Lesbók Morgunblaðsins - 04.02.1989, Blaðsíða 3

Manmg
H@S® [y] 'n| b][Tj ía] SSrrjsg
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík. Framkvstj.:
Haraldur Sveinsson. Ritstjórar: Matthias
Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Aðstoð-
arritstjóri: Björn Bjarnason. Ritstjórnarfulltr.:
Gísli Sigurðsson. Auglýsingar: Baldvin Jóns-
son. Ritstjórn: Aðalstræti 6. Simi 691100.
Stúdents-
próf
var mikil menntun í þá daga, segir Stefanía Guðjóns-
dóttir, ekkja Lárusar Jóhannessonar, í samtali við
Guðrúnu Guðlaugsdóttur. Hún var af alþýðufólki kom-
in og ólst upp í Skuggahverfínu. Gagnstætt því sem
þá var algengast, fór hún f Menntaskólann og tók
stúdentspróf og það árið voru aðeins tvær stúlkur,
sem luku því.
Ferðablaðið
er heldur betur á framandi slóðum núna. Þær Guðlaug
Steindóttir og Linda Björk Hólm segja frá ævintýraferð
til Galapagoseyja út af strönd Ekvador í Suður Amer-
íku, sem fægar eru m.a. fyrir fjölskrúðugt dýralíf.
Ennfremur er sagt frá ævintýrasiglingu frá Vestmanna-
eyjum til Færeyja.
Forsíðan
Myndin er af nýju kirkjulistaverki: Kórmynd í Háteigs-
kirkju eftir Benedikt Gunnarsson listmálara. Hann vann
samkeppni, sem kirkjan efndi til um listaverk í kór kirkj-
unnar og þessi altaristafla Benedikts er í senn frumleg
og tekur mið af bogadregnum formum kirkjunnar. Hér
koma fyrir kristin tákn og umfram allt krossinn, sem
tengir myndhlutana tvo, sem jafnframt eru táknrænir
fyrir himinn og jörð. Verkið var unnið í mósaík úti í
Þýzkalandi og er nánar sagt frá því á bls 9.
Gótfteppin
eru ekld alveg eins þirfaleg og við höldum, jafíivel þótt
ryksugað sé vikulega. í þeim er flölskrúðugt lífríki, sem
ekki sést með berum augum, en þyriast upp þegar gengið
er um gólf og ekki sízt þegar tyksugunnmi er beitt.
---------------;-----------------------------í
SNORRI HJARTARSON
IMú greiðist
þokan sundur
Nú greiðist þokan sundur yfir sjónum
og suðrænn ljómi stafar breiðar öldur
og streymir himinhlýr í köldum blænum
um holt og nakinn meið,
og áin glitrar undir sól og heiði
en undir bældri sinu stráin dreymir
og hjartað gleymir stutta unaðsstund
stormum og hrundum múrum.
Senn vaknar jörðin ung sem áður fyr,
með elfarflaumi vorið ber að dyrum,
sólhlýum byr í seglin bláu andar
og sandinn hvíta fægir léttum bárum,
því yndissmáir eru fætur þeir
sem eiga senn að stíga þar á land
með frið og líkn; hún lét í haf í dag
til langþráðs tryggðafundar.
Gætið þið hennar, góðu þýðu vindar,
og greiðið henni för um djúpin víð!
Eg hvíli einn við opin hallarrið
í ugg og von, mér blæða heitar undir
sem engin nema ísold bjarta, þú
mín unga þrá, má græða.
Ég man, ég man þá eilífð angri firrða
í örmum þínum, vors míns frjóu kyrrð;
lauf spratt á skógum, hvítir söngvar svifu
svanir af hafi, blóm af aldinkvistum,
og allt var gleði, fegurð, frumung dýrð.
Fölan og örvum nístan vegna þín
lykja mig snjógrá línþök, kaldir skuggar
og Iangar stundir.
Já ísold ísold flýttu þinni ferð
því feigðin situr þyrst við rauðar lindir!
Þau nálgast seglin blá sem blóm í hlíð
og byrinn kvíðans nöpru raddir þaggar,
ég bíð þín rór, mér vaggar draumaværð,
finn voryl kveðju þinnar strjúka um vanga;
fínn mjúkar bjartar himinhendur fara
um hjartasár mín, græða þau og Ijúka
upp þokuhliði þess sem áður var,
hins þráða græna friðlands okkar beggja.
Land
tækifæranna
að er stundum haft í
flimtingum um sveitir,
sem orðnar eru sárlega
fámennar, að þar séu
embættismenn orðnir
fleiri en íbúamir. Það
þarf hreppstjóra, hrepps-
nefhd og oddvita hennar,
hundahreinsunarmann, fjallkóng og fjall-
skilanefnd, bamavemdamefnd og áfengis-
vamamefnd og hvað þær nú heita allar.
Skólinn er sennilega horfínn úr sveitinni,
en kirkjan er eftir, og þá þarf sóknamefnd,
meðhjáJpara, organista og helst einhvem
vísi að kirkjukór, og loks þarf einhver að
sjá um veðurathuganimar. (Hér teljum við
einungis opinber störf, ekki frjálsan félags-
skap eins og kaupfélagsdeildina, kvenfélag-
ið og ungmennafélagið.) Það þarf ekki að
vera fjarri lagi að embættin séu tvö eða
þijú að jafnaði á hveija fulltíða manneskju
með heilum sönsum. En embættin em auð-
vitað flest ólaunuð og ekkert þeirra er neitt
í Kkingu við aðalstarf.
Þegar við hæðumst að embættafjölda
fámennra sveita, er það af því að við höfum
þéttbýlið til viðmiðunar. Þar eru flestir íbú-
amir embættislausir með öllu, enda nytu
margir þeirra hvorki eigin trausts né ann-
arra til opinberra trúnaðarstarfa. Þar gildir
verkaskiptingin: fáir trúnaðarmenn og ráðn-
ir embættismenn annast um málin. I sveit-
unum er ekki um annað að ræða en að fá
sem flesta til að spreyta sig.
Hvort er nú betra? Vissulega er það oft
vandamál í fámennum byggðum að fínna
fólk sem ræður við öll verkefnin; það er
raunar ein af röksemdunum fyrir samein-
ingu sveitarfélaga. Á hinn bóginn em verk-
efnin viðráðanlegri í smærri byggðum; þar
er auðveldara að hafa yfírsýn yfír hin sam-
eiginlegu mál og öll samskipti em milli
kunningja og granna. Þar við bætist að
margir vaxa með verkefnum sínum, verða
þroskaðri og fjölhæfari menn vegna þess
margvíslega trúnaðar sem þeim er falinn. í
fámenninu fá margir tækifæri til að spreyta
sig eitthvað. í flölmenninu em þeir fáir, en
þeir fá líka tækifæri til að takast á við
stærri verkefni og helga sig þeim við miklu
betri aðstæður, kannski í fullu starfí með
skrifstofulið og ráðunauta á hveijum fíngri.
Sama á við í félagsmálum og menning-
arlífi. í þéttbýlinu höfum við greiðan aðgang
að þjónustu listamanna og skemmtikrafta
og að hvers kyns dægradvöl sem fram er
boðin gegn gjaldi. Nokkur hópur þéttbýlis-
búanna fær líka tækifæri til að helga sig
menningu, listum og skemmtunum sem lifí-
brauði. I stijálbýli er varla um slíka atvinnu
að ræða, en hins vegar meiri hvati fyrir
áhugamenn að spreyta sig í frístundum.
Að vissu leyti er hið sama upp á teningn-
um ef við berum okkar íslenska samfélag
saman við milljónaþjóðir umheimsins. ísland
er land tækifæranna, hinna mörgu og smáu
tækifæra. Af fullvinnandi fólki er u.þ.b. einn
af hveijum 10.000 annaðhvort forseti, bisk-
up, ráðherra eða seðlabankastjóri. Eftir
sama hlutfalli ættu 3.000 manns að gegna
sams konar störfum í Frakklandi. Hvað þá
ef við væri bætt þingmönnum og sendiherr-
um, þjóðleikhússtjórum, flugmálastjórum og
hitaveitustjórum, háskólarektorum og
hæstaréttardómurum. Slíkir menn eru hlut-
fallslega færri í Frakklandi, en eiga að sama
skapi meira undir sér hver um sig (nema
hel8t hitaveitustjóramir, en þar koma kjam-
orkuverastjórar í staðinn). Mannvirðingum
er sem sagt jafnar útdeilt í smærra þjóð-
félagi en stærra.
Sama gildir á sviðum vísinda, menningar
og lista, og svo í sjáifum fíölmiðlunum. Það
er út af fyrir sig fámenn sveit sem hér
annast jarðfræðirannsóknir eða semur
orðabækur eða spilar í sinfóníuhljómsveit
eða skrifar útvaipsfréttir. En þó eru það
margir miðað við fólksflölda.
Þegar hlutverkin em orðin svona mörg —
alltaf miðað við fólksfjölda — þá verður
smáþjóðin að jafna metin á sama hátt og
fámenna sveitarfélagið, með því að fela
sama fólkinu mörg verk í senn. Sérhæfíng
í störfum verður minni en annars staðar og
mikið um að verk séu unnin í hjáverkum
ef ekki frístundum. Það er nærri því eðlilegt
í fámenninu að upp komi nefndakóngar sem
taka að sér að hafa vit á nánast hveiju sem
er; það vantar bara nefndadrottningar til
að nýta á sama hátt hæfíleika kvenþjóðar-
innar. Það er líka alveg f stíl að við skulum
eiga gríðarmarga góða rithöfunda — miðað
við fólksfjölda — en flestir þeirra hafí aðra
vinnu með, a.m.k. dijúgan hluta starfs-
ævinnar. Hér verður tiltölulega auðvelt að
„slá í gegn“ og verða „heimsfrægur um
allt ísland" eins og það er kallað, og fjöl-
hæft fólk þarf ekki að einbeita sér að einu
viðfangsefhi til að „komast á toppinn", held-
ur getur það notið sín við margt í senn.
1 kaffítíma um daginn heyrði ég fólk
vera að býsnast yfir því hvað happdrættin
okkar séu farin að auglýsa óhæfílega háa
vinninga, því að það sé miklu farsælla að
fleira fólk fái vinninga sem það munar veru-
lega um en að örfáir fái risaupphæðir sem
þeir hafi ekkert við að gera. Samkeppnin
um auð, völd og frama er hjá stórþjóðunum
lík happdrætti með fáum vinningum og stór-
um. I okkar þjóðlífí er vinningshlutfallið
kannski ekki hærra, en vinningamir dreif-
ast a.m.k. jafnar, og er það ekki í rauninni
farsælla?
Helgi skúli Kjartansson
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 4. FEBRÚAR 1989 3