Lesbók Morgunblaðsins - 11.05.1991, Side 4

Lesbók Morgunblaðsins - 11.05.1991, Side 4
ni Höskuldsstaðir í Laxárdal. Auður djúpúðga hafði gift Þorgerði sonardóttur sína Kolli, sem verið hafði í fylgdarliði hennar og fylgdi henni í heimanmund Laxárdalur allur. Sonur þeirra var Höskuldur, faðir Hallgerðar langbrókar og Olafs pá, og bjó hann á Höskuldsstöðum. Sonur Ólafs pá og Þorgerðar, dóttur Egils Skallagrímssonar, var Kjartan, ein aðalpersónan í Laxdælu. Myndin er eftir Collingwood. Þeim var ek verst... Lítið eitt um Laxdælu Meðal þeirra fornsagna okkar, sem vakið hafa athygli og fengið nokkra umfjöllun er Lax- dæla saga. Er það að verðleikum, því að sögunni má hiklaust skipa í flokk með okk- ar best rituðu íslendingasögum svo sem „Hvað Laxdælu varðar tel ég, að meginþráður sögunnar sé sann- sögulegur og enginn vafi er á því, að aðalpersónur sögunnar voru til. Hinsvegar er höfundurinn ekki að skrifa sagnfræði. Hann leitar víða fanga og lætur hið skáldlega og rómantíska fá að njóta sín fram yfir það, sem vant er í flestum öðrum íslendingasögum.“ Eftir Benedikt Benediktsson Njálssögu, Egilssögu og Gunnlaugssögu ormstungu og hefur Laxdæla saga þó að nokkru leyti sérstöðu á meðal annarra forn- rita. Fyrstu kaflar sögunnar greina frá ætt og uppruna landnámskonunnar og kven- skörungsins Auðar djúpúðgu, en hún var dóttir Ketils flatnefs, sem hafði verið ríkur hersir í Noregi. Svo segir í Landnámabók, að eftir fall eiginmanns síns, Ólafs hvíta konungs í Dýflinni, fór Auður með Þorsteini rauð syni sínum til Suðureyja. Þorsteinn gerðist þar mikill herkonungur og vann meðal annars hálft Skotland, en Skotar héldu ekki sætt þá, sem Þorsteinn gerði við þá og féll hann þar í orrustu, Auður var þá á Katanesi, er hún spurði fall sonar síns. Lét hún þá gera knörr í skógi á laun og fór síðan að leita íslands. Hefur hún sennilega ekki átt annarra kosta völ, en fara úr landi. Þorsteinn rauður hafði átt sjö börn með konu sinni Þuríði, systur Helga magra, sex dætur og einn son. Á leiðinni til íslands giftir Auður tvær dætur hans en hinar §ór- ar, þegar til íslands kemur. Auður kom að landi á Vikarsskeiði, sem er líklega það sama og síðar var kallað Hafnarskeið, vest- an Ölfusárósa. Þaðan fór hún til Helga bjól- an bróður síns, sem Landnáma og Kjalnes- ingasaga segja búsettan á Hofi, en Lax- dæla saga á Esjubergi á Kjalarnesi. Helgi bauð henni til sín með helming liðs síns, en Auður hafði haft á skip sínu tuttugu fijálsa karla auk kvenna. Auður vildi ekki tvístra liði sínu og fannst lítilmannlega boð- íð. Fór hún þá til Björns austræna bróður síns, sem bjó í Bjarnarhöfn á norðanverðu Snæfellsnesi. Þekkti hann skaplyndi systur sinnar og bauð henni til vetursetu með allt jfþlk.^itt) og þþ þún, þftþj. y,orjþ þftir hélþ Áuður ferð sinni áfram og nam ekki staðar fyrr en við botn Hvammsfjarðar. Hún lét þar bæ reisa, er síðan heitir í Hvammi og bjó þar. Landnám Auðar náði allt frá Skraumuhlaupsá í Hörðudal að Dögurðará á Fellsströnd. Auður djúpúðga er sannkölluð drottning landnemanna í Dölum. Hjá henni sameinast mildin og umhyggjan fyrir fylgdarliði sínu og krafturinn og kjarkurinn, sem hún sýnir eftir fall sonar síns. Hún deilir síðan út landi til samfylgdarmanna sinna með móðurlegri umhyggju. Þegar Auður stofnar til sinnar síðustu veislu, er hún heldur brúðkaup Ól- afs feilan, yngsta barns Þorsteins sonar síns, þá er síðasta umsjá hennar í veisluskálanum sú, að hyggja að því, að alþýðu manna skorti ekki munngát. Gekk hún síðan út úr skálanum og andaðist næstu nótt. Laxdæla segir svo frá, að um Auði hafi verið orpinn haugur og hún lögð þar í skip, en í Sturl- ungabók Landnámu stendur, að hún var grafin í flæðarmáli, sem hún hafði fyrir sagt, því að hún vildi eigi liggja í óvígðri moldu, er hún var skírð. Hér kemur líklega fram sú trú, að úthafið helgist af vatni Jór- dans, þar sem frelsari kristinna manna var skírður. Þegar sannleiksást Sturlu er höfð í huga og að Landnáma er skrifuð sem sögulegar staðreyndir, er eðlilegra að fara eftir því, sem þar stendur. Systur Auðar, þær Þórunn hyrna kona Helga magra og Jórunn manri-': vitsbrekka, komu einnig til Islands. Öll munu þau systkin hafa tekið kristna trú, nema ef til vill Björn austræni, enda er tal- ið að hann hafði dvalið miklu skemur vestan hafs en systkini hans. Auður djúpúðga nem- ur hér land árið 890 eða í nánd við það, en bræður hennar nokkrum árum fyrr. Höfundi Laxdælu er einkar ljúft að grein- ar frá ættfræði og ættartengslum og virð- ast þær frásagnir vera byggðar á traustum heimildum. Þannig er þess nákvæmlega getið hvaða mönnum Auður djúpúðga giftir sonardætur sínar íjórar, sem koma með henni til íslands. Einnig er getið gjaforðs dætra Ólafs feilan. Frá Olafi er annars lítið sagt í sögunni nema að hann bjó í Hvammi og gerðist ríkur maður og höfðingi mikill. Það sama má segja um son hans Þórð gelli, sem átti frumkvæði að skiptingu landsins í fjórðunga og setningu fjórðungsdóms. Syst- ursonur Ólafs feilan var Þorsteinn surtur, sem fann upp sumaraukann. Laxdæla segir frá því, að Þorsteinn var að flytja sig búferl- um frá Þórsnesi að Hrappsstöðum í Laxár- dal, þegar hann drukknaði á Breiðafirði. Var hann þá að flýja yfirgang frænda sinna Barkar digra og Þorgríms föður Snorra goða, sem mikið koma við sögu í Gísla sögu Súrssonar. Sá maður sem einna mestrar virðingar naut í fylgdarliði Auðar til íslands hét Koll- ur og var hann hersir að nafnbót. Auður gifti honum Þorgerði sonardóttur sína og fylgdi henni í heimanmund Laxárdalur allur og settu þau bú saman fyrir sunnan ána. Var Kollur síðan nefndur Dala-Kollur. Son- ur hans, Höskuldur, tók við búi, er faðir hans andaðist. Var bærinn við hann kennd- ur og nefndur Höskuldsstaðir. Þorgerður móðir hans var þá enn á besta aldri. Fór hún til Noregs og giftist þar öðru sinni. Hét hann Heijólfur og var auðugur og mik- ils virður. Sonur þeirra var Hrútur, sem talsvert er frá sagt í sögunni. Hrútur virð- ist hafa verið afbragðs maður á margan hátt. Um skeið er allstirt á milli þeirra hálf- bræðranna; sem kemur til af því að Höskuld- ur vill ekki gjalda Hrúti móðurarfinn, sem hann virðist þó eiga fullt tilkall til. Eftir nokkur vígaferli hefur Hrútur sitt mál fram með fulltingi Jórunnar konu Höskuldar, en hún var dóttir Bjarnar landnámsmanns í Bjarnarfirði á Ströndum. Alkunn er frásögn- in í Njálu um samband þeirra Gunnhildar kóngamóður og Hrúts og álög þau, sem hún leggur á hann að skilnaði. Ekki munu þau álög hafa náð til nema fyrstu konu Hrúts, sem var Unnur dóttir Marðar gígju, en frá Hrúti og Unni er vandlega sagt í Njálu. Barnalán Hrúts með tveim seinni konum sínum virðist hafa verið mikið. Alls eru í Landnámu nefnd tuttugu börn Hrúts. Lax- dæla greinir svo frá: „Sextán sonu átti Hrútur og tíu dætur við þessum tveim kon- um. Svo segja menn að Hrútur væri svo á þingi eitt sumar að fjórtán synir hans væru með honum. Allir voru gjörvilegir synir hans.“ Af börnum Höskuldar stendur Ólafur pái lang fremst. Hann er víða nefndur í sögum, enda er mikil ætt frá jionum komin. í Kristnisögu er Ólafur talinn meðal helstu höfðingja á Vesturlandi, þegar Þor- valdur víðförli boðaði hér kristna trú. Hös- kuldur átti Ólaf ekki með konu sinni, heldur með hertekinni ambátt, sem hann keypti á ferð sinni úti í Noregi. Svo vel leist honum Sælingsdalstunga í Sælingsdal. Þar bjuggu Guðrún Ósvífursdóttir og Bolli Þor- leikssson eftir víg Kjartans Ólafssonar, segir í Laxdælu. Eftir víg Bolla hafði Guðrún bústaðaskipti við Snorra goða á Helgafelli og bjó hann síðan í Tungu á meðan hann lifði. Mynd: CoIIingwood. li

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.