Lesbók Morgunblaðsins - 13.08.1988, Blaðsíða 5

Karl Guðmundsson og Kristín í Jóðlífi eftir Odd Bjömsson,
sem Ferðaleikhúsið sýndi á Edinborgarhátíðinni í Skotl-
andi, árið 1978
tJr sýningu Light Nights sem nú stendur yfir í Tjarnarbíói.
Þetta atriði sýnir Sæmund fróða í særingum við kölska.
Leikendur Ragnheiður Þorsteinsdóttir, Hanna R. Guttorms-
dóttir, Kristín og Ríkarður Ríkarðsson. Leikmynd sýningar-
innar nú málaði Bjarni Jónsson.
Úr fyrstu uppfærslu Ferpaleikh ússin;; “Tónaspil og hjónaspil“ eftir Peter Schaf-
fer sem farið var með i leikfor um iandið 1966. Leikendur Kristín og Leifur
ívarsson
held líka að ferðamenn, sem hinga koma,
séu bestu ferðamenn í heimi. Þeir koma
hingað af fróðleiksfysn, til að kynnast landi
°g þjóð og eru tilbúnir til að fá að vita allt.
Þeir koma ekki til að sukka eða eyðileggja.
Þeir eru hugsandi fólk.“
— En hvernig byijaði þetta allt saman með
Ferðaleikhúsið?
' „Ég lærði ballet í æsku og fór eftir það
til London. Ævar Kvaran hafði ráðlagt mér
það, þegar mér loksins tókst að stynja því
upp, hvort ég ætti nokkurt erindi á svið.
Ég var heilan vetur í leiklist og dansi, áður
en ég tók inntökupróf í The Royal Academy
of Dramatic Art. Þar eru 60-70% felld strax
á inntökuprófí, þannig að ég varð mjög hissa
þegar ég komst inn. Eftir fyrsta árið fékk
ég Shakespeare-verðlaunin sem gerðu mér
kleift að stunda námið áfram. Eftir námið
tóku við ýmis smáhlutverk hjá BBC og ITV
sjónvarpsstöðvunum. Einnig fór ég með leik-
hópi í ferðalag til Suður Englands með leik-
lit eftir Dylan Dhomas. Svo lék ég mörg
hlutverk í Open Space Workshop í London.
Einnig var ég við tískusýningarstörf, sem
ég tók aðallega að mér til að diýgja tekjum-
ar. Tískuheimurinn er mjög harður og ég
sá sumar stúlkumar fara mjög illa. Ég hafði
ekki sérstaklega hugsað mér að koma heim,
en kom þó í sumarfrí árið 1963, og hitti
þá Halldór, manninn minn. Ég tók þátt í
Hamlet og Gísl hjá Þjóðleikhúsinu og kenndi
í báðum Leiklistarskólanum. Þá vom hér
tveir skólar. Ég kenndi leiktækni og spuna,
sem þá hafði nánast ekkert verið kenndur
hér á landi. Þá tækni lærði ég af Charles
Marowitz úti í London, geysilega merkilegur
maður. Ég vann líka með Grímu á þessum
ámm, sem hlýtur að teljast framúrstefnu-
leikhús þessara tíma. En svo langaði mig
til að vinna sjálfstætt, en átti auðvitað enga
peninga. Ég ákvað að setja upp leikrit eftir
Peter Schaffer. Þá var hann farinn að vekja
athygli í Englandi og mér fannst hann
áhugaverður höfundur. Mig langaði til áð
kynna hann og ryðrja nýja braut. Ég ákvað
að setja upp tvo einþáttunga eftir hann.
Ég fékk leikara úr Þjóðleikhúsinu til liðs
við mig. Við fómm síðan í 40 daga hring-
ferð um landið. Það var mjög misjöfn að-
sókn og erfítt ferðalag í alla staði, og ég
hét sjálfri mér því að gera þetta aldrei aft-
ur. Nú, síðan vann ég í tvö ár og þá bauðst
okkur Glaumbær. Sigurbjöm Eiríksson bauð
okkur að nota staðinn frítt, þau kvöld sem
ekki væri dansað. Við settum upp bamaleik-
ritið Týndi konungssonurinn, — 30 manna
sýningu, sem sló í gegn. Það kom mér
spánskt fyrir sjónir þegar einn gagnrýnenda
lét gagnrýni sína heita: Bömin og buddan,
og gaf í skyn að þetta væri eingöngu gert
í fjáröflunarskyni. Þetta var fyrst og fremst
gaman. Gaumbær hentaði mjög vel til leik-
sýninga. Innréttingar minntu á Shakespe-
are-leikhús, gerðar af breskum manni. Það
var írsk kona, Molly Kennedy, sem vann
með mér í barnaleikritinu, við búninga, og
það var hún sem kom upphaflega með hug-
myndina að „Light nights". Við settum sam-
an dagskrá, sýndum í Glaumbæ í tvö ár og
á Loftleiðahóteli eftir það. Ævar R. Kvaran
leikari var með mér fyrstu tvö árin ásamt
ágætu þjóðlagatríói. Það hafði bæði kosti
og galla að sýna á Loftleiðum. Síðar fengum
við inni á Fríkirkjuvegi 11, og það er eina
skiptið sem við vomm þijú, við fjölskyldan.
Það skal þó tekið fram, að þeir feðgar léku
ekki á leiksviðinu, en voru til halds og
trausts við ýmis framkvæmdaatriði og eru
mér ómetanlegir enn við þessa starfsemi.
Þetta er sjötta árið í Tjamarbíó. Tjarn-
arbíó er þannig orðið hluti af mínu lífí. Hér
vann ég með Grímu fyrrum. Og mér fínnst
ég horfa ofan í hyldýpi þegar ég hugsa til
þess að það eigi að rífa húsið og breyta öllu
í bílastæði. Þetta er sögufræg bygging.
Húsið er byggt 'sem íshús 1920, og þá var
hér oft líf í tuskunum. Þegar ísinn bráðnaði
á vorin, fóru strákar þangað í fótbolta. Þá
var þetta kvikmyndahús, og Gríma, Litla
leikfélagið og Stúdentaleikhúsið hafa öll
haft aðsetur hér, og fleiri. Undanfarin ár
hefur húsið verið notað sem fýrirlestrasalur
á vegum Háskólans".
— Þekktir þú þjóðsagnaarf okkar þegar
þú byijaðir þitt starf?
„Eg var í sveit hjá ömmu minni á sumrin
sem bam, hún bjó í torfbæ og ég var í snert-
ingu við öldina sem leið. Hún kunni náttúru-
lega skil á ýmsu. En þegar ég fór fyrir al-
vöru að grúska í okkar gömlu fræðum, opn-
aðist mér alveg nýr heimur. Molly Kennedy
þýddi fyrir mig „Ég bið að heilsa", eftir
Jónas Hallgrímsson og þjóðsögumar „Móðir
mín í kví, kví og Djáknann á Myrká. í upp-
hafí notuðum við „Sálina hans Jóns míns",
sem íslendingar eru svo hrifnir af. En út-
lendingar kunnu alls ekki að meta þá sögu,
fannst hún alltof barnaleg. En sýningin
hefur mótast gegrium árin og vonandi orðið
rnikið betri. Ég er stöðugt að fá bréf, hvað-
anæva úr heiminum, þar sem okkur er þakk-
að. Ég vildi gjaman hafa sýninguna stærri
f sniðum, en það er oft erfítt að fá fólk á
sumrin og það verður að borga laun og til
þess verður að styrkja okkur eins og önnur
leikhús í þessari borg.“
— Af hvetju heldur þú að þessi forni
heimur höfði til okkar?
„Þannig förum við inní hugarheiminn til
að losna úr andlegum og líkamlegum þján-
ingum. Og þetta er líka aðferð til að út-
skýra ýmislegt, menn eru að reyna að búa
sér til ákveðna heimsmynd. Margir hafa
spurt mig af hveiju ég kalli þetta, Light
Nights, þegar ég er á annað borð að gera
þessum myrku miðöldum skil, þegar bannað
var að dansa, mikil fátækt var og galdra-
brennur og önnur óáran, en þá vísa ég til
ljóssins í myrkrinu. Á kvöldvökunum var
kveikt á einum lampa og þegar ljósið á týr-
unni var búið, lauk kvöldvökunni. Ég held
að það sé nauðsynlegt fyrir okkur að eiga
aðgang að hugarheimi okkar. Þannig sjáum
við hæfíleika mannsins til að búa sér til
ævintýri úr veruleikanum. Ef við missum
ímyndunaraflið, erum við í hættu stödd.
ímyndunaraflið er orka, og þú ert að gefa
um leið og þú notar það. Þess vegna er sjón-
varp og myndband hættulegt fyrir ímyndun-
araflið. Það felst eiginlega ákveðin kúgun í
því, hvemig ætlast er til að fólk noti sjón-
varp og á vinnustöðum ræðir fólk um per-
sónur og efni úr sjónvarpinu eins og hveija
aðra reynslu sem það hefur upplifað. Eg
held að við verðum ekkert skemmtilegar
mannverur, ef ímyndunarafl okkar er eyði-
lagt.“ _
— A sýningunni kynnir þú svonefndan
fimmundarsöng?
„Já, það er söngur sem hvergi þekkist
nema hér á landi. Það er talið að kirkjulegt
vald hafí bannað þennan söng annars stað-
ar í Evrópu, en það lítur út fyrir að við
höfum aldrei fengið þau skilaboð hér norður
í hafi. Fimmundarsöngur er mjög erfiður.
Hann er fyrir tvo karlsöngvara, bassa og
tenór og byggist á fímm nótum. Heimir og
Jónas sungu fímmundarsöng inná hljóm-
plötu og þaðan hef ég sönginn í sýning-
unni. Ég kynni til dæmis Sæmund fróða. í
öllum samfélögum er viss ótti og virðing
fyrir lærðum mönnum. Þeir voru oft álitnir
hættulegir."
— Svo hefur ykkur verið boðið út fyrir
landsteinana?
„Okkur var boðið til Bandaríkjanna 1974
af Menningarsamtökum Bandaríkjanna. Þá
sýndum við í New York, fyrir Sameinuðu
þjóðimar. Það var frékar illa skipulagt og
í lokin lentum við í því að skemmta á stór-
mörkuðum, og aldrei fannst neitt leikhús.
Þannig að þegar okkur var boðið aftur 1978,
gætti ég þess að við fengjum leikhús. Við
fengum mjög góðar undirtektir. Síðan var
okkur boðið á Edinborgarhátíðina 1978, og
við vorum fyrsti íslenski leikhópurinn, sem
sýndi þar. Þá var okkur boðið að koma til
London 1980, til að setja upp bamaleikrit.
Um það lejdi var verið að kynna bömunum
víkingatímann á sýningu í British Museum.
Við vorum í leikhúsi í West End ásamt leik-
hópum hvaðanæva úr heiminum. Ég bjó til
sýningu sem heitir „The Storyland". LStil
stúlka er að lesa í bók og fer hún í gegnum
marga heima, í gegnum jötunheim, í goð-
heima o.s.frv. Þetta var ansi erfíð sýning,
tæknilega séð, en hlaut fádæma vinsældir
og við vorum þau einu sem var alltaf upp-
selt hjá. Okkur var boðið að sýna áfram,
en fengum engan styrk að heiman, sem
reyndar hin leikhúsin fengu, þannig að við
neyddumst til að pakka saman. Það var
sorglegt, J)ví það ríkti svo mikil leikgleði í
hópnum. Island virtist höfða til krakkanna.
— Þú kallar þig huldukonu í íslensku leik-
húslífi? \
„Ég kem á sumrin og fer aftur á haust-
in. Hujdukonuhlutverkið hæfir mér ágæt-
lega. Á veturna dveljum við á leynieyju í
Karabíská hafinu, og höfum reyndar verið
beðin um að útbúa þar sýningu, sem byggir
á arfleifð eyjarskeggja. Við höfum verið í
tvö ár að grúska í þeim fræðum. En ég hef
flækst víða og leita uppi rólega staði.“
— Viltu svo segja mér að lokum hveijir
eru mér þér í leikhúsinu?
„Það hefur verið margt fólk í gegnum
tíðina. Eins og áður hefur komið fram, hef-
ur maðurinn minn starfað með mér allan
tímann, og sonur okkar, Magnús, eftir að
hann komst á legg. Magnús er ljósa- og
tæknimaður sýningarinnar. Ragnheiður
Þorsteinsdóttir hefur verið með okkur í 5
ár og Hanna R. Guttormsdóttir hefur einnig
verið með okkur í nokkur ár. Samstarfíð
hefur verið mjög gott. Stundum hefur fólk
starfað með okkur nokkur ár í senn. Það
hefur verið erfítt að fá fólk til að starfa
yfír sumarið. Einu sinni gekk það svo langt
að ég bað til Guðs. Lagðist á hné og bað
Guð-að útvega mér mann sem gæti spilað
á langspil og gítar og sungið þjóðlög.Rétt
í þessu kom maðurinn minn kom heim og
sagði: „Heyrðu, það stendur maður með
gítar á tröppunum." Það kom í ljós að það
var Sverrir Guðjónsson. Ég spurði hann
hvort hann væri laus og hvort hann stæði
oft svona á tröppunum hjá fólki með gítar
í höndunum. Það varð úr, að Sverrir var
með okkur í nokkur ár, og spilaði á lang-
spil og söng íslenzk þjóðlög. Það var einnig
annað sem var undarlegt við atburðinn.
Maðurinn sem átti upphaflega að vera hjá
okkur þetta sumar, en hætti svo við á síðustu
stundu hét líka Sverrir Guðjónsson! Það
hafa margir yfirláttúrlegir atburðir gerst í
mínu lífí“
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 13. AGÚST 1988 5