Lesbók Morgunblaðsins - 15.04.1989, Qupperneq 7

r
sovétrIkjn
PAKJSTAN
Franskur læknir við skriðdeka sem sijómarheriim hafði skilið eftir í Jurm.
Morgunverður, te og þurrt brauð snætt í fjöllunum,
yfirgefið. Samt hefur mér aldrei fundist að
ég væri í nokkurri hættu.
Þennan dag höldum við áfram fram í
myrkur. Fyrsta „tjæhranan sem við komum
að er ful) og við neyðumst til að fara á þá
næstu. Það er komið kolamyrkur, fjalla-
hringinn allt í kring ber við blásvartan him-
ininn. Hestamir virðast skynja að við erum
að nálgast næturstað. Meira að segja mestu
letitruntumar fara á stökk. FVábært að
þeysa svona áfram í myrkrinu. Við fáum
pláss á næsta stað og sofum í ískulda úti
á verönd. Það er skárra en að kúldrast inni
í litlu herbergi fullu af reyk með öllum hin-
um. Svo fær maður ekki heldur flær úti.
Þeir una sér betur inni í hlýjunni.
SofiðÍGjótu
í 4000 Metra Hæð
Næstu dagar em hver öðmm líkir. Vjð
finnum auðvitað hvergi neitt að borða og
lifum því á þurm, hörðu brauði og hitum
okkur te þegar við finnum eldivið. Við þok-
umst smátt og smátt nær fjallgarðinum sem
skilur að Afganistan og Pakistan. Kvöldið
áður en við fömm yfir hann, sláum við upp
búðum við rætur fjallgarðsins í skógarlundi
skammt frá ísilögðu stöðuvatni. Skæmlið-
amir safna brenni og kveikja bál. Það er
grimmdargaddur enda hljótum við að vera
í að minnsta kosti 4000 m hæð. Ég sef í
gjótu milli tveggja risastórra steina sem
mynda þak yfír mig.
í morgunsárið leggjum við á brattann.
Kafir Kotal skarðið 5600 m hátt. Það er
hrikalega bratt og því ofar sem dregur því
meiri verður snjórinn og isinn. Hestamir
klöngrast upp að háskarðinu án stórvand-
ræða. En síðustu 500 metramir em nær
ein íshella og skæmliðamir toga hestana
og ýta þeim upp brattann. Þeir sem við
mætum á leið inn í Afganistan með hesta
hlaðna vopnum, eiga í meiri erfiðleikum en
við. Þeir binda hnút á tagl hestanna, og svo
hanga þeir tveir til þrír i hverjum hesti, á
meðan þeir skauta nær stjómlaust niður.
Ég finn aftur fyrir háljallaveikinni þegar
ég á eftir nokkra metra upp í háskarðið.
Ég sest niður og mér fínnst þessi smáspölur
ósigrandi. Ég kúgast, mér sortnar fyrir
augum og fætumir neita að bera mig. En
þetta hefst á þijóskunni eins og svo margt
annað. Við horfum yfir Nooristan sem virð-
ist vera hver oddhvass fjallatindurinn við
annan. Höldum strax niður hinum megin
vegna kulda í háskarðinu. Alls staðar em
hræ burðardýra sem standa mismikið rotin
upp úr snjónum. Vopnin sem þessi dýr hafa
borið þekja efsta hluta leiðarinnar. Við finn-
um vatn. Fabien neitar að drekka það vegna
allra hræjanna sem em ofar í brekkunni.
Ég er kærulausari að venju og drekk af
áfergju. Ég veikist svo af gulu í Pakistan
en ekki hann. Um kvöldið sofum við í tjaldi,
við rætur Devana Baba fjallaskarðsins. Á
milli Afganistans og Pakistans.
Dagur er mnninn upp. Ef allt gengur að
óskum yfírgefum við Afganistan í dag.
Hestar og menn em teknir að lýjast. Efst
í skarðinu mætum við annarri hestalest.
Þetta er ísilagt einstigi og við bíðum uns
hin lestin er öll komin yfír. Þeir eiga í sömu
erfíðleikum og við að koma hestunum yfír
hér eins og í Kafir Kotal. Ótrúlegt hvað
hægt er að leggja á þessar skepnur. Skarð-
ið er að baki klukkan þijú síðdegis. Pakist-
anska landamærastöðin blasir brátt við okk-
ur.
Ekki Mátti Heyrast Að
ÚTLENDINGAR VORU MEÐ
Við Fabien fömm inn í kjarrskóg í hlíðinni
með Karbon uppáhalds skæmliðanum okk-
ar. Við bíðum myrkurs vafin inn í „patú“
teppin, sem Afganir nota fyrir yfirhöfn. Það
er orðið dimmt þegar við sjáum ljósmerkið
neðar í hlíðinni. Okkur er óhætt að fara
niður. Við vöðum jökulkalda á í mið læri.
Hinum megin bíður okkar heitt te, í katli
fyrir eldi, í skóarijóðri.
Við leggjum af stað til Garm Chisma,
þar sem við þekkjum einn mann, sem felur
okkur Vesturlandabúana venjulega. Þangað
er fimm tíma reið. Eftir tvo tíma kemur bíll
á móti okkur. Við veflum vel að okkur „pat-
únum“ og keyrum „pakólinn" skæruliðahúf-
una niður í augu. En bíllinn heldur áfram
án þess að forvitnast sé um ferðir okkar.
Það er farið að nálgast miðnætti þegar við
sjáum ljósin frá bænum. Við förum í gegn-
um fyrsta landamærapóstinn í skjóli hest-
anna í myrkrinu með „patúinn" vafínn þann-
ig að aðeins sést í augun. Við getum varla
beðið eftir því að fá hvíld. Nú eru liðnar
18 klukkustundir frá því við lögðum af stað
og 4500 m hátt fjallaskarð að baki. Við
ríðum þögul eftir götum bæjarins í leit að
manninum, sem ætlar að hýsa okkur. Við
megum hvorki tala frönsku okkar á milli
né persnesku við skæruliðana. Þá myndi
strax heyrast að við erum útlendingar. Við
förum hús úr húsi og þræðum þá fáu veit-
ingastaði sem eru opnir. Við áttum okkur
ekki á þvi hvað er að gerast en skynjum
einhver vandræði. Við höldum út úr þorp-
inu. Maðurinn hlýtur að búa í útjaðri bæjar-
ins. Ég hvísla að Fabien; „ Við erum örugg-
Brú yfir cfjúpt gljúfur. Þær vom ekki
mjög traustvekjandi við fyrstu sýn og
sveifiuðust tii meðan gengið var yfír
þær.
lega á leið til Chitral". Hann verður fjúk-
andi reiður og kallar á foringjann. Ég reyn-
ist hafa rétt fyrir mér. Maðurinn sem átti
að vera gestgjafí okkar var ekki heima og
enginn vildi hýsa útlendinga af ótta við
landamæralögregluna. Þvílík vonbrigði. Ég
get ekki meir. En það er engra kosta völ.
Eg hagræði mér ofan á farangri mínum á
hestinum, er kominn með reiðsæri undan
hnút á reipunu, sem heldur honum saman.
Skyndilega nemum við staðar við keðju
sem liggur þvert yfír veginn. Fyrir neðan
veginn er þverhnýpt niður í á, fyrir ofan
brött skriða. Þetta reynist vera nýr landa-
mærapóstur sem við vissum ekki um. Verð-
irnir sofa í tjaldi á vegkantinum. Þeir verða
fokillir þegar við vekjum þá. Hleypa hestun-
um einum og einum í gegn og leita á hverj-
um skæruliða fyrir sig. Það fer um mig
kaldur hrollur. Mig langar ekki að enda
þessa ferð með því að enda í pakistönsku
fangelsi. Ég sem er búin að sjá fyrir mér
MSF-húsið í Chitral með heitri sturtu og
nóg af góðum mat. Verðimir eiga eftir að
sjá það strax, að ég er kvenmaður, þó það
sjáist illa nema í návígi. Allt í einu sé ég
að Karbon smyglar hestinum með bak-
pokanum mínum yfír landamærin bak við
vörðinn. Mér er alveg hætt að lítast á blik-
una, röðin er alveg að koma að mér. Karb-
on skýst til mín og segir: „Komdu nú förum
við yfir.“ Við göngum alveg upp að verðin-
um og þegar hann er önnum kafinn við að
leita á einum samferðamanni okkar hnippir
Karbon í mig og teymir mig fram hjá keðj-
unni handan við hana. Ég hugsa með mér:
„Nei, Karbon svona gerist bara í lélegum
bíómyndum.“ Eg hefði getað snert bakið á
verðinum. Enda finnur hann að eitthvað
óeðlilegt er að gerast en í öllum asanum
sem fylgir hópi af hestum og mönnum er
hann greinilega ekki viss um hvað það er.
Hlauptu, Hlauptu
Hann hættir samt að leita og tekur að
lýsa framan í alla sem eru komnir yfír
landamærin. Allir hugsa n\jög hratt. Ég tek
að mér að halda í hest sem stendur afsíðis
og skæruliðinn sem gætti hans og Karbon
blanda sér í hóp hinna. Vörðurinn hættir
að lýsa upp svæðið áður en hann kemur
að mér, Karbon kemur aftur og segir:
„Hlauptu, hlauptu." Ég hleyp út í myrkrið
yfír brú og fel mig á bak við stein í veg-
kantinum. Skömmu seinna heyri ég þrusk,
það eru Karbon og Fabien.
Saga Fabiens er jafnótrúleg og mín. Það
var komin röðin að honum og vörðurinn ýtti
í hann vasaljósi sínu og romsaði eitthvað
út úr sér á framandi tungu. í sama bili
kemur hann auga á pokann á hesti Fabiens
og rótar í honum og finnur myndavélamar
okkar. Það veldur miklu flaðrafoki og hann
heimtar að fá að vita hver á þær. Þeir segj-
ast hafa verið beðnir um að flytja þær en
því trúa verðimir ekki og segjast halda
þeim eftir. í miðjum þessum hasar segir
Karbon við Fabien: „ Komdu nú skulum við
hlaupa yfir.“ Hlaupa yfír? Þvert í gegnum
ljósgeislan sem lýsir upp svæðið og beint
fyrir framan nefið á verðinum? En þetta er
allt skipulagt. Skyndilega breiðir foringi
okkar út „patúinn" sinn eins og til að færa
hann betur upp á axlimar. Afganir gera
-þetta-oft-og -nú ~ kemur ■þetta sér ve} jþví í
skjóli hans hleypur Fabien út í myrkrið.
Við hröðum okkur niður veginn og eftir
dágóðan spöl felum við okkur bak við stór-
an stein. Hófadynur berst utan úr myrkr-
inu. Það verða fagnaðarfundir, þeim hefur
tekist að halda öllum eigum okkar. Ég hef
engu tapað nema tannburstanum mínum
og tannkreminu sem ég henti út í myrkrið
í fátinu. Skæruliðar em ekki með slík tæki
í vasanum.
Við fömm aftur á bak og höldum áfram.
Við heyram í bíl. Ekki geta verðimir verið
með síma í þessu tjaldi? Auðvitað vita þeir
nú að einhversstaðar em útlendingar á ferð,
þó þeir viti ekki hvar. Bíllinn stoppar og
lýsir upp svæðið. Við reynum að láta sem
minnst fyrir okkur fara á bak við eina stein-
inn í nágrenninu. Foringinn segir þetta vera
afganska flóttamenn sem hafí verið að flytja
franska lækna upp að landamæmnum. Sami
bíll og við höfðum mætt fyrr um kvöldið.
Þetta var þá MSF-fólkið sem við höfðum
alltaf átt von á að hitta á leiðinni. Bílstjór-
inn býðst til að flytja okkur niður að bænum
Chitral. Þvílíkur léttir. Þangað er tveggja
tíma keyrsla en minnsta kosti 10 tíma reið
á svona þreyttum hestum.
Ekki Allt Búið Enn
Hann skilur okkur eftir í Mosku, í fyrrver-
andi skæmliðabúðum í um það bil 5 km
fjarlægð frá Chitral. Það er lögreglueftirlit
á aðalgötunni í Chitral á nóttunni svo við
getum ekki' farið þangað. Við leggjumst til
svefns á bem steingólfínu kl. 3. um morgun-
inn eftir 22 tíma ferðalag. Vöknum tveim
tímum síðar við að Múllan byijar að syngja
morgunmessuna. Köll hans bergmála í tómri
byggingunni. Ég verð bara ergileg: „Skilur
maðurinn ekki að allir skæmliðar em löngu
famir úr þessum búðum?“
Spennan yfir að nú sé þessu öllu bráðum
lokið kemur í veg fyrr að ég geti sofið
meir. Ég sendi mann til að leigja bíl til
þess að flytja okkur inn til Chitral. Hann
kemur mörgum stundum síðar og segir, að
við getum ekki farið til Chitral núna því
það sé sérstakur dagur í dag. Ég skil ekki
persneska orðið sem hann notar yfír daginn
og bið hann á útskýra það. Ja, það er dag-
ur sem skæmliðar mega alls ekki vera á
ferðinni, svarar hann. Ég verð íjúkandi reið,
húsið okkar er nokkra km í burtu og ég á
það yfír höfði mér að hýrast hér matarlaus
í sólarhring. Ég ríf tvö blöð úr dagbókinni
minni og skrifa tvö bréf, þegar mér er mn-
in mesta reiðin. Lími þau saman með plástri
og bið skæraliðan að koma þeim í bíl. Ann-
að er til hóteleigandans sem ég dvaldist hjá
í þijá mánuði í fyrra og hitt til MSF-krakk-
anna. Upp úr hádegi koma þau og sækja
okkur. Það em forsetakosningar í Pakistan
í dag og það er orðið sem ég skildi ekki á
persneskunni. Hestamir og skæraliðamir
era nýkomnir. Þeir hafa verið á ferðinni í
32 tíma án hvfldar og næringar. Hestamir
era þaktir sáram á leggjunum og grind-
horaðir. Við föram til Chitral og tekst eftir
mikla leit að fá keypt hey handa þeim. Það
er hátíðisdagur í dag í Pakistan og álíka
erfítt að fá þjónustu og á föstudaginn langa
í íslandi.
Næstu dagar fara í að leita að vörabflum
til að flytja hestana til Peshawar. Það geng-
ur illa. Loks tek ég það til bragðs að fara út
á veg og stöðva alla vörabfla sem fara fram-
hjá. Eftir dágóða stund fínn ég einn bflstjóra
sem ég get dekstrað til að bíða á meðan
ég fer og sæki hestana. Fjallaskarðið yfír
til Peshawar er að lokast vegna snjóa og
hann því hræddur við alla töf. Ég ákveð
því að ná í alla hestana og bíða með þá í
vegkantinum. Og þetta var greinilega það
eina sem dugði. Eftir klukkutíma era allir
hestamir lagðir af stað til Peshawar. Yfir-
mönnum mínum þar er mjög skemmt þegar
ég hringi og læt þá vita. „Fórstu á puttan-
um með hestana? Ég er viss um að ef þú
hefðir farið út á brautarenda væra þeir nú
á leið með flugi. Ef ég væri flugmaður
myndi ég að minnsta kosti hugsa með mér:
Það er best að taka þessa hesta annars losna
ég aldrei við hana.“
Ég man seinna að ég gleymdi að segja
skrifstofumanninum, að það væri eitt múl-
dýr á bflum. Er hrædd um að bflstjóramir
verði ásakaðir um að hafa skipt á því og
hesti. Krakkamir í Chitral sannfæra mig
um að skrifstofublókin kunni ekki að gera
greinarmun á hesti og múldýri. Þegar við
komum til Peshawar fréttum við að hann
hafí sagt sem svo: „Einkennilegt höfuðlag
á þessum hesti.“
Þessari ferð til Afganistans og hlutverki
mínu þar er lokið. Mér verður hugsað til
þess hvílíkt þrekvirki það verður að koma
á fót sæmilegri heilsugæslu fyrir þetta
stríðshijáða fólk. Að því verður hins vegar
ekki unnt að vinna, fyrr en friður ríkir með
þessari herskáu þjóð.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 15. APRÍL 1989 7