Lesbók Morgunblaðsins - 30.09.1989, Síða 4

BRAUTRYÐJENDUR I IÐNAÐI
Höggin glurndu
úr vinnustofu
beykisins
Klapparstígur er mjög blönduð gata. Þar hefur
lengi ægt saman alls konar iðnaði og verslun
í bland við íbúabyggð og eru sum hin gömlu
íbúðarhús hálf umkomulaus innan um alla
þessa atvinnustarfsemi. Þar hófu starfsemi
Þarna var því líkast sem
væru sérstök kauptún
utan af landi, sagði
Vilhjálmur S.
Vilhjálmsson. Mörg
húsin höfðu nöfn,
Krókur og Steinstaðir til
dæmis og rétt hjá var
mýrin svo ill yfirferðar,
að menn urðu að fara í
skinnbrækurtil að
komast leiðar sinnar.
Seinni grein um
Klapparstíg
Eftir GUÐJÓN
FRIÐRIKSSON
sína á fyrri hluta aldarinnar margir af braut-
ryðjendum íslensks iðnaðar. Á síðustu öld og
fram á þessa voru þó nær eingöngu íbúðar-
hús við götuna og settu steinbæirnir lengi
mikinn svip á hana.
Á Lindargötu 9, rétt fyrir ofan Völundar-
lóðina, eru tvö timburhús og stendur annað
fyrir innan hitt. Þau heita bæði Bali og á
þessum stað stóð samnefndur bær á síðustu
öld og bjó þar lengi Friðrika Guðmundsdóttir
ekkja enda var hús hennar einnig kallað Frið-
rikubær af almenningi. Framan af þessari
öld bjó Þórður Guðmundsson, kenndur við
Glasgow, á Bala.
Á nr. 10, næst fyrir ofan Flosaport, er
þokkafullt en illa farið rautt timburhús sem
reist var 1905 af Helgu Hafliðadóttur frá
Gufunesi, ekkju Bergþórs Þorsteinssonar
skipstjóra. Börn hennar voru Sigríður, kona
Ólafs Theódórssonar húsasmiðs, Guðbjörg
vefnaðarvörukaupmaður, Hafsteinn togara-
skipstjóri og Þórunn, kona Sveinbjörns Jóns-
sonar hæstaréttarlögmanns.'
Á nr. 11 var bær sem hét Krókur eða
Magnúsarbær én síðar reis þar geysistórt
timburhús sem enn stendur. Það átti lengi
Hannes Þorsteinsson þjóðskjalavörður, fyrr-
um ritstjóri og þingmaður, og bjó í því ásamt
konu sinni, Jarþrúði Jónsdóttur, æskuunnustu
Þorsteins Erlingssonar skálds.
HVÍLÍKT ÁSTAND!
Meðal steinbæjanna við Klapparstíg, sem
nú eru flestir horfnir, má nefna Klapparhús
á nr. 13 — þar bjó Jóhann P. Ásmundssgn
og fjölskylda hans —, Efri-Tóttir á nr. 14,
Klapparholt á nr. 16, þar sem nú er Spegla-
og glerslípunin, og Steinsstaðir á nr. 18.
Síðastnefndi bærinn var reyndar meðal þeirra
elstu í Skuggahverfi, reistur upphaflega sem
torfbær árið 1838 og umhverfis hann var
töluvert tún sem kallað var Steinsstaðablett-
ur. Á Steinsstaðabletti stendur nú m.a.
Danska sendiráðið. Merkilegt fólk bjó á
Steinsstöðum. Um það segir Oddur af Skag-
anum þar sem hann er að lýsa 'Reykjavík á
æskuárum sínum í Harðjaxlinum 1925:
„Suður frá Arnarholti stóðu Steinsstaðir,
húsbóndinn þar hét Pétur en Jarþrúður hús-
freyja, var hún systir Helgu á Klöpp . .. (sjá
fyrri grein). Þau Pétur og Jarþrúður áttu
dóttur sem einnig hét Jarþrúður.
Báðar systumar (Helga og Jarþrúður) voru
Á Klapparstíg 19 er steinbær frá 1879, upphafíega reistur af Sigurði Þórðarsyni
í Kasthúsum. Þar bjó löngu seinna Westlund hinn fjölkunnugi og hafði vinnustofu
í skúrunum sem sjást til hægri. í stóra timburhúsinu sem er áfast við bæinn bjó
lengi Sigurður Hjaltested bakari og hafði bakaríið i kjallaranum. Ljósm. G.Fr.

Stórhýsið á Klapparstíg 29 sem Valdimar Poulsen koparsmiður og kaupmaður
reisti árið 1929, er sannkölluð steinsteypuklassík. Ljósm. G.Fr.
fyrirmyndar konur, bæði í sjón og reynd.
Báðar voru þær lágar vexti en samanreknar
sem hnyðjur, vinnuvargar og búsýslukonur
með afbrigðum og gæðamanneskjur, fljót-
huga og skapstórar."
Pétur á Steinsstöðum hafði þann galla, sem
margir aðrir bæði fyrr og nú, að vera hneigð-
ur til víns.
Um þessar mundir var dóttir þeirra hjóna
trúlofuð ungum og efnilegum manni, en svo
slysalega tókst til að hún varð þunguð áður
en hún giftist. Þetta féll gömlu konunni mið-
ur, og svo var það einn dag um vorið að
henni fundust óhöppin steðja mjög að sér og
keyra úr hófi fram. Svo hagaði nefnilega til
að þau hjónin tóku mjög mikinn svörð og
höfðu þau daglaunamenn til þess að ryðja.
Að öðru leyti vann fjölskyldan að þessu sjálf,
og bar svörðinn út um jörðina á hryssu sem
þau áttu. Þennan óhappadag, sem ég áður
nefndi, komu verkamennirnir heim, og sögðu
þau illu tíðindi, að jarðlag það, sem þeir hefðu
verið að grafa í, væri sprungið og mórinn
ónýtur af þeim ástæðum. Enn fremur að
hryssan væri fylfull og þar af leiðandi frá
allri notkun um vorið.
Þegar Jarþrúður gamla heyrði þetta varð
henni svo mikið um að hún skellti á lær sér
og segir:
„Hvílíkt ástand! Merin ólétt, Þrúða fylfull,
stálið ónýtt og Pétur liggjandi blindfullur upp
í bæli, hvílíkt ástand, hvílíkt ástand!““
Þar sem Steinsstaðir, bær Jarþrúðar, stóðu
áður á Klapparstíg 18 er nú nýbyggt íbúðar-
hús. Þess skal getið að hún var langamma
Konráðs Konráðssonar læknis í Þingholts-
strætinu.
Gljáhýðisvinnustofa Og
Westlund Hinn
Fjölkunnugi
í gamla steinhúsinu á Steinsstöðum, sem
nú er horfið, var síðar einn af brautryðjendum
í iðnaði við Klapparstíg. Það var Björn Eiríks-
son járnsmiður, vélstjóri og einn af-fyrstu
íslensku flugmönnunum. Hann nam málm-
húðun á Englandi og setti síðan á fót fyrir-
tæki á Klapparstíg 18 og var það eina vinnu-
stofan í þeirri grein á landinu. í frétt í blöðun-
um er hún kölluð gljáhýðis-vinnustofa og
sagt að þar sé sett á alls konar málma gljá-
húð úr krómi, nikkel og kopar.
Á nr. 17 er stórt timburhús sem Sigurður
Hjaltested bakari átti lengi og hafði hann
bakarí sitt í kjallaranum. Áfast við það á
Klapparstíg 19 er gamall bær með tveimur
burstum, upphaflega reistur af Sigurði Þórð-
arsyni í Kasthúsum árið 1879. En í þessum
bæ bjó á árunum um 1930 og fram yfir 1950
Svíinn 0. Westlund, sem kallaður var hinn
fjölkunnugi. Westlund kom hingað upphaf-
lega sem prentari og starfaði við Isafoldar-
prentsmiðju en náttúra hans fyrir vélar og
hvers konar gangvirki leiddi hann til stofnun-
ar verkstæðis þar sem hann gerði við allt frá
bifhjólum til ritvéla og var sagt að ekki væri
til sá peningaskápur í bænum að hann gæti
ekki opnað hann. í grein um Westlund í
Morgunblaðinu fyrir meira en hálfri öld segir
þetta m.a. um upphaf að vélfræðiáhuga hans:
■ „Westlund vann sem sagt í ísafold í 2 ár.
Hann lærði íslensku á einu ári, eins vel og
Útlendingar læra ísiensku. Prentvélum hafði
hann vanist í nokkur ár og kunni þær utan-
bókar. Svo var það einn góðan veðurdag að
maður var á bifhjóli inn við Elliðaár. Hjólið
datt í árnar. Það skemmdist. Eigandinn fékk
ekki gert við það og seldi það fyrir hálfvirði
en Westlund keypti. Bifhjól eru merkilegir
gripir. Það fannst Westlund. Hann plokkaði
hjólið allt í sundur, ögn fyrir ögn, og einkum
þó hreyfilinn. Af því lærði hann margt. Marg-
ar tilraunir gerði hann. En að því kom að
bifhjólið var sem nýtt og Westlund settist á
bak margfróðari um hreyfla og hjól en er
hann byijaði. Ári seinna fór hann í skemmti-
ferð um Noreg og Svíþjóð á hjólinu. Hann
seldi það í Málmey nokkur hundruð krónum
dýrara en hann hafði keypt það. Og nú var
hann orðinn sjálflærður vélfræðingur."
Westlund hinn fjölkunnugi hafði náð sér í
heimasætu úr litlum bæ við Lindargötu og
bjó nú þarna ásamt henni og tveimur börnum
sínum og hafði verkstæðið í bakhúsi.í fyrr-
nefndri grein segir þannig um aðkomu í verk-'
stæði hans:
„Þegar maður kemur inn úr dyrunum
hringja klukkur um allt húsið hátt og lágt.
Það minnir mann á einhveija leynikrá í
skuggahverfi stórborga þar sem ljósfælnir
náungar hafa holað sér niður og vilja ekki
láta koma sér að óvörum. Það er líka nokkuð
til í þessu. Westlund er einn af þeim mönnum
sem kæra sig ekki um að Pétur og Páll troði
sér um tær. Hann vill vera einn og út af
fyrir sig með allar vélar sínar, áhöld, uppá-
tæki og instrúment,"
7000 Lýsistunnur
Á Klapparstíg 20 er hús sem Einar Finns-
son járnsmiður og vegfræðingur reisti. Hann
var afi Magnúsar Finnssonar blaðamanns á
Morgunblaðinu og Helgu dýralæknis. Á
Klapparstíg 25 og 27 voru tveir steinbæir og
hét sá síðarnefndi Bjarg. í áföstu steinhúsi
var Kristinn Gestsson með bílaverslun á
kreppuárunum. Ilann reisti síðar stórhýsið
sem nú stendur á þessum stað á horninu á
Hverfisgötu.
Á nr. 26 var Bergþórshús, kennt við fyrr-
nefndan Bergþór Þorsteinsson skipstjóra, en
frá því húsi mátti fyrr á öldinni heyra högg
mikil. Þar var beykisvinnustofa Jóns Jónsson-
ar sem mun hafa verið stórvirkastur íslenskra
beykja fyrr og síðar. Á styijaldarárunum fyrri