkum degi og á
tíma er aðsóknin var með rólegasta móti.
Sýningin hafði byijað í Hamborg 6. febrúar
og staðið til 22 mars, en í Munchen var hún
uppi frá 7. apríl til 31. maí, — lokaáfanga-
staðurinn var svo Musée des Arts Decora-
tivs í París 14. júní til loka september. Sýn-
ingin vakti mikla athygli í Hamborg enda
var sýningarskráin, sem ég fékk, af öðru
uppiagi, þótt sýningin væri nýhafín í Munc-
hen.
Þama voru samankomin mörg höfuðverk
meistarans í olíu ásamt miklum sæg málm-
þrykksmynda svo og steinþrykkja, — krítar-
og gvassmynda, vatnslitamynda og hvers
konar skreytingum í bækur, keramik og
mótunarlistaverk, uppköst að leikmyndum
og veggskreytingum. Allt í allt 404 númer
í skrá.
Fyllti sýningin alla aðalsali eystri hluta
byggingarinnar, neðri og efri hæðar auk
minni sala, en ýmis önnur athafnasemi er
í þessu mikla húsi, sem Hitler lét byggja
fyrir list þúsundáraríkisins, m.a. safn nú-
lista 20. aldar í vesturhlutanum — í senn
viðamikið og gagnmerkt (Staatsgalerie
modemer Kunst). I miðju húsinu eru svo
einnig sérsalir fyrir sýningar.
Mér er fyrsta heimsókn á þessa miklu
Chagall-sýningu ákaflega minnisstæð
margra hluta vegna, og hef enda ekki séð
aðra jafn viðamikla eftir það, en hins vegar
minni sýningar og mörg önnur verka hans
austan hafs og vestan, og þá einnig nýlegri
verk, en hann átti rúman aldarfjórðung ólif-
aðan. Hann lést árið 1985,97 ára að aldri.
Mér er sýningin einnig minnisstæð fyrir
það hve sýningargestimir ræddu mikið um
einstök verk sín á miili og hve vel þeir skoð-
uðu hana, enda var ég stöðugt að rekast á
sama fólkið aftur og aftur þennan eftirmið-
dag, er ég dvaldist þar. Þetta var allt út og
í gegn svo menningarlegt, hvemig fólkið
lifði sig inn í myndimar og ekki voru mnn-
ir upp þeir tímar, er menn þurfa að standa
munurinn er einungis sá, að Chagall dreym-
ir sína drauma vakandi. Og þó em þetta
engir dagdraumar, heldur eiga þeir sér djúp-
ar jarðneskar rætur í æskulifunum hans og
endurminningum frá fæðingarbænum
Vitebsk í Rússlandi. Fjórðu víddina nefndi
Chagall myndheim sinn — vídd sálarinnar
og hugarflugsins.
Ég minntist á mæðgumar glæsilegu
vegna þess, að mér fannst þær vera sem
hluti eða viðbót sýningarinnar, enda var
konan alltaf meginásinn i lífí og list Cha-
galis. Hann þakkaði móður sinni hæfíleika
sína sem listamaður, sagðist hafa allt frá
henni nema að sjálfsögðu sálina. Það var
hún, sem af hálfum huga sótti um inngöngu
fyrir hann í skóla tízkumálarans Jehuda Pen
í Vitebsk, en hann hafði þrábeðið hana um
það. „Ég vil ekki verða bókari heldur mál-
ari, hjálpaðu mér til þess mamma!"
Jafn almenn og saklaus athöfh og að
teikna eða mála nakta fyrirsætu þykir ýms-
um enn í dag athugaverð og hvað þá strang-
trúaðri móður hans í Rússlandi þeirra tíma.
Þannig kom hún eitt sinn að syni sínum,
þar sem hann var að mála nektarmynd af
vinkonu sinni, Bellu Rosenfeld, dóttur auð-
ugs skartgripasala i Vitebsk „Sendu hóruna
í burt!" skipaði hún hinum vandræðalega
og kafrjóða Marc og hin ungi listamaður
hlýddi, sagðist hafa málað yfír myndina og
gert úr henni helgimynd!
En Bellu, æskuást sinni, giftist hann eft-
ir að hann kom heim frá París 1915 og
hann átti eftir að gera af henni hundruð
mynda því að hún var í senn fógur og
myndræn. Hann málaði hana sem brúði,

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 14. MAl 1988 1 1