Lesbók Morgunblaðsins - 04.02.1989, Blaðsíða 11

SÖGUFORMIÐ
;■* ■; . •: .
um; én'ég éí oi'éirðarlaus til að skrifa nokk-
uð.
MérBetur
— Notar þú „Ósjálfráða skrift" við þínar
skríftir?
Það eru mjög mismunandi skoðanir á því
hvort hægt sé að skrifa ósjálfráða skrift.
Súrrealisminn er byggður upp á autoisma
(sjálfvirkni). Súrrealistar héldu því fram að
maður gæti skrifað eins hratt og hann hugs-
aði. Og studdust mikið við Freud, þó hann
sé að mörgu leyti úreltur í dag. En fyrir
mér er súrrealismi eins og grísk heimspeki
er fyrir mörgum. En ég hef kannski velt
mér of lengi upp úr honum.
— Eru þá aðrar stefnur sem eiga meira
upp á pailborðið hjá þér?
Eg hef verið að lesa hitt og þetta. Hef
verið að sækjast eftir ungum höfundum.
Nú er alltaf verið að segja að söguþráðurinn
sé kominn aftur í sögur, en mér sýnist hann
vera fokinn út í veður og vind. Eg er hrif-
inn af Cathy Acker, breskri skáldkonu.
Skáldskapur hennar er eins og flæði, hún
notar mikið ljóð og tekst að skera málið
alveg upp. Þetta eru líka áhrif frá William
Burroughs, sem allir hafa verið niðursokkn-
ir í síðustu ár. En það er frekar popp-
bransinn sem hefur gefið Burroughs þá
stöðu sem hann á skilið. En „intelligensían"
sem hefur hafnað honum. Popp-bransinn
getur auðvitað líka verið hættulegur að því
leyti að þar er ákveðin intelligensía á ferð-
inni sem ákveður hvað passar og hvað ekki.
— En hvernig datt þér í hug að skrifa skáid-
sögu?
Mér hefur aldrei fundist ég vera gott ljóð-
skáld. Kannski hef ég gert eitt eða tvö góð
ljóð. Þetta urðu alltaf svo miklir prósar hjá
mér, þannig að það lá einhvemveginn bein-
ast við. Ég held að söguformið henti mér
betur. Ég hef líka mikið verið að velta fyr-
ir mér forminu. Það er svipað og þegar
myndlist fer að renna saman við skáldskap.
Hugmyndafræði mín í skáldskap hefur mót-
ast mjög mikið út frá myndlist og ég skil
ekki bókmenntafræði, finnst hún full af frös-
um og stöðluðum kennisetningum.
Búbblíbúbblí
Ég hugsa mikið út frá myndlist. Ég er
ekki vel lesinn, en hef verið að bæta úr
því, upp á síðkastið. Las ekkert að ráði fyrr
en um 17 ára aldur, þá las ég Meistarann
og Margarítu sem var hrein hugljómun.
Laxness hefur aldrei höfðað sérstaklega til
mín, en um tvítugt las ég Vefarann mikla,
og sú bók skipti mjög miklu máli. Svo fer
maður út í alger „smáatriði“, eins og að
skrifa bara setningar með lágstöfum. Gyrð-
ir Elíasson hefur náttúrlega gert þeirri tækni
ágæt skil. Þórbergur Þórðarson pældi í
þessu og sagðist geta séð hvort skáldskapur
væri þess virði að lesa hann, bara með því
að líta yfir blaðsíðuna. Ég uppgötvaði þetta
þegar ég var að leika mér með dadaískan
texta, fyllti heila síðu af allskonar orðum:
Búbblíbúbblí og svo framvegis og svo þegar
ég virti blaðsíðuna fyrir mér úr fjarlægð,
var komið myndlistarform. En mér finnst
nauðsynlegt að kanna þetta form, skáldsög-
una. Það eru svo margir sem halda því fram
að það sé ekki hægt að gera neitt nýtt. Það
er della. Margir nýir hlutir eru að gerast í
myndlist. 20. öldin hefur verið tilraunaöld
og ekki óeðlilegt að menn séu að þreifa
fyrir sér og taka ýmislegt úr fortiðinni og
vita hvað hægt er að nota. Lesendur eru
oft óþolinmóðir, þeir vilja að þeim sé rétt
allt uppí hendurnar. Kannski er ég að koma
á móts við þessa óþolinmæði. Söguna mína
er hægt að lesa eins og hveijum dettur í
hug. Fletta upp hér og hvar. Eins og síma-
skrána. . . eða ljóðabók. En lesendur búa
til hluta af sögunni, með því að lesa hana.
Það sem listamaður segir um verk sín kem-
ur málinu ekkert við. Maður fær líka aðra
dómgreind á verk sem maður er búinn að
liggja yfir. Sá sem tekur á móti býr til
meira en helminginn. Það sést t.d. á hvern-
ig maður upplifir bók öðruvísi ef maður les
hana með 10 ára millibili. Mig langar að
skrifa skáldsögu, sem væri eins og leikfang.
Sem hægt er að raða saman, eins og þegar
böm raða saman kubbutn.
er að tæla lesendur
— Þú segir að sagan sé ástarsaga. Hvaða
augum lítur þú ástina?
Eg get ómögulega skilgreint ástina. Mér
fínnst sambúð mjög fyndið fyrirbæri. Ástin
hlýtur að vera samsett úr ótal elementum.
En ég nota ástarsambandið í upphafi til að
tæla lesendur.
— Og hvernig líður þér núna þegar sög-
unni er lokið?
Ég er bara að bíða. Það er þrælerfitt.
Það er ný saga byrjuð að gerjast í hugan-
— Hefurðu skrifað leikrit?
Mér finnst óhemju leiðinlegt að lesa leik-
rit. Allir þessir tvípunktar fara í taugarnar
á mér, og líka þegar er verið að lýsa svið-
inu. Ég fer aldrei í leikhús, það er einhvem
veginn ekkert inni í mínum rytma. Þó hef
ég reynt að skrifa leikrit, en ekki tekist. Á
Skruggubúðartímanum kom eitthvert leik-
húsfólk til okkar og bað okkur um að skrifa
leikrit. Við skildum voða lítið hvað þau voru
að fara. Eftir á að hyggja, fínnst mér að
ég hefði nánast getað rétt leikstjóranum
autt blað og sagt honum að hann mætti
túlka þetta einhvem veginn. Og hann hefði
orðið sallaánægður. En hver veit. — Kannski
á ég eftir að skrifa leikrit samt.
— En svo ertu í hljómsveit.
Hljómsveitin Hið afleita þríhjól er bæði
til og ekki til. Það vill alltaf brenna við að
um leið og eitthvað heitir eitthvað, er það
orðið eitthvað. Neglt niður. Við erum tveir,
ég og Þór Eldon, stundum fáum við aðra
til að spila með okkur. Við lítum svo á að
okkur geti ekki mistekist, því við erum bara
að skemmta okkur. Ég var fyrst á hljóm-
borði, en hætti því, en syng eða flyt ljóð.
Við höfum spilað í útlöndum, hituðum upp
fyrir Sykurmolana í Birmingham, í Club
International. En það veit enginn. — Svo
em líka þessi ótrúlegu skáld í Sykurmolun-
um, Þór, Bragi og Björk. — Geta ekki allir
skrifað? Það liggur oft við að skáld biðjist
afsökunar á tilveru sinni. Fyrst biðjast þau
afsökunar á að lesa upp ljóðin sín og síðan
biðjast þau afsökunar á ljóðunum. Þetta er
bæði minnimáttarkennd, gagnvart einhveij-
um sem er búið að stimpla góð skáld, eða
vond, og endurspeglar hins vegar þann
móral, sem ríkir í þjóðfélaginu gagnvart
þeim sem skrifa. Það liggur við að sumir
skammist sín fyrir að skrifa og lesa upp ljóð.
Allt Er leyfilegt
— Upplifir þú aldrei popptónleika eins
og kirkjusamkomur?
Jújú, ég reyni líka oft meðvitað að ná
fram þannig stemmningu. Ljóðin mín em
einatt skopstæling á ræðum. Ljóðið Þið
getið ekki neitt er skammarræða. Mér fínnst
það afrek útaf fyrir sig að geta ekki neitt.
Það er afrek að geta ekki málað. Fólk er
svo uppfullt af komplexum, eins og þegar
það segir: Ég get ekki teiknað af því að
einhver reynir kannski að mála borð og
borðið er með skakkar lappir. Þannig em
naivistar oft bestu málaramir. Einlægir og
kraftmiklir og ekki uppfullir af akademísk-
um leiðum. Það þarf alltaf að segja okkur
hvað sé gott og þar með viðurkennt. en það
em sömu hlutir að gerast í skáldskap og
málaralist. Allt er leyfilegt. Annars er þess-
um postmoderisma sem nánast öllu er troð-
ið undir mglað saman við plúralisma. Post-
modernismi þýðir þjóðfélagsgagnrýni.
— Þú ert ekki á leiðinni með málverka-
sýningu?
Ekki í bráð. Reyndar er konseptlist sem
ég er hrifinn af, ein fyndnasta listastefna,
sem upp hefur komið. Konseptlistamenn
gera kannski holu í gólf eða jörð, fylla hol-
una af einhveiju og loka henni og verkinu
er talið það helst til foráttu að enginn geti
keypt það. En svo kemur einhver milljóna-
mæringur og kaupir húsið .. . eða jörðina.
Eða þegar einhver tekur upp á því að stíga
upp og niður af stól og gerir það 20 sinn-
um. Það er mjög fyndið. En ungt fólk tekur
konseptlistina svo alvarlega, búið að lesa
allt þetta hugmyndafræðilega kjaftæði og
þegar er búið að reikna dæmið, koma allir
svo háalvarlegir út. Marcel Duchamp, upp-
hafsmaður konseptlistarinnar, og félagar
hans tóku sig ekki alvarlega nema að því
leyti að þeir vom að gera grín að listaheimin-
um, gera grín að ljótleikanum og yfirborðs-
mennskunni. Þetta er svipað og þegar pönk-
ið var „keypt“ og gert að tísku. Allir, sama
hvar í stétt þeir standa, klæddir í leðurföt
og svo er talað um að ef einhver sendir frá
sér óvenjulega bók, að þetta sé það nýjasta
sem er að gerast í pönkskáldskapnum.
— Hvað fínnst þér bitastæðast í íslensk-
um skáldskap um þessar mundir?
Mér fínnst ég vera í miðri hringiðunni,
og á svolítið erfitt með að leggja mat á
það. Ég bíð spenntur eftir skáldsögu frá
Jóni Gnarr. Nefni enga fleiri í bili. En það
er nauðsynlegt að gera tilraunir, og eins
að geta gert grín að sjálfum sér. Öll skáld
sem em að gera eitthvað af viti em að
gera tilraunir.
— Ein háfleyg spurning í lokin. Hvaða
hlutverki gegnir listin?
Ég neita að svara þessu!
— AHt í lagi, önnur lokaspuming, áttu
ömmu?
Ömmu? — Svona eins og Laxness?
— Já, og eins og Sjón ...
. . . jájá, ég á ágæta ömmu. Fína ömmu.
Örsaga eftir Frederic Brown
Marteinn Þórisson þýddi
Uti ríkti nóttin, kyrr og
stjömubjört. Inni í setu-
stofu hússins var loftið
þmngið spennu. Karl-
maðurinn og konan sem
þar vom stödd sendu
hvort öðm hatursfullt
augnaráð.
Hnefar karlmannsins vom krepptir líkt
og hann vildi beita þeim og fingur konunn-
ar vom gleiðir og bognir eins og klær.
Bæði héldu samt handleggjunum stífum
meðfram síðunni. Þau vom nefnilega sið-
menntað fólk.
Rödd hennar var lágvær. „Ég hata þig,"
sagði hún. „Ég er farin að hata allt við þig.“
„Auðvitað gerirðu það,“ sagði hann.
„Núna þegar þú ert búin að svipta mig aleig-
unni með fjárbmðli þínu, núna þegar ég
get ekki lengur keypt allt sem eigingjam
hugur þinn..."
„Það er ekki málið, og þú veist það. Ef
þú kæmir fram við mig eins og þú gerðir
áður fyrr þá myndirðu vita að peningar
skipta engu. Það er .. . það er þessi kona."
Hann andvarpaði eins og sá andvarpar
sem hefur heyrt eitthvað í tíu þúsundasta
skiptið. „Þú veist fullvel," sagði hánn, „að
hún var mér einskis virði. Þú knúðir mig
til að ... gera það sem ég gerði. Og jafn-
vel þótt hún hefði verið mér einhvers virði
þá sé ég ekki eftir því. Ég myndi gera það
aftur."
„Þú átt iíka eftir að gera það aftur, eins
oft og þú getur. En þá verð ég ekki til stað-
ar. Ég læt ekki auðmýkja mig framar. Ekki
fyrir framan vini mína ...“
„Vini! Þessar illgjömu tæfur sem þú tek-
ur meira mark á en ..
Ofsaskært leiftur og brennandi hiti. Bæði
vissu þau hvað klukkan sló. í blindni stigu
þau nær hvort öðm, fálmandi út höndunum.
Bæði héldu þétt og örvæntingarfullt utan
um hvort annað þá sekúndu sem þau átti
eftir. Ekkert annað skipti máli nú en þessi
lokasekúnda. „Ó, ástin mín ég elska...“
„John, John, elskan ...“
Höggbylgjan reið yfír.
Uti í nóttini sem verið hafði kyrr óx nú
rauður sveppur og teygði sig í átt til himins.
GEIR G. GUNNLAUGSSON
Heiðurínn mestur
Á farseðil lífs míns faðir minn reit,
þau fegurstu boðorð, sem hugurinn veit.
Að efna sín loforð og halda sín heit,
er heiðurinn mestur í gæfunnar leit.
Vetur
Ég kvíði vetri með kulda og snjó,
konungi myrkurs og dauða.
Hann helför fegurstu blómum bjó,
með byljum á jörðina auða.
En hvenær þiðnar og kemur vor
þá klaka og snjóar leysir,
er fákur lífsins með fluglétt spor
um firði og dali þeysir.
Þá vakna úr dvala mín dýrðlegu blóm
við dagsins birtu og hlýju,
og fuglamir syngja með samstilltum róm
og sumrinu fagna að nýju.
Höfundur býr í Lundi í Fossvogi.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 4. FEBRIJAR 1QRQ 11