Lesbók Morgunblaðsins - 28.01.1989, Side 6

Ljóðlistin bindur traustum böndum sálarlíf
okkar og náttúuna. Það er augljóst, að fá
kvæði ijalla um kaffivélina, brauðristina,
bílinn, tölvuna og sjónvarpið, svo nefndir
séu nokkrir algengir hlutir úr lífí nútíma-
mannsins.
Til hápunktanna á starfsferli mínum í
Norræna Húsinu teljast tvímælalaust Ljóða-
hátíðin 1985 og Bókmenntahátíðin 1987,
sem ég átti frumkvæði að, en fékk íslenzk
skáld. rithöfunda og fræðimenn til liðs við
mig. Ég er viss um, að þessar hátíðir eru
með því markverðara sem gerzt hefur á
þessu sviði - ekki bara í Norræna Húsinu
- heldur á öllum Norðurlöndunum. Hér tókst
okkur nefnilega að ná saman nokkrum beztu
norrænu höfundunum og úrvalshöfundum
annarsstaðar að. Og ekki er það sízt, að
okkur tókst að fá stóran áheyrendahóp, sem
hafði bæði áhuga á upplestri og fyrirlestr-
um. Þetta var stórkostlegt og ég efast um
að svipuð stemmning og áhugi hafí nokkum
tíma náðst sem á þessum listahátíðum.
Það voru heldur engir miðlungsmenn, sem
við buðum. Meðal þeirra sem komu lengra
að voru Isabel Allende, Alain Robbe-Grillet,
Kurt Vonnegut, Fay Weldon, Seamus Hea-
ney, Justo Jorge Padrón og Luise Rinser.
Að baki slíkum listahátíðum liggur ótrúlega
mikil vinna og skipulagning og ég vil koma
því á framfæri, að þessar hátíðir hefðu aldr-
ei orðið svona vel heppnaðar og eftirminni-
legar, ef ekki hefði komið til sú geysimikla
vinna, sem íslenzka undirbúningsnefndin
leysti af hendi.
Þessar listahátíðir sýna einmitt hve mikil-
vægt það er að Norðurlönd einangrist ekki,
heldur séu við því búin að taka á móti því
bezta sem býðst og gefa umheiminum það
bezta“
„Það var þó að minnsta kosti eitt skemmti
atriði á bókmenntahátíðinni, sem þjóðin fékk
að sjá í sjónvarpinu: Þegar Guðbergur sagði
þeim að halda sér saman og koma sér heim,
þessum vælukjóum sem sífellt eru með
mærðarfullt tal um Sögueyjuna. Ef ég man
rétt, var þessu einkanlega beint til Svía. En
í framhaldi af bókmenntahátíðunum ætlaði
ég raunar að drepa á annað; nefnilega tón-
listina. Norræna Húsið hefur einnig verið
vettvangur tónlistar í þinni tíð. “
„Já, tónlistarlífíð hefur blómstrað. Og hér
hef ég haft mikla hjálp frá konu minni,
Þorgerði Ingólfsdóttur, sem verið hefur
helzti ráðgjafí minn á tónlistsviðinu og hér
gæti ég bætt við: Helzta hjálparhella mín í
allri vinnu hér í Norræna Húsinu. En það
sem ég held að eftir standi sem eftirminni-
legast af tónleikahaldi eru tónleikaraðimar
tvær með ungum norrænum einleikumm,
sem við stóðum fyrir 1985 og 1987. Mig
langaði til að gera eitthvað fyrir alla þá
ungu hæfileikamenn á tónlistarsviðinu, sem
við eigum á Norðurlöndum og þá komu til
allir þessir tónleikar. Einnig fékk ég hjálp
Jóns Nordals við að velja tónlistarmenn úr
hópi þeirra sem höfðu fengið að koma fram
á biennalnum fyrir unga, norræna einleik-
ara. Fyrir marga af þessum ótrúlega snjöllu
og hæfíleikaríku, ungu tónlistarmönnum,
var þetta fyrsta stóra tækifærið til þess að
koma fram á alþjóðavettvangi.
Við höfum einnig haft sérstakar dagskrár
um tónskáld. Til dæmis taldi ég að ekki
hefði verið vakin nóg athygli á því að Haf-
liði Hallgrímsson fékk tónlistarverðlaun
Norðurlandaráðs og átti þá hugmyndina að
Þorgerður og Knut utan við Norræna
þennan janúardag.
„Hafliða-dögum" hér í Norræna Húsinu með
tónleikum, sýningum og fyrirlestrum, sem
allt vakti athygli á einu merkasta tónskáldi
Norðurlanda nú á dögum. Ég hugsa líka
að margir muni lengi minnast sýningarinnar
miklu, sem við fórum af stað með í sam-
bandi við evrópska tónlistarárið og opnuðum
seint um á árinu 1985: Tónlist á íslandi,
sem ef til vill var fyrsta stóra sýningin um
tónlist hér á landi. Við byijuðum nánast
með tvær hendur tómar, því mjög lítið var
til skrifað um íslenzka tónlistarsögu og ekk-
ert skipulegt.
Mér fínnst ég hafa notið þess í öllum
samskiptum við landsmenn að vera „tengda-
sonur þjóðarinnar" eins og stundum er sagt.
Ég er þarmeð giftur inní íslenzkt menning-
arlíf. Tengdaforeldrar mínir - Inga Þorgeirs-
dóttir og Ingólfur Guðbrandsson - hafa
bæði lifandi áhuga á öllu jákvæðu menning-
arlífí þessa lands; tengdafaðir minn hefur
lyft því grettistaki í íslenzku tónlistarlífi að
aldrei gleymist. En þetta hefur samtímis
stuðlað að því að gera gæðakröfuna harð-
ari, því að í þessari flölskyldu gildir ekkert
miðlungsgott.
En kynni mín af íslandi eru mun eldri
en nemur starfí mínu hér. Ég kom fyrst til
íslands 1971; var þá í stjóm Rithöfundasam-
bands Noregs og sendur hingað á ráð-
stefnu. Þá kynntist ég strax íslenzkum rit-
höfundum, sem urðu góðir vinir mínir;
mönnum eins og Thor Vilhjálmssyni, Matt-
híasi Johannessen, Einari Braga og fleirum.
Þetta hafði þau áhrif, að ég fór þá undir
eins að læra íslenzku. Mér þótti þetta svo
merkilegt tungumál og tveimur árum síðar
þýddi ég ljóð Einars Braga á norsku og
hann þýddi ljóð eftir mig á íslenzku. Ég hef
síðan þýtt ljóð eftir Ólaf Jóhann, Matthías,
Stefán Hörð, Jón Óskar, Þorstein frá
Hamri, skáldsögu Thors, Fljótt, fljótt sagði
fuglinn - og skáldsögu Einars Más Guð-
mundssonar, Riddara hringstigans, svo og
miðaldaljóðin Lilju og Geisla. En auk Einars
Braga hafa Matthías Johannessen, Siguijón
Guðjónsson og Jakob Jónsson þýtt ljóð eftir
mig á íslenzku og Sigurbjöm Einarsson
biskup hefur þýtt sálma eftir mig. Skáld-
saga mín, Amungar, hefur og komið út í
íslenzkri þýðingu Heimis Pálssonar. Fleira
gæti ég nefnt, sem tengir mig íslenzkum
listamönnum, til dæmis tónverk eftir Atla
Heimi og Mist Þorkelsdóttur við ljóð eftir
mig“
„Ætlar skáldið að draga sig út úr skark-
ala heimsins þegar lýkur starfinu (Norræna
Húsinu og kannski að hverfa til yrkinga í
friðsælum fírði eða þröngum dal íNoregi?“
„Fyrst um sinn að minnsta kosti, ætlum
við að reyna að eiga heima í tveimur lönd-
um, en það kemur til með að kosta mikil
ferðalög. Ég hef haft lítinn tíma til þess
að skrifa fyrir sjálfan mig þessi fjögur ár
í Norræna Húsinu, svo ég fagna því nú að
hafá aftur tíma til að yrkja. Það er svo
margt sem liggur og bíður: riss, nótur, hálf-
ort kvæði og frumdrög að skáldsögum í
skrifborðsskúffum og jakkavösum.
Nú hefur norska Stórþingið nýlega út-
nefnt mig sem heiðurslaunaþega, svo ég
get varið öllum mínum tíma til skrifta. Það
er einn mesti heiður sem vísindamönnum
og listamönnum er sýndur að vera útnefnd-
ur til heiðurslauna; það er í rauninni fram-
tíðarstaða með föstum launum. í hinum
fámenna hópi heiðurslaunaþega eru flestir
Húsið, þar sem éijagangurinn hamaðist
vísindamenn sem vinna að óvenjulegum
rannsóknum, svo sem Thor Heyerdahl og
Helge Ingstad.
Þetta gerir mér kleift að starfa bæði
hérlendis og heima f Noregi. Við eigum íbúð
í Þrándheimi, - ég var menningarstjóri fylk-
isins Syðri-Þrændalaga áður en ég tók við
starfínu í Noræna Húsinu.
En svo á ég einnig erfðajörð í Raums-
dal, sem ég leigi nú meðan ég er í öðrum
störfum. Þar eru margra alda gömul timbur-
hús að síga í jörðu. Þau hafa lokið hlut-
verki sínu, svó ég verð að hýsa bæinn að
nýju. Þessi jörð er nokkuð stór með ökrum
og túnum, skógum og fjöllum og ég vil
gjaman fá að vera þar sem rætur mínar
eru. Það er líka svo gott að vinna við mold
og skóg; einkum hef ég mikla gleði af skóg-
inum, - skógrækt og skáldskapur eiga margt
sameiginlegt. Tréð hefur öðlazt dýpri merk-
ingu í mínum huga, ef til vill aðeins í mínum
huga, þó gæti sú merking verið almenn.
Eg nefndi fyrr, að starfíð í Norræna
Húsinu hefur verið erfítt og ég býst við
því, að það hafí valdið miklu um, að ég
fékk kransæðastíflu fyrir hálfu öðru ári.
Þrisvar hef ég verið lagður inn á hjarta-
deild Landsspítalans í Reykjavík. Ég upp-
lifði eins og sjálfsagt allir sem fá slíkan
sjúkdóm, að dauðinn er ekki fjarlægur; að
lífíð er ekkert sjálfsagt mál lengur. Ég
skildi það glöggt hve stutt lífið er, hve ör-
skömm er vor stund hér á jörðu, og hve
miklu máli skiptir að nýta tímann vel, fái
ég að lifa lengur.
Á þessum þungbæru og erfíðu stundum
sá ég skóginn heima svo ljóslega fyrir mér
og innri rödd sagði mér, að ég ætti að fara
heim og gróðursetja tré. Síðan hef ég hugs-
að um það, að sá sem gróðursetur skóg,
hann vinnur framtíðinni og lífínu sem kem-
ur eftir hans dag. Það hefur mikið tákn-
rænt gildi að gróðursetja tré - það gerir
maður ekki fyrir sjálfan sig, heldur fyrir
komandi kynslóðir, sem eiga eftir að standa
undir hárri, blaktandi krónu trésins, sem
spratt af þessari örlitlu plöntu"
„Það fer tvennum sögum af því, hvort
við íslendingar séum líkir frændum vorum
í Noregi. Sumir telja það tvímælalaust, en
það hef ég heyrt frá sumum íslendingum,
sem búið hafa í Noregi, að þeir telja með
ólíkindum, hvað Norðmenn séu ólíkir okkur;
svona álíka langt leiddir í sparseminni eins
og við erum í eyðsluseminni, svo eitt dæmi
sé tekið, sem gæti lýst þjóðareinkennum.
Þú hefur ugglaust skapað þér skoðun um,
hvort þessar þjóðir séu fremur líkar eða
ólíkar?“
„Þessar þjóðir eru ótrúlega líkar. Ég sé
enga ástæðu til að rengja í aðalatriðum frá-
sögn Landnámu um upphaf byggðar hér.
ísland byggðist frá Noregi. Þessar þjóðir
eru bræðraþjóðir, en um þúsund ár hefur
sjálfsagt margt þróast á mismunandi hátt.
Samt fínnst mér ég vera meiri útlendingur
í Svíþjóð en á íslandi. Náttúran hefur vísast
sett mark sitt á fólkið; sú staðreynd að ís-
lendingar eru eyþjóð hefur og haft mikil
áhrif á mannlíf hér á landi. Auk þess er
það væntanlega alltaf svo að það er meiri
munur á einstaklingum innan sömu þjóðar
en á milli þjóða. Það eru til allskonar Islend-
ingar og allskonar Norðmenn. Ævintýra-
menn og raunsæismenn, vitrir menn og
heimskir, auðugir og fátækir, góðir og vond-
ir, eyðslusamir og nískir og í flestum býr
bæði gott og illt. Það er svo erfítt að segja
nokkuð um einkenni þjóða af því fólk er svo
ólíkt.
Það er heldur ekki neinn stórmunur á
íslendingum og Norðmönnum hvað snertir
áhuga á bókum og skáldskap. Samkvæmt
nýútkominni UNESCO-skýrslu eru íslend-
ingar mesta lestrarþjóð heimsins en Norð-
menn koma þeim næstir og minni getur
munurinn ekki orðið. Eitt er að minnsta
kosti algjörlega víst, og það er að Norð-
menn líta á lslendinga sem nánustu vini
sína og bera takmarkalausa virðingu fyrir
íslenzkri þjóð og íslenzkri menningu.
„Erþað með einhverri eftirsjá aðþú víkur
nú frá forstöðu Norræna Hússins?“
„Nei, ég er þakklátur fyrir að hafa feng-
ið að framkvæma það sem ég hafði ætlað
mér. Ég veit ekki hvort það var of dýru
verði keypt. Hjartað varð veikt og sennilega
hef ég elzt um tíu ár á þessum fjórum.
Kannski var það þess virði. íslenzkir og
skandinavískir listamenn, sem ekki stendur
á sama um það, hvemig Norræna Húsið
er rekið, hafa sagt mér að þetta hafi verið
góður tími og það þykir mér vænt um að
heyra. Ég gerði mitt bezta og gaf það sem
ég átti; meira gat ég ekki og minna gerði
ég heldur ekki.
Nú bíða mín mörg mikilvæg störf sem
heiðurslaunaþega og skálds. Ég get nefnt,
að ég hef tekið tilboði frá stóru, norsku
forlagi um að skrifa bók um ísland, sem á
að fjalla um land, sögu, menningu, stjóm-
mál og fleira. Svo fagna ég því líka að
hafa fengið það áhugaverða verkefni frá
Det Norske Teatret að þýða leikgerð af
Sölku Völku eftir Halldór Laxness, sem á
að sýna í Ósló undir leikstjóm Stefáns Bald-
urssonar. Það verður líka gaman að vinna
með Stefáni. Bækur mínar hafa á seinni
árum verið þýddar á mörg mál og gefnar út
í mörgum löndum, m.a. nýlega í Ungveijal-
andi, Frakklandi og Kanada. Það nýjasta
er að prófessor við háskólann á Möltu fæst
við að þýða úrval ljóða minna á tungu
Möltubúa. Það er væntanlega eins mikið sér
á parti og þýðing á íslenzku".
KNUT 0DEGÁRD
Naustið
Séra Sigurjón Guðjónsson þýddi
Naustið á vetri, troðfullt
af innibyrgðum draumum. Á nætumar
læðast hljóðlaus dýr kring um naustið,
læsa kraman snjóinn hvössum klóm.
Ég hef gengið langar leiðir til baka
til bernskunausts míns um vetur.
Ringlaður af jörð sem hringsnýst hraðar
og hraðar um öxul sinn, með hjartað troðfullt
af innibyrgðum draumum ríf ég upp dyrnar
fell inn í naustmyrkrið, þreifa eftir bátnum.
En naustið er tómt.
Naustið tómt! Þreifa í myrkrið, hrasa.
Er ég vakna, stendur dýrið yfir mér, loppan
með klæmar við hjarta mér, dýrsaugu
lýsandi inn í augu mín.
Og ég veit að fyrir löngu hefur naustið
rotnað niður með bemsku minni, stórbátnum
hrundið fram meðal stjamanna.
Og ég legg hönd á hjarta. Þegar ég fer út
undir stjörnunum sé ég að það er blóð
á höndum mínum.