Lesbók Morgunblaðsins - 15.10.1988, Blaðsíða 9

V Ljósmynd/Bjami
afstein bjó í þessu húsi í Þingholtsstræti 12 á árunum 1884 til 1889 og Hannes sonur
ai 1886. Húsið var byggt af Helga Helgasyni. Dyra- og gluggaumbúnaður bera hinum
Reykjavík á árununt 1880 til 1890.
Ljjósmynd/Bjami
Ráðherrabústaðurinn, sem Hannes Hafstein reisti árið 1907, ber einkenni norsks
sveitaseturstíls. Drekarnir bera merki þjóðlegrar rómantíkur.
Ljósmynd/Bjami Ljósmynd/Bjami
1 reisti hann glæsilegt einbýlishús Síðasta einbýlishús Hannesar Hafstein var á Grundarstíg 10. Það lét hann reisa 1915 og bjó
ögnvaldur Ólafsson, fyrsti íslenski þar til dauðadags 1922.
Reykjavík. Þar bjuggu vel stæðir iðnaðar-
menn og háttsettir embættismenn rétt eins
og nú búa í fínustu einbýlishúsahverfum í
úthverfum Reykjavíkur. Og hús Helga í
Þingholtsstræti 12 stendur ennþá og er að
mestu óbreytt frá upphafí. Helgi var frum-
kvöðull að nýrri tegund timburhúsa í
Reykjavik og er þetta hús eitt best varð-
veitta dæmið um stíl hans sem kallaður
hefur verið ný-klassískur stíll eða hálf-
klassískur. Hann er fólginn í áhrifum sem
sótt eru frá grískri og rómverskri fomöld.
Hús hans voru tvílyft með lágu þaki og oft
miðjukvisti á framhlið. Yfir gluggum voru
bjórar, sem minna á gríska hofið, og flatsúl-
ur á homum og við dyr. Einnig tók Helgi
upp á því að saga út vindskeiðar við gafla
og komst það í tísku í Reykjavík og víðar
um iand. Húsið í Þingholtsstræti 12, þar
sem Hannes Hafstein, bjó ásamt móður sinni
og systkinum á áranum 1886 til 1889, er
lítil perla við Þingholtsstræti sem ætti skilið
að vera friðuð. -
Fyrsti Bústaður Haf-
steins-Hjónanna Var í
Melstedshúsi
Hannes Hafstein gekk í hjónaband haust-
ið 1889 og var kona hans 18 ára gömul
yfírstéttarstúlka í Reykjavík, Ragnheiður
Melsted, fósturdóttir Sigurðar Melsteds
prestaskólakennara og konu hans, Ástríðar
Helgadóttur biskups Thordersens. Ungu
hjónin bjuggu fyrst um sinn í foreidrahúsum
hennar í Melstedshúsi við Lækjartorg. Það
stóð þar sem viðbygging Útvegsbankans er
nú en var rifíð um 1930. Árið eftir fengu
þau leigða íbúð í öðra húsi Helga Helgason-
ar, í Þingholtsstræti 11, beint á móti fyrra
heimili Hannesar. Þetta hús stendur ennþá
og var gott dæmi um stíl Helga en hefur
því miður verið augnstungið og rúið sínu
ný-klassíska skrauti að mestu. Þama voru
þau til 1893 en keyptu þá gamalt og fallegt
timburhús, sem enn stendur (reist 1838).
Það er Amtmannsstígur 1, húsið þar sem
nú er veitingahúsið Torfan (á Bemhöfts-
torfu). Ekki var þá búið að byggja turn-
bygginguna og húsið er af elstu gerð timbur-
húsa í Reykjavík, stílhreint með dönskum
svip. Þar bjuggu hjónin til 1895 en þá var
Hannesi veitt Isafjarðarsýsla og næstu níu
ár bjuggu þau á Isafirði.
Hannes Verður Fyrsti
Ráðherra Íslands
Þegar Hannes kom aftur til Reykjavíkur
árið 1904 hafði hann ekkert smáræði í far-
teski sínu. Hann hafði í höndum tilskipun
um heimastjóm íslands og bréf upp á vas-
ann frá konungi um að hann væri skipaður
fyrsti ráðherra íslands. Og þessum manni
varð að fínna veglegt hús til að búa í. Stein-
steypuöld var þá nýbyijuð í Reykjavík og
eitt af þremur fyrstu íbúðarhúsunum úr
steinsteypu var Ingólfshvoll á homi Hafnar-
strætis og Pósthússtrætis, í eigu Guðjóns
Sigurðssonar úrsmiðs (föður Gunnars skipa-
miðlara). Þetta var glæsilegt þrílyft hús
með turni og svölum uppi á honum þar sem
sást yfir alla höfnina. Þar að auki vora
homsvalir á húsinu. Ýmsar nýjungar voru
viðhafðar við byggingu hússins sem Magnús
Th. S. Blöndahl trésmíðameistari teiknaði.
Veggimir vora tvöfaldir og þetta var fyrsta
hús á íslandi með jámbentri steinsteypu.
Þama uppi á annarri hæð fengu ráðherra-
hjónin leigt en á hæðinni fyrir neðan var
ein af fínustu verslunum höfuðstaðarins,
vefnaðarvörubúð Th. Thorsteinssonar en
vínbúð hans í kjallaranum. Á hátíðastundum
söfnuðust fylgismenn Hannesar fyrir utan
húsið og hylltu hann. Þannig var það á
gamlárskvöld 1905 eftir allar æsingamar
út af ritsímamálinu. Safíiaðist þá múgur
og margmenni fyrir framan húsið, Jón
Olafsson ritstjóri ávarpaði ráðherrahjónin,
þar sem þau stóðu á svölunum, og var síðan
hrópað tvisvar sinnum nífalt húrra og sung-
in ættjarðarljóð. Reykjavík, blað Jóns
Ólafssonar, segir vandlega frá atburðinum
Ingólfshvol ber hæst á myndinni. Það
er húsið meðþaksvölunum, eitt afþrem
fyrstu íbúðarhúsum úr steinsteypu í
Reykjavík. Hannes Hafstein og fjöl-
skylda bjuggu á annarri hæð hússins á
árunum 1904-1907 og á svölunum tóku
rádherrahjónin á móti hyllingu stuðn-
ingsmanna sinna á gamlaárskvöld 1905.
og lýkur frásögninni á þessa leið:
Þá sungu menn: „Táp og fjör og frískir
menn!“ og hófu brottgöngu eftir hljóð-
fallinu. En allur þorri mannfjöldans stóð
þó enn kyrr um stund. Ráðherrann mælti
þá: „Lengi lifí Reykjavíkur-bær“, en sak-
ir yssins í mannfjöldanum heyrðist eigi
þegar til hans og endurtók hann því
hærra: „Lengi lifi Reykjavík!" og tóku
þá aliir undir með húrrahrópum."
Þetta var auðvitað pólitísk samkoma því
að Hannes var mjög umdeildur um það leyti
og einhveijir andstæðingar hans hrópuðu
ókvæðisorð á meðan á þessu stóð.
Annálað var hversu Hannes Hafstein var
glæsilegur maður og hafa fáir stjómmála-
menn hér á landi verið dýrkaðir eins og
hann. Það var meira horft á ráðherrann en
nokkum annan mann í Reykjavík. Þegar
hann kom gangandi á götunni mátti sjá
hreyfingu á gluggatjöldum og fólk kom út
í glugga til að horfa á hann ganga fram
hjá. Fátt er til af frásögnum um heimilislíf
hans en Klemens Jónsson bregður upp þess-
ari mynd:
„Væra fáir gestir hjá honum, og honum
nákunnugir, vildi hann aðallega helst tala
um skáldskap, einkum foman íslenskan
kveðskap og latneskan, Ovidius og Hóraz.
Oft lét hann gesti sína þá heyra ýms
kvæði, er hann hafði í smíðum . . . Ég
hygg, að það hafi verið hans mestu ham-
ingjustundir, er hann sat með fáum kunn-
ingjum sínum yfír glasi heima fyrir. En
þegar það kom fyrir, talaði hann aldrei
um stjómmál eða flokksmál, heldur um
skáldskap og fagrar listir. Kona hans sat
þá jafnan inni og tók þátt í viðræðunum.
Frú Ragnheiður var ekki einungis eigin-
kona hans í orðsins besta og innilegasta
skilningi, heldur líka hans besti vinur og
félagi."
FluttÍRÁðherra-
BÚSTAÐINN
Hannes Hafstein og fjölskylda bjuggu í
Ingólfshvoli til 1907 en fluttu þá í Ráð-
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 15. OKTÓBER 1988 9