Lesbók Morgunblaðsins - 15.10.1988, Qupperneq 8

Fyrsta húsið sem þau
Hannes áttu var Amt-
mannsstígur 1 (nú veitinga-
staðurinn Torfan). Þaráttu
hjónin heima 1893-1895 og
hér sjást þau fyrir utan hús
sitt ásamt tveimur elstu
bömunum.
Ljósmynd/Sigfus Ey-
mundsson. Þjóðminjasaf-
nið
Ljósmynd/Sigfús Eymundsson. Þjóðminjasafnið
Yfírlitsmynd upp í Þingholtin um það Ieyti sem Hannes Hafstein bjó þar. Þijú hús Helga Helgasonar em áberandi með
sínum nýklassísku stíleinkennum. Hæst til vinstri ber Amtmannshúsið (Ingólfsstræti 9) sem nú er horfíð. Húsið fyrir miðju
er Þingholtsstræti 11, þar sem þau Hannes og Ragnheiður Hafstein bjuggu á árunum 1890 til 1893. Það stendur enn og
hefur verið rúið stileinkennum sínum. Til hægri er Þingholtsstræti 12, þar sem Hannes bjó með móður sinni 1886 til 1890.
Amtmannsekkjan Kristjana Gunnarsdóttir H,
hennar hjá henni eftir að hann kom frá nán
nýklassíska stíl hans vitni, sem var í tísku i .
Hannes Hafstein
og hús skáldsins
Hver þjóð heldur minningu sinna frægustu
sona og dætra, listamanna, vísindamanna og
stjórnmálaforingja, hátt á lofti. Ekki er ótítt
að húsin sem þeir fæddust í eða bjuggu í séu
varðveitt sem helgigripir og söfn. Þar getur
Hverþjóð heldur
minningu sinna frægustu
sona og dætra,
listamanna,
vísindamanna og
stjórnmálaforingja, hátt
á lofti. Ekki er ótítt að
húsin sem þeir fæddust
í eða bjuggu í séu
varðveitt sem helgigripir
og söfn.
Eftir GUÐJÓN
FRIÐRIKSSON
almenningur kynnst því umhverfi sem þess-
ir menn og konur lifðu og hrærðust í og
drukkið í sig andblæ Iiðins tíma. Þetta er
aðferð til að nálgast og skynja söguna. Hér
á landi hafa Akureyringar einkum gengið
á undan með því að varðveita sem söfn hús
þriggja stórskálda sem þar bjuggu: Jóns
Sveinssonar (Nonna), séra Matthíasar Joch-
umssonar og Davíð Stefánssonar frá Fagra-
skógi. í Reykjavík eru það helst hús og
vinnustofur myndlistarmanna sem hafa ver-
ið gerð að söfnum og má þar nefna hús
þeirra Einars Jónssonar, Ásgríms Jónsson-
ar, Ásmundar Sveinssonar og Siguijóns
Ólafssonar. En þar eru engin skáldahús
varðveitt og hafa þó fleiri af höfuðskáldum
okkar búið í borginni en nokkrum öðrum
stað. Eitt af þeim var Hannes Hafstein.
Hann settist í Lærða skólann aðeins tólf
ára gamall og upp frá því átti hann heima
í Reykjavík að undanskilinni stuttri vist í
Dalasýslu og nokkrum árum í Kaupmanna-
höfn og á Isafirði. Nafn hans rís ekki að-
eins hátt í bókmenntasögunni heldur er
hann eitt af okkar stæretu nöfnum í stjóm-
málasögunni. En hvar bjó hann? Hér verður
rakin slóð hans í höfuðstaðnum og ijallað
um húsin sem hann bjó í og umhverfi þeirra.
Hannes Hafstein fæddist á Möðmvöllum
í Hörgárdal árið 1861, sonur hjónanna Pét-
urs Hafsteins amtmanns og Kristjönu Gunn-
arsdóttur. Hann var því af höfðingjaættum
og bjó alla sína tíð í höfðinglegum húsum.
Eins og áður sagði var hann sendur til náms
til Reykjavíkur tólf ára gamall, árið 1874,
og var komið til fósturs hjá hálfsystur sinni,
Þórunni, sem þá hafði verið í hjónabandi
með ungum lækni, Jónasi Jónassen, í þijú
ár. Þessi ungu hjón voru meðal helsta hefð-
arfólks í Reykjavík og læknirinn hafði reist
sér hús árið 1870 sem markaði viss þátta-
skil í byggingasögu Reykjavíkur. Hús þetta,
sem enn stendur,, er við Lælq'argötu 8 (nú
veitingastaður og mjög breytt) og var að
því leyti öðru vísi en önnur hús í hinum litla
höfuðstað að hæð undir loft var höfð fjórar
álnir (um 2,5 metrar) en eldri hús höfðu
aðeins þriggja álna lofthæð eða í mesta lagi
þriggja og hálfrar alinar. Auk þess voru
útidyr á gafli en höfðu ávallt áður verið á
framhlið húsanna. Hjónin Þórunn og Jónas
Jónassen voru bæði framarlega í félagslífi
Reykjavíkur, hún aðalmanneskjan í Thor-
valdsensfélaginu og hann bæði þingmaður
og bæjarfulltrúi um skeið.
HANNES Og JÓNASSEN
Fóru Á Andaskytterí
ViðTjörnina
Þama var Hannes litli næstu sex vetur
við besta atlæti á heimili sem var í engu
frábrugðið yfirstéttarheimilum víða um Evr-
ópu. Jónassen var héraðslæknir í Reykjavík
og var sagt að hann væri jafnan með brauð-
hleif í lækningatösku sinni er hann vitjaði
fátæklinga og gæfi brauð þar sem hungur
svarf að. Auk þess stundaði hann búskap
af kappi eins og aðrir embættismenn í
Reylgavík, hafði §ós að húsabaki og tún
suður með tjöm. Á haustin fór læknirinn í
Vatnsmýrina eða upp í Skólavörðuholt til
að skjóta fugla til matar og hafði þá tíðum
Eftir að Hannes lét af ráðherraembætti 190Í
við Tjamargötu 33 (nú Tjarnarborg) sem K,
arkitektinn, teiknaði. Þar bjó hann til 1912.
Hannes litla með sér. í dagbók hans 17.
apríl 1874 stendur t.d.: „í eftirmiddag fór
ég suður í Tjamarenda með Hannesi að
reyna að skjóta lóur og stelka, sem þar
voru, en komst eigi að þeim.“ Til er ljós-
mynd af húsakynnum í Lækjargötu 10 þar
sem fólk situr við te- og kaffídrykkju með
fínasta postulín og silfur á borðum. Eftir
þessari ljósmynd og öðrum, þar sem húsið
sést að utan, mætti gera húsið upp og þess
vegna að góðu safni um húsakynni dæmi-
gerðs háttsetts embættismanns i Reylgavík
og fjölskyldu hans og þar með Hannesar
litla Hafstein. Slíkt safn mundi sóma sér vel
í Miðbænum. Móðir Hannesar var orðin
fátæk ekkja, þegar hann lauk stúdents-
prófi, og ákváðu þau Þórunn og Jónas þá
að kosta hann til laganáms í Kaupmanna-
höfn og eiga þvi ekki lítinn þátt í þroska-
ferli hans.
Ekkjan Kristjana Gunnarsdóttir Hafstein
flutti til Reykjavíkur og fékk Ieigða íbúð
árið 1884 í nýbyggðu húsi Helga Helgason-
ar trésmiðs og tónskálds í Þingholtsstræti
12. Þegar Hannes Hafstein kom frá námi
árið 1886 var hann um stuttan tíma settur
sýslumaður í Dalasýslu en frá 1. jan. 1887
gerðist hann málflutningsmaður í Reykjavík
og bjó næstu árin hjá móður sinni í þessu
húsi. Um þær mundir var Þingholtsstræti
einhver nýjasta og fegursta gatan í