Lesbók Morgunblaðsins - 03.11.1990, Side 5

Lesbók Morgunblaðsins - 03.11.1990, Side 5
er fylgt kenningu Snorra um þjóðflutninga frá Tyrklandi til Norðurlanda. En með því að Snorri þekkti enga nýta bók um íslensk- ar orðsifjar, þá hætti honum til að lenda á villigötum þegar hann fór að skýra uppruna nafna. Samheiti fomra goða Æsir minnir á Asíu og þótti karli slíkt ærin ástæða til að tengja þessi nöfn saman. Vitaskuld fór hug- mynd hans um þjóðflutninga norður í álfu nærri sanni, þótt uppruni þeirra væri ekki jafn suðrænn og hann vill vera láta. Hauk- ur Erlendsson lögmaður hlítir kenningum Snorra um feril norrænna þjóða og kemst þó öllu skýrar að orði. Hann víkur stuttlega að Tyrklandi og segir svo: „Það er og mjög margra manna mál, að því er fomar bækur vísa til, að af því landi byggðist Svíþjóð, en Noregur af Svíþjóð, en Island af Noregi en Grænland af íslandi." Hér em þjóðir á vesturleið, og lenda sumar sunnar en aðrar. Ummæli Hervarar sögu um þá frum- byggja á norðurslóðum sem kallaðir eru risar og hálfrisar minna rækilega á Sama, sem íslendingar forðum kölluðu raunar Finna og Finnmörk var kennd við; orðið Lappar er nú horfið úr tísku, enda þykir það ekki sama svo kurteisu fólki. Víða bregður fyrir nokkurri andúð í garð þessar- ar norðlægu þjóðar sem talar annarlega tungu og eltir hreindýr um fjöll og fírnindi. Norður á Hálogalandi og Finnmörku blönd- uðust Samar við Norðmenn, og slíkir blend- ingar vom kallaðir hálftröll og öðrum nöfn- um sem lítill vegur þótti að. Hér skal minna á Hallbjörn hálftröll sem átti heima í Hrafn- istu og íslendingar röktu ættir sínar til. Egla getur um Björgólf nokkurn í Torgum á Hálogalandi, en hann var „hálfbergrisi að afli og vexti og kynferð“. Landnáma getur ýmissa manna sem kynnu að vera samískir að einhveiju leyti. Ljótólfur á Ljót- ólfsstöðum „var n'sa-ættar að móðerni". Þorsteinn þurs hét faðir tveggja landnáms- man'na. Þó er skylt að gera þess að Samar ((Finnar, Lappar) voru ekki eini annarlegi þjóðflokkurinn sem Norðmenn komust í tæri við að fomu. í Landnámu segir að Hjör konungur Hálfsson af Hörðalandi herj- aði á Bjarmaland og tók þar að herfangi dóttur Bjarmakonungs. Þau eignuðust tvíbura: „Hét annar Geirmundur en annar Hámundur. Þeir voru svartir mjög“ og hlutu raunar viðumefnið heljarskinn, enda má ætla að þeir hafi verið bláir sem hel á hör- und. Þeir juku kyn sitt á íslandi, en engar fréttir fara af litarapti niðja þeirra. Samar guldu þess að þeir vom miklu fmmstæðari en Norðmenn, en á hinn bóginn stóð mikill ótti af þeim galdri og seið sem Samar stunduðu löngum. Gunnhildur kon- ungamóðir, sem gerist ástkona Hrúts Her- jólfssonar eftir að sonur hennar er tekinn við völdum, þótti einna fjölkunnust allra norskra kvenna í fomum sið. Telja fróðir menn að Gunnhildur hafi beitt Hrút þeim römmu ástarbrögðum sem hún nam ung norður á Finnmörku, en þá var fátt um góða kvennaskóla í Noregi. Eiríkur blóðöx fann hana í gamma einum (en svo nefndust kofar Sama) á Finnmörku, en faðir hennar var bóndi á Hálogalandi. „Hefi eg hér verið að nema kunnustu að Finnum þessum, sem fróðastir era hér á mörkinni. [...] Þeir rekja spor sem hundar, bæði á þá [þ.e. þíðu] og hjarni. Þeir era svo vel skíðfærir að ekki dýr fær þá forðast. Þar hæfa hvarvetna það er þeir skjóta til. Svo hafa þeir fyrirkomið hverjum manni þeim sem hér hafa farið í nándir. En ef þeir reiðast, þá springur jörð- in, og ef þá verður nokkuð kvikt fyrir sjón- um þeirra, deyr það skjótt.“ Með hjálp Gunn- hildar tekst þeim Eireki og félögum hans að koma galdrameisturam fyrir kattarnef, og síðan verður hún eiginkona Eiríks og tryggur föranautur. Honum varð raunar mikill styrkur að fjölkynngi hennar, eins og alkunnugt er af fornum ritum. Einhver frægasta Sama-kona að fornu var Snæfríð- ur dóttir Svása konungs, en hún kunni margt fyrir sér. Svási bauð Haraldi hárfagra heim í gamma sinn, og getur Snorri Sturlu- son ekki orða bundist um þá kventöfra sem birtust konungi þar inni. „Þar stóð upp Snæfríður dóttir Svása, kvenna fríðust, og byrlaði konungi ker fullt mjaðar, en hann tók allt saman og hönd hennar, og þegar var sem eldshiti kvæmi í hörund hans og vildi þegar hafa hana á þeirri nótt. En Svási sagði að það myndi eigi vera nema að hon- um nauðgum, nema konungur festi hana og fengi að lögum, en konungur festi Snæfríði og fékk og unni svo með ærslum að ríki sitt og allt það er honum byijaði, þá fyrirlét hann.“ Eins og ætla mætti þá lauk Snæfríðarþætti með miklum ósköpum. Niðurlag birtist í næsta blaði. Höfundurerfyrrverandi prófessorviö Edinborg- arháskóla. Hálsbrotið Stalínstíkneski. í tilefni dagsins haíði því verið komið fyrir á vinnupöllum á Karlsbrúnni, en fyrir aftan það sést í róðukross, sem búinn er að vera þarna í meira en 200 ár. VOR Á SÍÐ- SUMRI í PRAG A því viðburðaríka ári 1968 fengu Tékkar lítillega að snerta á því sem við Vesturlandabúar köll- um frelsi og erum ævin lega stolt af, og þó einkanlega þegar við tölum um það í margra áheyrn. A þessu við burðaríka ári voru stúd ent ar í Frakklandi barðir fyrir ólæti á almanna færi en austur í Tékkóslóvakíu gerðust þeir atburðir sem síðar voru kallaðir „Vorið í Prag“, eins og það væri dásamlegt málverk af gróandanum í þeirri fögru borg. En þau fyrirheit um fagurt sumar enduðu með ósköpum og 22 ára vetri. Það er einkennilegt að hafa haft sögu- sagnir af hörðum heimi austan járntjalds og fá svo tækifæri til að skyggnast um gáttir í þeirri veröld. í Prag, þessari perlu borga, var ljúft að leika ferðamann í þægi- lega svalanum, virða fýrir sér skreyttar byggingar og styttur, og setjast niður með spaklegan svip og súpa bjór eins og íslend- inga er háttur í útlöndum. Þetta höfðum við dundað okkur við í tvo daga og alltaf jafn gáttuð á byggingunum og skrautinu og skildum loksins hugmynda- fátækt íslenskrar byggingarlistar, þegar Tatjana, sérleg leiðsögukona okkar ákvað að sýna okkur Karlsbrú sem hún, alvön manneskjan, sagði að væri einstaklega fal- leg. Berlitzinn fullyrti einnig að Karlsbrú væri sú fegursta brú sem við ættum nokkra sinni eftir að ganga yfir, hvert svo sem okkar leiðir lægju. Mér ógnaði vitanlega tilhugsunin um að ef ég skoðaði brúna ætti ég aldrei eftir að sjá neina fegurri, en aftur á móti var jafn óþægilegt til þess að hugsa, að ef ég ekki sæi þessa brú þá skipti engu máli hversu margar og heillandi brýr ég sæi, sú fegursta væri enn óséð. En sem ferðamenn í útlandi var skylda okkar að skoða og mynda hvaðeina sem fyrir augu bam og sjá allt; svo leiðin lá yfir Karlsbrú. Moidá lætur lítið yfir sér þar sem hún seytlar í rólegheitum undir fímm alda gamla Karlsbrúna og þegar maður hugsar til þess, að ort hafí verið heimsfrægt tónverk um þessa rólegu á, er erfitt að ímynda sér hversu óendanlega frægt verk og stórkost- legt megi yrkja um Dettifoss og Jökulsár- gljúfur. Kannski verður það gert, einhvern tíma seinna, en þótt Moldá sé lítil og eflaust Seinnipartinn í ágúst síðastliðnum var höfundurinn á ferð um Tékkóslóvakíu ásamt tveimur félögum sínum. Bróðurpartinum af tímanum eyddu þeir í Prag, þar sem gist var hjá kunningjafólki og notið einstakrar gestrisni og skemmtilegheita. Og á meðan gerðist sá atburður, að minnst var í fyrsta sinn í 22 ár þess sorglega atburðar, þegar Rússarnir komu og stálu „vorinu í Prag“. Eftir ÓLAF PÁL JÓNSSON mætti týna stykki eins og Karlsbrú niðri í Jökulsárgljúfri urðum við enn á ný alveg gáttuð. Eg stóð lengi í sömu sporam og mændi framfyrir mig, steinhissa, eins og styttumar sem þama héldu með sér ráð- stefnur í stóram hópum. Þennan dag voru það þó ekki einungis byggingar og styttur sem gerðu okkur gáttuð, heldur virtist hvert útileikhúsið reka annað svo okkur féll allur ketill í eld, en þegar við spurðum Tatjönu hvemig í ósköpunum stæði á öllum þessum útileikhúsum, hvort hér væri einhvers konar leikhúsmót eða eitthvað þvíumlíkt, þá svarði hún: „Nei, það er 21. ágúst“ og hélt göngunni fram eins og ekkert væri sjálfsagðara, en við flýttum okkur að elta hana áður en hún hyrfí inn í mannfjöldann. 21. ágúst þótti mér frekar þunn útskýr- ing. Fyrst datt mér í hug að þetta væri ein- hver kirkjulegaheilagur dagur en heldur fannst mér að það væri almættinu lítið til dýrðarauka að klæðast hermannabúningum og malla gúllas úti á götu eða koma Stalín fyrir á krossi frelsarans og bijóta af honum hausinn. Úr því dagurinn gat ekki haft neitt með Guð og frelsarann að gera, spurði ég hvort 21. ágúst væri þjóðhátíðardagur Tékka, eins og eðlilegt væri að halda slíkan dag hátíðlegan með því að afhausa löngu dauða útlendinga og koma þeim fyrir á al- mannafæri. Þá gat Tatjana ekki varist hlátri og þegar ég uppgötvaði hvað ég hafði sagt, gat ég ekki annað en hlegið með. Svo sagði Tatjana okkur allt af létta um 21. ágúst, daginn sem Rússarnir komu og stálu „vorinu". Það var fyrir 22 áram og nú mátti í fyrsta skipti minnast þeirra atburða og svo sannarlega var þeirra minnst. Hvert sem litið var vora stúdentar með uppákómur af öllu mögulegu tagi og klukkan tvö ætlaði Havel að ávarpa þjóðina. Við skeyttum þó ekki mikið um þetta umstang en héldum ferðinni áfram, skoðuð- um eina kirkju í viðbót og lítið klaustur og héldum svo upp brekkurnar að Pragkastala sem nú gegndi hlutverki stjómarráðs. í kastalagarðinum litum við fyrst inn í tilheyr- andi kirkju en svo spurðist að Havel væri í Kastalanum og ef við tækjum okkur stöðu við aðaldyrnar gætum við jafnvel orðið svo heppin að sjá hann, þegar hann færi niður í bæ að ávarpa þjóðina. Við ákváðum að LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 3. NÓVEMBER 1990 5

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.