Lesbók Morgunblaðsins - 27.08.1988, Blaðsíða 14

Öll innantómu orðin sem
ég þarf ekki að heyra
Björn Garðarsson talar hvergi af sér í ljóðum;
fylgir þeirri gullnu reglu að orð eru dýr. Ljóð
hans eru flest afskaplega fáguð og bera með
sér að skáldið hefur meðhöndlað þau af nær-
gætni. Það eru víða tvíræðir tónar í þeim,
Björn Garðarsson.
Fæddur í
Vestmannaeyjum 1955.
Búsettur í Svíþjóð
síðustu sjö ár. Gaf út
sína fyrstu bók fyrr á
árinu „Hlustir“.
Eftir HRAFN
JÖKULSSON
stundum gamansamir stundum meinfyndn-
ir. En það er ævinlega eins og ljóðin séu
ekki öll þar sem þau eru séð, og þannig get-
ur lesandinn séð á þeim nýjar hliðar eftir því
sem kynnin verða nánari.
Það er víst til kínverskur málsháttur svo-
hljóðandi: Segðu mér hveijir vinir þínir eru
og ég skal segja þér hver þú ert. Ef þessum
málshætti er snúið upp á íslendinga er miklu
nær að segja: Segðu mér hvemig ljóð þú
yrkir og ég skal segja þér hver þú ert. Hvort
sem þessi kenning stenst nákvæma rannsókn
eða ekki er víst að mjög skömmu eftir að
viðtal mitt við-Bjöm Garðarsson hófst fannst
mér að þar færi maður sem líktist ljóðunum
sínum. Hann var afskaplega sparsamur. í svör-
um um sjálfan sig. Þegar ég spurði um fæð-
ingarstað og uppeldi svaraði hann: „Ég fædd-
ist rigningarsumarið mikla, árið 1955. Ég er
úr Austurbænum í Vestmannaeyjum. Einn
af urðarköttunum."
Mér fannst eins og ætti að vita hveijir
urðarkettimir voru. Eg vissi það ekki. Svo
ég spurði: Hvað gerðu urðarkettir sér til dund-
urs?
„Við spiluðum fótbolta," segir Bjöm. „Og
lékum okkur í fjörunni. Eiginlega bjuggum
við í flæðarmálinu. Austurbærinn var afskap-
lega yndislegur staður til að búa á.“ Hann
tekur sér málhvíld. Bætir svo við: „Nú er
svæðið horfið. Það varð hrauninu að bráð.“
En urðarkötturinn átti til að hlaupa úr hita
leiksins og inn í eldhús. Upp á ísskápnum
var „Skáldabókin“ geymd; dálítil stflabók sem
hann byijaði á skömmu eftir að hann lærði
að skrifa 7 ára gamall. í „Skáldabókinni"
voru stuttar sögur. „Þetta var kannski dálítið
skrítið," segir Bjöm, „því ég hlaut engan
veginn bókmenntalegt uppeldi. A meðan ég
átti heima í Eyjum sá ég hinsvegar tvo rithöf-
unda, Jóhannes Helga og Jökul Jakobsson.
Það eitt að sjá þessa menn og heyra talað
um þá sem skáld hafði einkennilega djúip
áhrif á mig sem strák.“
Bjöm fór í Menntaskólann á Akureyri og
var þar þegar gosið hófst. Það var mikið
umrót hjá æskufólki um allan heim á þessum
árum. Og Akureyri fór ekki varhluta af því.
„Eigum við að tala um þennan tíma,“ seg-
ir Bjöm dræmt. „Það væri efni í heila bók.
Þetta voru uppreisnartímar."
Og í hveiju var uppreisnin á Akureyri fólg-
in? spyr ég.
„Það er nú dálítið flókin spuming," segir
Bjöm. Það kemur löng þögn. „í upphafi var
þetta barátta gegn stirðnuðu skólakerfi. Ar-
angurinn fyrir norðan var m.a. fólginn í því
að félagsfræðibraut var sett á laggimar við
skólann og ýmsum löngu úreltum reglum um
heimavistina var breytt. Síðar þróaðist þessi
barátta út í hreina pólitík."
Bjöm lauk ekki stúdentsprófi frá MA, held-
ur söðlaði um og kom til Reykjavíkur.
„Eftir að hafa verið í ár í verkamannavinnu
varð það mér til happs að ég sá starf aug-
lýst á Unglingaheimiii ríkisins. Ég fékk
starfið og þá hófst kafli í lífi mínu sem sner-
ist að mestu leyti um vinnu með vandræð-
aunglinga. Fyrst vann ég tvö ár við Ungl-
ingaheimilið og síðan þijú í Unglingaat-
hvarfi Reykjavíkurborgar. Þetta starf kenndi
mér gífurlega mikið um lífið. Og um veiku
hlekkina á skólakerfinu; hversu lítið er gert
til að hjálpa krökkum sem ekki eru hneigð
að bóklegu námi.“
Eitt leiddi af öðru og eftir fimm ár í
Reykjavík fór Bjöm til Svíþjóðar með konu
og bam og hóf nám við háskóla í Stokk-
hólmi. Engu skipti þótt hann lyki ekki prófi
í MA á sínum tfma — frændur vorir búa við
snöggtum frjálslegra skólakerfi en við. Hann
fór fyrst í leikhúsfræði, og síðar í fjölmiðla-
nám.
„Af hveiju leikhúsfræði?
„Mig langaði að nálgast innsta kjama dra-
mans — sem er vilji og átök. Ég hef alltaf
kunnað best við mig þar sem eru átök.“
Hefurður skrifað leikrit?
„Ég hef gert vissar tilraunir í þá átt, sem
ég vona að eigi eftir að bera ávöxt.“
Snúum okkur þá að ljóðum. Hvenær byijað-
ir þú að skrifa ljóð?
„Þegar ég var 14, 15 ára fékkst ég eitt-
hvað við að skrifa en það var frekar handa-
hófskennt held ég. Síðan hætti ég í mörg ár.
Hin pólitíska vakning í kringum 1970 var í
raun fráhverf skáldskap, að öðrum kosti hefði
ég áreiðanlega byijað miklu fyrr. En fyrir
vikið vgr ég orðinn 25 ára þegar ég gat tek-
ið aftur upp þráðinn."
Hvaða skáld hafa haft mest áhrif á þig?
„Mamma hélt upp á þijú skáld og hún las
oft og einatt fyrir mig kvæði þeirra," segir
Bjöm og er dálítið tvíraaður, „Hallgrím Pét-
ursson, Matthías Jochumsson og Davið Stef-
ánsson. Ég held raunar enn upp á Hallgrím
en samt er ég nú ekki undir beinum áhrifum
frá honum. Og ég get ekki nefnt neitt eitt
skáld, ég les mikið af skáldskap og einhver
samsuða úr öllu því hefur áhrif á það sem
ég geri. í seinni tíð hef ég að vísu orði æ
hrifnari af Finnlands-sænsku módemistunum
sem létu mest að sér kveða á þriðja áratugn-
um. Þeir glímdu mikið við spuminguna um
formið og lögðu áherslu á meitlun skáldskap-
Skrekkur Hrein ást Depressjón Æ a
Cuxhaven loks hefur mér skilist að líka ég verð einhverntíma veðurstofunni
Er þeir komu af hafí Sálarástand klukkan átján:
var morgunsól og veðrið gengið yfír skipið að niðurlotum komið í lunningunum örmögnunarskjálfti. að setja í þvottavélina Þunglyndið Svartsýni algjör. Hugskeyti hafa ekki borist
Við höggið hafði brúin lyppast niður Skrift frá vinum eða vandamönnum. Sálarhorfur næsta sólarhring:
og allt lauslegt mélast spor mín Hugarvíl fyrri hluta dags.
einsog í slagsmálum á hafnarkrá. Þeir stóðu hljóðir á dekkinu loksins sigraðir. Tveir hásetar, bátsmaður og dallurinn knock-out. yfír hvíta auðn slóð dýrsins og einhversstaðar komin úr augsýn eftirförin BuIIandi hjartsláttur síðdegis. Svefnlyf með kvöldinu.
Á þessu ári hafa óvenju mörg
skáld kvatt sér hljóðs fyrsta
sinni með bók. Ljóðabókaút-
gáfa hérlendis fer oft og einatt
leynt; og fréttir af bókum sem
út koma fá áhugasamir ljóðvin-
ir bæði seint og illa. Það stafar
einna helst af því að skáldin
gerast í æ ríkara mæli eigin
útgefendur og fæst kunna þau
þá list að láta taka eftir sér í
sjálfumglöðum fjölmiðlaheimi.
í þessari Lesbók og næstu eru
kynnt fjögur skáld sem á árinu
hafa sent frá sér fyrstu verk í
eigin útgáfu.
arins. Þeir sóttu líka áhrif til Þýskalands og
Frakklands og samræmdu þau áhrif norræn-
umhefðum.
Ég held raunar líka upp á suma af íslensku
módemistunum, Sigfús Daðason til dæmis
og Stefán Hörð Grímsson og Jón Óskar.“
Heldurðu að það hafi áhrif á skáldskap
þinn að þú býrð í öðru landi?
„Ef ég hefði aldrei farið út þá hefði ég
aldrei orðið skáld,“ segir Bjöm ákveðinn. „A
þann hátt losnaði ég við allt kjaftæðið og
argaþrasið. Öll innantómu orðin sem ég þarf
ekki að heyra!"
Þannig að þú hefur bara tekið með þér
valda.kafla úr íslenskunni?
„Kannski má segja það. En ég les auðvitað
mikið og umgengst Islendinga. En ég hef
öðlast visst frelsi við að búa í útlöndum."
Bjöm hugsar sig um. Segir svo: „Ég hef tek-
ið eftir því að stöku sinnum rekur mig í vörð-
umar í rökræðum á íslensku þegar mig vant-
ar eitthvert orð. Ég heid að þetta sé eðlilegt
eftir sjö ára búsetu úti. En þegar ég hinsveg-
ar sit við að yrkja vantar mig aldrei orð. Is-
lenskan er mér í blóð borin og ef eitthvað er
þá hef orðið meiri íslendingur við að búa í
útlöndum."
En hvað er títt af sænskri nútímaljóðlist?
„í sænskri ljóðlist kennir gífurlega mikillar
fjölbreytni. Við íslendingar skulum varast að
gera þau mistök, að halda að við séum eina
þjóðin sem yrkir eitthvað að ráði. í Svíþjóð
era mörg afbragðsskáld á öllum aldri. Þar
er þeim líka gert kleift að helga sig skáld-
skap með ýmiss konar styrkjum. Hitt er ann-
að mál að á íslandi skipar skáidskapurinn
miklu stærri sess en í Svíþjóð." Við veltum
þessu dálítið fyrir okkur. Svo tekur Bjöm
dæmi máli sínu til stuðnings: „Það hefði aldr-
ei verið tekið viðtal við mig i sænskt dagblað
ef ég hefði verið að gefa út mína fyrstu ljóða-
bók þar. Nema náttúralega stæði til að gera
mig afl stjömu.“
Hvemig finnst þér íslensk skáld koma út
úr samanburði við skáld á Norðurlöndum?
„Vel, sérstaklega þó yngri skáldin. Það er
mjög athyglisvert að sjá hvafl þeir sem hafa
verið að kveðja sér hljóðs síðustu árin yrkja
betur, en skáld af minni kynslóð gerðu á
þeirra aldri. Ástæðan er fyrst og fremst sú
að mínu viti að áherslan hefur færst frá boð-
skapnum yfir til glímunnar við formið."
Að bókinni þinni. Þú gafst hana út sjálfur
eins og flest skáld af yngri kynslóðinni gera
núorðið. Hefðirðu kosið að fá forlag til að
annast útgáfuna?
„Ég leitaði nú satt að segja ekki eftir
því. Eigin útgáfan hefur bæði kosti og galla.
Kostimir eru meðal annars fólgnir í því að
maður kemst miklu náer lesandanum: Ég sel
einhveijum bók eftir mig og iðulega hitti
ég viðkomandi aftur og þá er hægt að spjalla
saman um skáldskapinn. Nálægðin við le-
sandann hverfur að miklu leyti ef forlag sér
um útgáfuna. Hitt er svo annað mál að
kannski væri tímanum betur varið í skriftir
en sölumennsku."
Bjöm er senn á förum út til Svíþjóðar aft-
ur, þar sem hann kennir kennurum hvemig
hægt er að hagnýta fjölmiðla við uppeldi.
Langar hann til að helga sig skáldskapnum?
„Bæði og. Að vera skáld er lífstíll fremur
en starf." Hann hugsar sig lengi um. „Ég
beið lengi eftir því að Ijóðaæðin opnaðist.
Kannski opnast fleiri æðar. Þetta verður að
koma innan frá.“
14