Lesbók Morgunblaðsins - 20.10.1990, Page 2

Á víð og dreif
Farand-
verka-
menn
Farandverkamenn eru nú talsverður
hluti vinnuafls margra Evrópuríkja.
Þetta fólk kemur einkum úr þeim
ríkjum, þar sem atvinnutækifæri eru ónóg
og laun mjög lág. í iðnríkjum Evrópu vinnur
þetta fólk fyrir lífvænlegum launum og getur
einnig styrkt sína nánustu heima fyrir, ef
skylduliðið hefur ekki flust allt til Evrópu.
Hér á landi hefur nokkuð borið á því undan-
farið í sambandi við væntanlega inngöngu
íslendinga í EB, að ef svo færi þá myndi
landið fyllast af farandverkamönnum, sem
myndu keppa við íslenskar vinnustéttir um
atvinnutækifæri. Streymi vinnuafls milli ríkja
EB er fijálst samkvæmt reglum Efnahags-
bandalagsins. Eins óg nú hagar hér á landi,
þá munu iágmarkslaun „hinna vinnandi
stétta“ hvergi vera lægri, sé miðað við iðnríki
Vesturlanda. Farandverkamenn sem vinna í
þeim ríkjum vinna fyrir snöggtum meiri laun-
um en íslenskir starfsbræður þeirra á vinnu-
markaði. Þar sem íslenska lýðveldið er lág-
launasvæði, sem hefur ekki ráð á að borga
lífvænleg lágmarkslaun og menn vinna þau
upp með mikilli yfirvinnu, stundum með
„óunninni yfirvinnu" sem er reiknuð til launa
einkum innan ríkisgeirans, þá kemur í ljós
að jafnvel með miklu vinnuálagi, unnu eða
óunnu, ná laun hér á landi ekki lífvænlegum
launum farandverkamanna frá Tyrklandi,
Portúgal, Júgóslavíu eða Asíuiöndum í EB-
löndunum.
Vegna þessa er ótti um innstreymi Asíu-
fólks, Tyrkja eða jafnvel araba ástæðulaus,
þessar ágætu þjóðir sækjast eftir lífvænlegum
launum fyrir vinnu sína og myndu því aldrei
keppa við íslenskar vinnustéttir á vinnumark-
aði hér á landi. Auk þess eru þessar þjóðir
haldnar annars konar vinnu-siðmenningu en
þegnar íslenska lýðveldisins upp til hópa. Það
er í sjálfu sér eftirtektarvert, því að tii
skamms tíma hefur þrælahald verið viðloða
í arabískum og asíöskum samfélögum, en
ekki er annað vitað en að þrælahald hafi
verið afnumið hér á landi fyrir um 1000 árum.
Svo er önnur hlið á þessu máli, sem er
streymi íslenskra vinnustétta, einkum til
Norðurlanda. Verkamenn, læknar og tækni-
menntaðir menn leggja gaman leið sína til
nágrannalandanna í leit skárri úrkosta til
lífsframfæris, en stéttarsystkinum þeirra
býðst innan íslenska lýðveldisins. Þar koma
til samskonar orsakir og hrekja Tyrki,
Asíubúa, araba og Portúgala úr sínum heima-
högum í samskonar tilgangi. Einnig má minn-
ast á vinnumat þeirra erlendu aðila, sem reka
hér fýrirtæki í annarra eigu en ríkis eða
íslenskra vinnuveitenda, þar eru laun talsvert
hærri en tíðkast í íslenskum fyrirtækjum. Þar
er miðað við lægstu laun, sem greidd eru í
samskonar fyrirtækjum erlendis.
Eins og nú hagar til er niðurstaðan sú að
allur ótti við samkeppni erlendra vinnustétta
á íslenskum vinnumarkaði er hreint rugl. Auk
þess sem eftir er að semja um undanþágur
og vamagla varðandi væntanlega inngöngu
í EB. Þeir sem hæst geipa um og magna
þessa grýlu gengur það eitt til að afla sér
fylgis, og að venju á fölskum forsendum.
SIGLAUGUR BRYNLEIFSSON
Það er lífshættu-
legt að fá of
lítinn svefn
Líf nútímamannsins, sem í 24 stundir
á sólarhring streitist við að koma
öllu í verk, sem hann þarf að gera
eða telur sig þurfa að gera, fær hann til
þess að stytta svefntímann. Það er bæði
hættulegt og dýrt að mati James Maas,
yfirmanns sálfræðistofnunar Cornellháskóla
í Bandaríkjunum.
Meira en 100 milljónir Bandaríkjamanna
stytta svefntíma sinn um eina til tvær
klukkustundir á sólarhring til þess að fylgj-
ast með eða ná einhveiju settu marki.
Að áliti vísindamannanna ættu allir að
fá um það bil 8 tíma svefn á hverri nóttu.
Það er ekki nokkur vafí á því að neikvæðar
afleiðingar of lítils svefns em miklar. Fólk
verður slappt. Það skortir frumkvæði og
hugmyndaflug, verður eftirtektarlaust og
gerir mistök.
Alríkisumferðarráð Bandaríkjanna sem
fylgist með umferðaröryggi í lofti og á láði
og legi í landinu hefur komist að þeirri niður-
stöðu að í 69 flugslysum, sem urðu þar á
árunum 1983-1986, var svefnleysi annað
hvort meðvirkandi orsök eða aðalorsök
þeirra. Þessi slys kostuðu 67 manns Iífið.
Kjarnorkuslysið á Three Midland Island
varð klukkan 4 að nóttu til, slysið í Tjemo-
byl klukkan 2 eftir miðnætti og ófarimar í
Bhopal um miðnætti. Svona má halda upp-
talningunni áfram ef vill.
Um það bil 20 milljón Bandaríkjamenn
vinna vaktavinnu þar sem einnig er unnið
á nóttunni. 55% þeirra sofna í vinnunni
a.m.k. einu sinni í viku. Það gerist hvorki
í vinnuhléum né þegar fólkið á þess kost
að leggja sig útaf. Nei! það gerist þegar
það er að reyna að vinna.
í annarri rannsóknarmiðstöð komust
menn að þeirri niðurstöðu að fólki, sem
hefur unnið vaktavinnu í meira en 5 ár, sé
helmingi hættara við að eiga í erfíðleikum
vegna blóðrásar- og meltingartruflana en
fólki sem vinnur að deginum. Samkvæmt
því sem James Maas segir er það sannað
að fólk, sem fær of lítinn svefn langtímum
saman, lifír að jafnaði 8-10 árum skemur
en aðrir.
Menntaskólanemendur í efri bekkjum
þurfa 10 tíma svefn ef þeir eiga að vera í
góðu formi að deginum. Svefntími þeirra
er að meðaltali 6,1 stund. Það er ekki að
undra þótt þeir sofni í kennslustundunum.
Allt að 30% menntaskólanema í Banda-
ríkjunum sofna að minnsta kosti einu sinni
í viku í kennslustundum.
Erfðavísir sem veldur
alkóhólisma er fundinn
Lengi hefur verið
deilt um það
hvort drykkju
sýki er arfgeng eða eigi
rót sína að rekja til
umhverfísins. Margir
eru þeir sem hafa hald-
ið því fram að lyndisein-
kunn alkóhólista væri
einstaklega veikgerð og
það sé ekki um annað
að ræða fyrir þá en að
taka sig bara saman í
andlitinu.
Nú hafa tveir banda-
rískir vísindamenn
fundið erfðavísinn sem
veldur drykkjusýki. Það
hefur sem sé verið upp-
götvað að sjúkdómur-
Erfðir eiga meiri þátt í því en venjur á æskuheimili, að
áfengisflaskan tekur við af kókfloskunni þegar einstakl-
ingurinn fullorðnast.
inn er arfgengur. Þessi athyglisverða upp-
götvun styður kenninguna um að drykkju-
sýki sé Iíkamlegur sjúkdómur, sem viðkom-
andi persóna á erfítt með að ráða bót á.
Vísindamennimir báru saman heilasýni
úr 70 líkum. Helmingur þeirra hafði verið
áfengissjúklingar en hinn helmingurinn
hafði umgengist áfengi í hófí í lifanda lífí.
Vísindamennimir voru að leita að svonefnd-
um móttöku-erfðavísi (Dopamin D2) sem
ákvarðar hæfni fmmnanna til þess að taka
við hinu gamla og góða dopamíni. (Þetta
dopmín er eitt af fjölmörgum boðefnum
heilans og skortur á því er m.a. talin valda
Parkinsonsveiki). Það hefur áhrif á nautna-
þörf mannsins og gegnir þýðingarmiklu
hlutverki við að koma boðum á'milli heila-
fmmnanna.
Það kom líka á daginn að fyrstnefnda
dópamínið (D2) yar aðalorsök drykkjusýk-
innar, þar sem þessi erfðavísir fannst hjá
77% þeirra sem voru drykkjusjúklingar en
aðeins hjá 28% þeirra sem aldrei höfðu ánetj-
ast áfenginu.
Vísindamennimir leggja þó áherslu á að
þessi uppgötvun útskýri ekki sjálfkrafa allar
tegundir drykkjusýki. Áfram verða menn
að viðurkenna að umhverfíð eða vissir um-
hverfísþættir geta haft sitt að segja.
Góð systkini gera
ellina léttbærari
Náin tengsl systkina í æsku em að
því er virðist skilyrði fyrir ham-
ingjuríkum elliáram. Þetta er í
öllu falli niðurstaðan af rann- sóknum
vísindamanna á 173 bandarískum karl-
mönnum, sem þeir hafa fylgst með frá því
þeir vora um 18 ára gamlir og þangað til
þeir nýlega náðu 65 ára aldri.
Önnur niðurstaða, sem fékkst í rannsókn-
inni, var að menn sem höfðu fengið lyfja-
meðferð með taugameðulum þegar þeir vora
innan við fimmtugt spjara sig illa þegar
þeir eldast.
Um 1940 vora 204 karimenn valdir úr
stúdentahópnum við Harvard-háskólann í
Bandaríkjunum. Þeir vora allir hraustir
bæði til sálar og líkama. Umhverfí og að-
stæður ungmennanna í æsku vora kannaðar
með samtölum við foreldra þeirra.
Síðan vora þeir rannsakaðir með jöfnu
millibili ýmist af læknum eða sálfræðingum.
Að síðustu, þegar þeir höfðu náð u.þ.b. 65
ára aldri, var líkamlegt heilbrigðisástand svo
og félagsleg og sálfræðileg aðlögunarhæfni
þeirra metin.
A rannsóknartímanum hafa 23 úr hópn-
um látist og nokkrir dottið út úr rannsókn-
inni af öðram ástæðum.
Rannsóknarverkefnið skilaði af sér mjög
miklu magni af upplýsingum til tölvu-
Þjóðfræði í Háskóla íslands
ATHUGASEMD eftir
Jón Hnefll Aðalsteinsson
í Lesbók Morgunblaðsins 29. september
sl. birtist viðtal við dr. Finn Magnússon þjóð-
háttafræðing. í þessu viðtali vék dr. Finnur
að stöðu þessarar fræðigreinar við Háskóla
íslands og lýsti henni á þann veg að ekki
verður komist hjá því að gera nokkrar at-
hugasemdir við orð hans. Hann var spurður
að því hvers vegna hann hefði ekki stundað
nám sitt á íslandi og svarði því til, að um
það leyti sem hann hóf háskólanám hafí
ekki verið um slíkt nám að ræða og bætti við:
„En það er enn þannig heima að það er
lítið hægt að mennta sig í þessum fræðum
svo orð sé á gerandi.“ (bls.4.)
í niðurlagi viðtalsins hnykkir dr. Finnur
enn á þessum ummælum og segir þá:
„Og þjóðháttafræði eins og ég þekki hana
er enn ekki til á Islandi. Þar er við lýði ein-
hvers konar blanda af íslenskum/norrænum
fræðum, listasögu, fornleifafræði o.s.frv.
Þetta verða einhvers konar popúliskar bók-
menntir án verulegs fræðilegs framlags.
Að gera vísindin á þann hátt aðgengilegri
almenningi er í sjálfu sér mjög jákvætt. En
menn mega ekki gleyma sér alveg þar, til
þess að séríslensk reynsla njóti sín til fulls
verður að tengja hana alþjóðlegum rann-
sóknum og umræðu. Munurinn á þjóðhátta-
fræði heima og annars staðar er svo geipi-
legur að ég held að ég hafí ekkert heim að
sækja hvað það varðar. En trúlega breytist
þetta fljótlega, menn átta sig á því heima
að þeir lenda á skjön við alla umræðu og
þá held ég þetta hljóti að breytast." (bls. 5.)
Þannig hljóðaði dómur dr. Finns Magnús-
sonar. Staðreyndir málsins era hins vegar
í stuttu máli sem hér segir:
Fyrir nokkrum áram var þjóðfræði tekin
upp sem aukagrein í Háskóla Islands og
nú nýlega hefur hún verið gerð aðalgrein.
Námið í þjóðfræðinni er byggt upp af þrem-
ur megingreinum þjóðfræðinnar, þjóðsagna-
fræði, þjóðháttafræði og þriðju greininni þar
sem fjallað er um samfélag liðins tíma. Er
reynt að gera öllum þessum þáttum jafn-
hátt undir höfði, en viðfangsefni í BÁ-rit-
gerð geta stúdentar tekið úr hveijum þætt-
inum sem vera skal, þjóðsaganfræði, þjóð-
háttum eða þjóðlífi. Kröfur þjóðfræðináms-
ins í Háskóla Islands era í öllum meginatrið-
um nákvæmlega þær sömu og gilda í þjóð-
fræði við háskóla í öðrum löndum.
Þess má að lokum geta að ugplýsingar
um nám í þjóðfræði við Háskóla íslands er
að finna í Kennsluskrá Háskólans og þar
er einnig skrá um helsta lesefni sem stúd-
endum er ætlað.
Höfundur er dósent í þjóðfræði við Háskóla
Islands.
Tengslin við systkini skipta jafn miklu
máli fyrir sálarlega og félagslega vel-
ferð eins og gæði bernskuheimilisins í
heild.
vinnslu. Nokkur atriði hafa greinilega meiri
áhrif en önnur á heilbrigði og félagslega
aðlögun, þegar einstaklingurinn er að kom-
ast á eftirlaunaaldurinn.
Það var t.d. hægt að sjá tengslin á milli
meðal ævilengdar foreldra og afa og ömmu
og viðkomandi manns.
Það kom á óvart að sambandið milli systk-
ina á æskuheimilinu reyndist hafa alveg
eins mikil áhrif á félagslega og sálarlegtj.
vellíðan eldri karlmanna eins og kostir heim-
ilisins í heild.
Við fyrri rannsóknir, þegar karlmennimir
vora undir fimmtugu, var ekki hægt að
greina þessi tengsl. Það lítur því út fyrir
að samvistin við bræður eða systur í æsku
hafí þeim mun meiri þýðingu því eldri sem
maður verður.
Það kom minna á óvart að rannsóknimar
sýndu að það var lélegt veganesti til elli-
áranna að hafa verið alkóhólisti fyrir fímm-
tugsaldurinn eða haldinn þunglyndi, sem
hefur verið meðhöndlað með róandi pillum
eða taugalyfjum.
Eins og forstöðumenn rannsóknarinnar
benda réttilega á í skýrslu sinni eru 173
karlmenn ekki einkennandi fyrir allan íbúa-
fjölda landsins. Þátttakendurnir í rannsókn-
inni vora allir við upphaf hennar hraustir,
greindir og til þess að gera vel settir fjár-
hagslega.
Dánartíðni í hópnum, sem fylgst var
með, var helmingi minni miðað við 65 ára
aldur en meðaldánartíðni fólks almennt.