Lesbók Morgunblaðsins - 07.10.1989, Blaðsíða 3

LESBÚK
'm]|0 r' a' U N B L A O 8 I ] “n] 8.
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík. Framkvstj.:
Haraldur Sveinsson. Ritstjórar: Matthías
Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Aðstoð-
arritstjóri: Björn Bjarnason. Ritstjórnarfulltr.:
Gísli Sigurösson. Auglýsingar: Baldvin Jóns-
son. Ritstjórn: AÖalstræti 6. Sími 691100.
Forsíðan
„Lítfríð og ljóshærð og heitir Sigrún ...“ Myndina
tók ljósmyndari Morgunblaðsins Þorkell Þorkels-
son.
Eþíópía
Séra Kjartan Jónsson skrifar um Eþíópíu. Síðustu ár
hafa borist þaðan fréttir um mestu hörmungar, hung-
ur og þurrka og deilur vegna sjálfstæðiskröfu Eri-
trea. Sem betur fer er þó fleira þaðan að frétta. Þetta
er fyrri grein sr. Kjartans.
Djúpavogs-
kveðja
Sr. Jakob Jónsson hugðist flytja kvæðið á afmælis-
hátíð fæðingarstaðar síns í júní sl. Hann lést áður en
af því yrði, en sonur hans flutti ljóðið.
Dagar í París
Bragi Ásgeirsson heldur áfram að segja frá veru í
París, heimsóknum á listasöfn og kynnum af þessari
háborg menningarinnar.
JORGE
LUIS BORGES
Snorri
Sturluson
Guðmundur Daníelsson
þýddi.
Þú sem lést goðsagnirnar ganga í arf
í gegnum eld og frera niðja til
á bókfell skráðar, glæsi-grimmd gerð skil
germanska andans — stoltsins fellibyl,
á aftni síðla óvænt greindir þú
þitt orkuveila holds hér sveik þig nú
—það skalf. Þá dimmu nótt,
sem dögun fylgdi ei nein
þú dæmdist heigull vera, fúin grein.
I myrkri Islands sverfur vindur sæ,
söltum báruföldum hreykir, og þinn bæ
umkringt hefur ógleymanleg smán
þér ætluð. Svalgstu botnsins dreggjaskán,
Sverð velur höfuð manns að höggstað sínum,
hafði slíkt margoft gerst í bókum þínum.
Höfundur var um áratugi mesta skáld Argentínu
og gat sér mikið orð um allan heim. Hann var vel
heima í íslenskum bókmenntum og hafði dálæti á
þeim. Borges var fæddur 24. ágúst 1899. Hann
lést fyrir fáum árum.
Samræðulist
Er hægt að kenna fólki að
rabba saman? Ég sá aug-
lýst námskeið í samræð-
um og heimspeki fyrir
unglinga. Ungur íslend-
ingur sem verið hefur
með ólíkum þjóðum segir
mér að íslendingar kunni
ekki að ræða saman. Hér tali hver fyrir sig
án þess að hirða um að tengja mál sitt við
það sem á undan er komið. Lítið kveður að
því að menn snúi sé að þeim sem bezt má
vita og spyrji hann um málið, áður en dóm-
ur er lagður á það og ályktað.
Ég heyrði bóndakonu lýsa nýju hlutverki
sínu þegar hún fór að bjóða greiða og gist-
ingu á bæ sínum. Hún var spurð hvort gest-
irnir vildu ekki fræðast um sveitina og bú-
skapinn. „Ekki íslendingar,“ sagði hún,
„þeir vita miklu meira um búskap en ég,“
og þyrftu einskis að spyrja.
Nú eru íslendingar í raun ávarpsgóðir
og fúsir að svara þegar eftir er leitað af
gestum og gangandi. Hvað skyldi valda
þessari samræðuómenningu? Kona alin upp
í þéttbýli, búsett í sveit, kvað uppeldi ekki
vera neitt mál í sveitinni, það væri bara að
koma börnunum út fyrir dyr. Hvað gerir
þá fólk í þéttbýli sem hefur ekki sömu að-
stöðu til að losna undan börnunum með því
að senda þau út fyrir dyr? Á matmálstímum
ræður útvarpið dagskrá heimilanna vegna
þeirrar venju að snæða á fréttatímum. Þá
verður hvorki hlustað né rætt saman í næði.
Utan fréttatíma útvarps spillir sjónvarp því
andrúmslofti sem góðar samræður eru háð-
ar, með óskiptri athygli.
Líklega var gamla samræðuformið fólgið
í dæmisögum, þar sem kjarni málsins kom
iðulega fram í vísu eða málshætti, en áheyr-
andi varð að álykta sjálfur. Menn urðu að
skilja fyrr en skall í tönnunum, og svöruðu
með annarri dæmisögu. Allmikið af samræð-
um og einræðum í vinnuhléum virðist vera
fólgið í þvi að láta í ljósi gremju með fyrir-
litningartali um stjórnmálamenn ogtíðarfar-
ið og málefni sveitafólks, en það virðist nú
orðið gegna sama hlutverki og þeir kynþætt-
ir og aðflutt fólk með öðrum þjóðum sem
litið er niður á. Varla getur samræðunám-
skeið fyrir unglinga undir stjórn heimspek-
inga komið í stað all's þessa.
Ung hjón alin upp hér syðra tóku sig upp
og hófu búskap fjarri átthögunum. Bóndi
gerðist fljótt forystumaður í málum bænda
á landsvísu og átti mörg erindi til Reykjavík-
ur vegna þeirra. Hann kvaðst helzt fara í
bíó þegar hann ætti laust kvöld í borginni,
því að engin hvíld væri í að heimsækja
venzlafólkið sem vildi helzt jagast við hann
um landbúnaðarmálin. Hann kvaðst ætla
við fyrsta tækifæri í sólalandaferð og sitja
þar með glas við borð undir sólhlíf og kynna
sig sem pípulagningamann úr Reykjavík. —
Þetta er ekki skárra úti á landi. Þar fá ráða-
menn ekki stundlegan frið í almennum sam-
kvæmum fyrir mönnum sem vilja reka er-
indi sín við þá eða bara jagast í þeim.
Fermingarsystkini á miðjum aldri úr
kaupstað einum komu saman í átthögunum
nokkra daga í sumar með mökum sínum.
Ein konan, bóndakona, kvaðst hafa getað
sannað manni sínum að engir kynnu betur
að skemmta sér en fólk í þeim bæ. Flest
voru þau burtflutt, en þær aðeins tvær bú-
andi í sveit. Henni líkaði illa hvernig fólkið
kom fram við bónda hennar með því að
jagast lengi við hann um landbúnaðarmálin.
Ég gat ekki skilið að slíkt fólk kynni að
skemmta sér og kvaðst vorkenna bónda
hennar að lenda í þessu. Hún kvað hann
raunar hafa tekið öllu vel og að lokum boð-
ið fólkinu heim til þeirra við tækifæri til
að kynna sér málin. Þetta var yfirburðamað-
ur að greind og góðlyndi, en mér varð hugs-
að til þess hvernig væri fyrir meðalmann
að lenda í slíku samkvæmi.
Hvað skyldi annars mega kenna fólki í
þessum efnum? Hér dugar ekki að hafa
samræðunámskeið fyrir fáeina unglinga. I
skólunum þarf að ríkja sú siðmenning í af-
stöðu til náungans, þ. á m. afstöðu kennara
til nemenda sem felst í þvi að þeir séu frek-
ar leiðbeinendur en kennarar, og til rök-
færslu og þekkingar, sem birtist í skemmti-
legum samræðum, þar sem menn spyija og
fræðast, rökræða og álykta. Er hægt að
tengja saman í slíkum samræðum frásagn-
arstil íslendinga með frásögnum, dæmisög-
um og óbeinum ályktunum, og rökföst skoð-
anaskipti, eins og háskólamenn vilja temja
sér? Slík kennsla er fánýt, ef börn njóta
ekki athygli heima hjá sér vegna útvarps
og sjónvarps. Hún getur ekki heldur eytt
gremju sem býr um sig með fólki og það
tjáir óbeint með ósanngjörnum dómum um
menn og málefni.
Eitt einkenni þess einræðnastíls sem hér
ríkir er hvað lítið er um rökræður í dag-
blöðum. Það er helzt að menn skjótist á í
forystugreinum. Það kemur varla fyrir að
grein sem veigur er í birtist í tilefni af ný-
birtri grein. Svo virðist sem slík athugasemd
þurfti að bíða birtingar eins og annað efni,
svo að tilefnið kann að vera fyrnt þegar
athugasemdin birtist. Varla kemur fyrir að
sérfræðingar takist á í skrifum á þann hátt
sem almenningur megi af læra. Greinar-
höfundum hættir til að skrifa eins og þeir
séu einir í heiminum og takmarka lítt mál
sitt. Það minnir á samræðuform á vinnustöð-
um og heimilum, þar sem hver talar upp í
annan, eins og útvarpssending sem heldur
áfram án þess að stjórnandi sendingar láti
sig varða hvort nokkur hlusti.
BJÖRN s. stefánsson
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 7. OKTÓBER 1989 3