Lesbók Morgunblaðsins - 31.03.1990, Síða 5

Ég kom fyrst til Spánar árið 1956, árið
sem byltingin varð í Ungverjalandi. Spán-
veijar voru þá ekki búnir að jafna sig eftir
borgarastyijöldina. Þar var almenn fátækt
og stöðnun ríkti á mörgum sviðum. Þessu
stöðnunartímabili lauk í raun og veru ekki
fyrr en eftir dauða Francos. Spánn var þá
mikið afturúr, sem kallað er og skar sig
mjög frá öðrum Evrópuþjóðum. En það var
líka ýmislegt sérkennilegt sem maður fann
á Spáni sem aðrir höfðu lagt fyrir róða,
daglegt líf var um margt líkt því sem tíðkað-
ist annars staðar á síðustu öld. Öll sið-
ferðileg viðhorf voru í ákaflega föstum
skorðum og það lá þung félagsleg refsing
við að bijóta gegn þeim. Það var mikið
eftirlit með unglingum, sérstaklega bjuggu
ungar stúlkur við mikinn húsaga. Lausa-
kaup með þeim í skúmaskotum var hvorki
leyfilegt né tíðkanlegt.
Ég fór heim eftir þennan vetur á Spáni
og fór að vinna við blaðamennsku á Tíman-
um. Ég var alinn upp á góðu framsóknar-
heimili svo það lá beint við. Ég hafði enda
sent þangað pistla frá Spáni. Það var Hauk-
ur Snorrason sem réði mig. Fljótlega eftir
að ég bytjaði í blaðamennskunni fór ég að
skrifa bækur. Ég gaf út smásagnasafnið
Hitabylgju árið 1960 og skáldsöguna Dag-
blað árið 1964. Síðan hef ég ekki skrifað
fleiri bækur af því tagi. Það er sagt að ljóð
séu lóðrétt en óbundið mál íárétt. Eg missti
snemma áhugann á því lárétta en áhugi
minn á því lóðrétta óx. Minn tími til að
yrkja er á morgnana milli klukkan fimm
og sjö. Það er gott að fara á fætur vel
sofinn og yrkja meðan maður man drauma
sína.
Ég var á Tímanum í 8 ár og vann þar
flest nema að skrifa leiðara. I dag lít ég á
dagblöð einsog hver annar lesandi. Eftir
þessi átta ár langaði mig að breyta til og
flutti mig yfir á Fréttastofu útvarps. Þar
var mér tekið mjög vel. Stefán Jónsson
fylgdi mér inn á hvert herbergi í húsinu
og kynnti mig fyrir fólki. Ég lagði mig aldr-
ei sérstaklega fram um að tala í útvarp.
Ég hitti um daginn gamlan samstarfsmann
minn af fréttistofunni og hánn sagði við
mig: „Þú varst nú alltaf á móti fréttum og
ég virði það við þig.“ Ég efa það að ég
hafi nokkurn tíma á móti fréttum, en ég
hef kannski verið á móti því fyrirkomulagi
sem tíðkaðist á fréttaflutningi. Ég man ég
stakk uppá því að fréttatímarnir yrðu af-
markaðir þannig að það væri ákveðið svig-
rúm sem mætti ætla þeim á hveijum degi,
en engin skylda að uppfylla þetta svigrúm.
Ef ekkert væri í fréttum þá mætti segja
það, ef fréttaefni entist svona í 5 til 10
mínútur, þá það. Sá tími sem eftir væri
yrði uppfylltur með spilverki af grammi-
fónsplötum. Ég held að Jón heitinn Magnús-
son hafi verið hlynntur þessu því hann
komst einhvern tíma svo að orði: „Okkar
hlutverk er ekki að búa til fréttir,“ og átti
þá við að okkar hlutverk væri að segja frétt-
ir og afla frétta en ekki að búa þær til.
En með fjölgun og lengingu fréttatíma þá
varð það knýjandi nauðsyn að búa til frétt-
ir enda var það gert í stórum stíl og svo
er enn.“
Lengst af var Baldur í innlendum fréttum
og var ég samstarfsmaður hans á fréttastof-
unni um nokkurt skeið. Eitt af því fyrsta
sem ég tók eftir þegar ég hóf störf þar var
skilti sem var á borði Baldurs, en á því
stóð: Undefined flying object inspector sem
í þýðingu Baldurs hljóðar svo: Eftirlitsmað-.
ur fljúgandi furðuhluta. Ég nefni þetta
skilti við Baldur og hann hlær við. „Það
komu eitt sinn einhveijar fréttir af slíkum
hlutum þegar ég var á vaktinni og það kom
í minn hlut að skrifa um þá frétt. Jón Örn
Marinósson henti þetta á lofti og gerði grín
að öllu saman eins og hans er von og vísa,
enda vorum við þá sessunautar. Hann bjó
til þetta skilti. Það var nær alltaf góður
andi á fréttastofunni," segir Baldur. „Ég
vann fyrstu árin með hinum landskunnu
fréttamönnum, Thorolf Smith, Hendrik Ott-
óssyni og Stefáni Jónssyni. Þetta voru
skemmtilegir menn og léttir í máli. Frétta-
stjóri var Jón Magnússon, hann var merki-
legur maður, hans verkstjórn var ákaflega
markviss og hann var óvenjulega réttsýnn
maður og fljótur að átta sig og bregðast
við hveiju sem var. Af honum lærði ég
mikið í fréttamennsku. Hann dó langt fyrir
aldur fram. Það eru rúm fimm ár síðan ég
hætti á fréttastofunni og hóf að gefa út
Fréttabréf Ríkisútvarpsins. Ég hef verið
þar í smáverkum og líkar það vel. Lao Tse
segir að menn eigi að starfa án strits, það
hef ég alltaf reynt að gera. Núna fylgist
ég helst með fréttum í sjónvarpi og hlusta
á útvarpsfréttir ef ég er staddur í bíl. En
ég losaði mig við bílinn minn fyrir tveimur
árum svo það er ekki mjög oft að svo ber við.
Meðan við Baldur höfum talað hefur fé-
lagi Mao horft á okkur syfjulegum augum
af teiknaðri mynd eftir Gylfa Gíslason. Á
lessum tímum játninga og hreinsana eru
flestir búnir að stafla öllum myndum af
látnum kommúnistaforingjum inn í
geymslu, ef þeim hefur hreinlega ekki ver-
ið hent. Ég spyr Baldur hvort þessi mynd
sýni hug hans í pólitískum efnum. „Ætli
ég hafi ekki „bilast í Ungó“ einsog Þórberg-
ur Þórðarson orðaði það,“ svarar Baldur.
„Ég átti vissulega mína bamatrú en ég
gekk að miklu leyti af þeirri trú árið 1956.
Það er raunar svo að það hefði verið eitt-
hvað bogið við ungling frá alþýðuheimili
sem ekki varð snortinn af vinstri stefnu í
þá daga. Ég kann hins vegar ekki við svo-
kallað hreinsunarhugarfar, bæði hjá vinstri
eða hægri mönnum. Mér finnst að menn
ættu að láta sér hægt í kröfum sínum um
iðrun og yfirbót. Það er erfítt að spá, sér-
staklega um framtíðina. Það er mikið látið
núna með Gorbatsjov, menn vilja láta hann
hafa enn meiri völd. En éjg held að reynsl-
an sýni að valdið spilli. Eg er ekkert viss
um að Ceausescu sálugi hafi verið bijálaður
alla tíð. En það fer hins vegar ekki milli
mála að hann verði að teljast hafa verið það
í ellinni og þau hjón raunar bæði. En gæti
ekki átt sér stað að eitthvað færi að bjáta
á með heilsuna hjá Gorbatsjov ef hann yrði
gerður svo valdamikill að hann fengi öllu
að ráða í sovéska heimsveldinu árum sam-
an? Hvað pólitískan áhuga minn snertir þá
hef ég takmarkaðan áhuga á pólitík sem
’ snýst um vasapeninga þeirra sem hlut eiga
að máli, eins og sú íslenska gerir oft á
tíðum.“
Það eru komin tvö ár síðan það kom
fyrst til tals milli okkar Baldurs ég tæki
við hann viðtal. En hann var hálf hlélegur
við það, einsog hann orðar það. „Þetta er
kannski fyrirtekt, en mér hefur þótt nóg
um hvað rithöfundar hafa farið geyst í blöð-
unum á undanfömum árum, sérstaklega á
bókavertíðinni frá því síðsumars og fram
undir jól,“ segir Baldur. „Mér finnst það
dálítið brogað ef rithöfundar neyðast til að
selja bækur sínar sem koma út hjá forlög-
um. Með því að láta tala við sig á hverri
stöð og á hveiju blaði, árita bækur í bóka-
verslunum, klifra utan á húsveggjum, fljúga
um í þyrlu og guð má vita hvað. Lao Tse
segir: Áð afloknu góðu verki og þegar heið-
ur er fenginn á verkamaðurinn að draga
sig í hlé. Kannski óttast menn að þeir fái
engan heiður. En hvað táknar það annað
en offramleiðslu á bókum? Sú offramleiðsla
veldur því að höfundar sjá sig tilneydda til
þess að láta meira og meira á skrípatorg-
inu. Ég kynntist þessu ofurlítið þegar fyrsta
bókin mín kom út, auglýsingafarganið var
þá byijað. Uppúr því áttaði ég mig á því
hvað þetta er viðsjárvert.“
Þegar tal okkar Baldurs tekur að hníga
að lesendum nær hann í Ljóðorminn og
flettir þar uppá þýðingu Eysteins Þorvalds-
sonar á ágætri ritgerð eftir T.S. Eliot, sem
heitir: Félagslegt hlutverk ljóðlistar. Þar
segir Eliot að það hæfí skáldi best að eiga
sér fámennan lesendahóp. En lesendurnir
þurfí að vera góðir og áhrifamiklir. Ef séu
þeir hins vegar margir þá kunni að vera
eitthvað bogið við skáldskapinn. Hér hættir
Baldur að glugga í ritgerðina en segir mér
þess í stað svolitla sögu: „Ég hitti eitt sinn
karl uppá lofti í Naustinu. Hann sagði mér
það að ég ætti svona tvö hundruð lesend-
ur. Ég spurði hvort hann héldi virkilega
að þeir væru svo margir. „Já,“ sagði hann,
„ég er búinn að reikna það út og ég fer
nokkuð nærri um þetta.“ Ég varð feginn
og þóttist góður að eiga þennan lesendahóp
og vona bara að maðurinn hafi áætlað rétt
og að þetta séu lesendur í anda Eliots."
Spjall okkar endar með því að Baldur
tekur að vitna í ritgerð eftir Lorca sem
heitir E1 duende, sem útleggst á íslensku
Dunandi. „Þar segir Lorca að til séu þijár
tegundir af skáldum. Skáld sem eigi sér
skáldgyðju, skáld sem eigi sér engil og
þriðji hópurinn og líklega sá fámennasti sem
eigi sér anda, einskonar jarðálf, sem heim-
sækir ekki bara skáld heldur marga aðra
listamenn. Þegar t.d. litlar spænskar stúlk-
ur dansa á berri jörðinni þá smýgur hann
uppí iljarnar á þeim. Þegar hann er kominn
upp undir hné verða allir komu hans varir
og fólkið tekur að hrópa Olé, sem líklega
er afbökun á orðinu Allah. Andinn nær
valdi á listamanninum. Þessarþijártegund-
ir skálda eru næsta ólíkar, engillinn leið-
beinir sínum skáldum, gyðjan þylur í eyra
en dunandinn smýgur inn í líkama skálds-
ins og altekur hann. E1 duende býr ekki í
manni stöðugt heldur kemur til manna utan
frá og fer síðan aftur. Þetta held ég að sé
viðhorf ýmsra skálda en kann að vera ofurl-
ítið feimnismál sumra þeirra, því þetta er
erfitt að útskýra. Dunandinn kemur í blóð-
ið“
i * * s 11 ti i: i
ÁRNI GRÉTAR
FINNSSON
Gatan mín
Margir hafa gengið þessa götu
gamla horfna tíð,
eftir henni líkt og straumur líður
lífið ár og sfð.
Löngum hafa lítil barna augu
litið þennan hring.
Heimur þeirra hann var þessi
gata,
húsin allt í kring.
Innan tíðar uxu þau úr grasi
og til þeirra sást
laumast til að flétta saman
fingrum
í feimnislegri ást.
Svo giftu þau sig gjarnan -
börnin fæddust
og gatan sífellt fékk
nýjan svip með nýrri kynslóð
hverri,
sem niður hana gekk.
Já, kynsióðirnar koma hratt og
fara.
Við könnumst við þá sjón,
er leiðast þau, sem léku börn hér
forðum,
nú lúin gömul hjón.
Minningar frá gömlum dögum
gieymast,
gleymast dægurmál
fólksins, sem að forðum þessa
götu
fyllti líf og sál.
Höfundur er lögfræðingur og bæjar-
stjórnarmaður í Hafnarfirði. Ljóðið er úr
nýrri Ijóðabók hans, sem heitir Skiptirþað
máli?og út kom hjá bókaforlaginu Skugg-
sjá. í bókinni eru teikningar eftir Eirík
Smith.
Ljóðið birtist í Lesbók 3. marz, en þau
mistök urðu, að tvö síðustu erindin féllu
niður og eru höfundur og lesendur beðnir
veivirðingar á því.
GEIR G.
GUNNLAUGSSON -
Góðar
fréttir
Það rofar í mannlífsins myrka
geim
við morgunsins skínandi roða,
er fréttir úr austursins fjarlæga
heim
frelsi og hamingju boða.
Að vera komna úr hafvillu heim
hlekki og múra brjóta.
Éggæti af hjarta glaðst með þeim
sem gleðinnar munu njóta.
Konan við
Esjurætur
Vorkvöldin hennar voru löng
hún vakti um bjartar nætur,
hún kunni svo mikið afkvæðum
og söng
konan við Esjurætur.
Sú kona var bæði voldug og vís
vinnandi öllum stundum.
Fjallið var eins og fegurðardís
með fossum og gróðrarlundum.
í hlíðinni lindirnar breiddu’út sinn
barm
og breyttust í skínandi fossa,
og elskendur leiddust þar arm í
arm
í unaði brennheitra kossa.
Nú eru vorkvöldin liðin löng —
og lítið í dyggðabrunni.
Konan erhorfin sem kvaðogsöng
kvæðin sem þjóðin unni.
Hlíðin er orðin að hijóstrugum
mel
og horfnar rósirnar mínar,
mér fannst eins og hjarta mitt
frysi í hel
að frétta um ófarir þínar.
Þvíhefégsvo margoft hugminn
spurt
þá hrunið er flest til grunna:
Féllust þeim hendur? Fluttu þeir
burt,
sem frelsi og gróðri unna?
Höfundur er bóndi í Lundi í Fossvogi.
VALGERÐUR JÓNSDÓTTIR
Anna Jóna
(in memoriam)
„Ekki nafn á gamalli konu,“
sagðir þú.
Nei, þú ert síung
fæðist á hverju vori
í blómum og fuglasöng
frjósamri mold
og hækkandi sól.
Sköpunarkraftur náttúrunnar
fijóduft vorsins.
Anna Jóna
Vor
I loftinu angan
Ijúfra tóna
Söngur spörfuglanna
sætur
eins og sumarið
sem brýtur sér leið
gegnum kulda, myrkur
og klakabönd.
Það vorar.
Höfundur er blaðamaður og þjóðfélags-
fræðingur
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 31. MARZ 1990 5