Lesbók Morgunblaðsins - 11.05.1991, Blaðsíða 16

R A N N s Ó K N 1 R
(íor IAM
H A
Co\ L k —0 — 0 L Á
n i S L Á N D S
Umsjón: Hellen M. Gunnarsdóttir
Efni eftir karla/konur
6,60%
93,40%
Bókmenntaskrá
Bókmenntafræðistofnunar
Háskóla íslands
öngu er ljóst, að mikill skortur er á efnisskrám
og efnislyklum í öllum efnisflokkum hér á
landi. Víða háir það beinlínis rannsóknarvinnu.
Á vegum Bókmenntafræðistofnunar, sem er
ein af stofnunum Heimspekideildar Háskóla
íslands, var haustið 1983 hafin vinna við
geysiviðamikið verkefni, sem er söfnun alls
bókmenntalegs efnis í einn gagnagrunn.
Skrá þessi er ennþá á vinnslustigi en mark-
miðið er að allt, sem lýtur að fagurbók-
menntum, verði með tímanum tiltækt á
sama stað. Sambærilegt verk hafði ekki
áður verið unnið á íslandi, að minnsta kosti
ekki í tölvutæku formi. Fyrstu árin styrkti
Vísindasjóður verkið, en síðustu árin hefur
Rannsóknarsjóður Háskóla íslands lagt fé
til þess. Bókmenntafræðistofnun hefur látið
í té tækjabúnað og húsnæði.
Bókmenntaskráin er
tölvuunnið .
bókfræðiverk, sem nær
yflr íslenskar
bókmenntir, erlendar
bókmenntir þýddar á
íslensku, og það sem um
þessar bókmenntir hefur
verið rannsakað og ritað.
Eftir KRISTÍNU
BRAGADÓTTUR
HVAÐ ER
í G AGN AGRUNNINUM?
Öllu bókmenntalegu efni þ.e.a.s. sjálfum
fagurbókmenntunum auk hliðarefnis svo
sem greinum um bókmenntir, ritdómum,
bókmenntasögu, umfjöllun um ævi höfunda,
er ætlað rými í þessu gagnasafni. Allt
frumsamið efni íslenskt og þýðingar af öðr-
um málum á íslensku er tekið með. Jaðar-
efni er vitaskuld stór efnisflokkur, en það
eru skrif um bókmenntir. Eru ritdómar þar
lang stærsti flokkurinn, en greinar um ævi-
söguleg atriði skálda eru sívinsæl og dregur
ekki úr þeim nú á seinni árum nema síður
sé. Fram að þessu hefur aðaláhersla verið
lögð á að rittaka efni úr blöðum og tímarit-
um og eru nú um 30.000 færslur til í safn-
inu. Stærsti hluti efnis þess, sem nú er í
gagnasafninu, er frá fyrri helmingi þessarar
aldar og ræður því tilviljun ein. Með tíman-
Bókmenntaform
1,10%
4,00%
4,90%
2,50%
23,20%
63,40%
0,70%
um er skránni ætlaði að verða tæmandi, og
er því geysimikið óunnið.
Efnisskrá þessari er ætlað að ná yfir allt
efni, sem flokka má sem bókmenntir, eins
og áður er sagt, en auk þess eru notuð efnis-
orð, sem kveða enn nánar á um hvað tiltek-
ið efni fjallar. Við val efnisorða er notaður
efnisorðalisti, sem að mestu var saminn upp
úr uppsláttarritinu „Hugtök og heiti í bók-
menntafræði“, sem Bókmenntafræðistofnun
gaf út árið 1977. Þessi hluti verksins reyn-
ist oft þungur í vöfum, en er tvímælalaust
kostur við efnisskrá sem þessa. Efnisorða-
listinn er staðlaður til að gera beina leit
aðgengilegri og markvissari.
Hvaða Upplýsingar
Eru Skráðar?
Skráðar eru hefðbundnar bókfræðilegar
upplýsingar. Með því er átt við höfundar-
nafn, fæðingar- og dánarár höfundar, titil
verksins og undirtitil, þýðendur ef um er-
lent efni er að ræða, heimildina sem skráð
er úr og tegund útgáfu. Síðan koma upplýs-
ingar, sem stjórn Bókmenntafræðistofnunar
óskaði sérstaklega eftir þ.e. bókmennta-
form, tímabil, efnisfærsla og efnisorð.
Höfundar efnis eru einnig kyngreindir.
Þannig er hægt að sundurliða og draga úr
efni eftir konur eingöngu eða efni einungis
eftir karlmenn. Unnt er á þann hátt að draga
út ljóð eftir konur frá ákveðnu tímabili og
skoða sérstaklega, svo dæmi sé nefnt. At-
hyglisvert er að líta á hlutfall karla og
kvenna. (Sjá mynd 1.) En karlar eru í mikl-
um meirihluta höfunda, eða 93,4% tilfella.
TÚLKUNARMÖGULEIKAR
Margt má lesa út úr gagnasafninu sér
til fróðleiks og skemmtunar. Ef litið er á
bókmenntaformið, má sjá breytilegt hlutfall
milli ljóða, leikrita, smásagna, skáldsagna,
ritgerða af ýmsu tagi og bréfa eftir tímabil-
um. (Sjá mynd 2.)
Ljóð eru í yfirgnæfandi meirihluta, frá
þessu tímabili. Myndin liti öðru vísi út yfir
síðustu tíu árin. Mjög mikið munar um, að
erfiljóð eru nú almennt ekki ort og birt í
dagblöðunum eins og áður, en það var al-
gengasta formið við að minnast látinna
ættingja eða vina á síðum dagblaðanna.
Ennfremur voru yrkingar lausavísna mjög
algengar og nánast þjóðaríþrótt. Smásögur
eru líka fyrirferðarmiklar, en skáldsögur
fáar þar sem eingöngu er um að-ræða fram-
haldssögur. Leikrit eru lítill hluti og annað
efni er ekki mikið. Þar er meðal annars um
að ræða teiknimyndasögur.
Út úr skránni má lesa ýmsa tískustrauma
í bókmenntunum. Það eru t.d. miklar sveifl-
ur í birtingu smásagna milli áratuga og
jafnvel skemmri tímabila.
Ef tekið er úrtak fárra ára úr einu blaði,
í þessu tilviki Tímanum, má sjá að smásög-
ur eiga ekki uppá pallborðið á árunum
1956-1959, en þá verður sannarlega upp-
sveifla. (Sjá mynd 3.)
Segja má, að ljóð hafi frekar haldið sínu
striki á sömu árum með þó dálitlum sveifl-
um. (Sjá mynd 4.)
Margt fleira athyglisvert má lesa út úr
gagnasafninu t.d. að svokallað jólabókaflóð
er sannarlega ekki nýtt af nálinni. Greini-
legt er, að fljótlega eftir seinni heimsstyrj-
öldina færist bókaútgáfan og þá einnig
umfjöllun um hana á síðustu mánuði ársins.
Framtíð Skrárinnar
Bókmenntaskráin er safn upplýsinga,
fyrst og fremst ætluð fyrir beina leit á tölvu
eftir ýmsu leitarsviðum, en úr henni má
gera prentaðar sérstakar sérskrár eftir svið-
um. Hún er mjög sveigjanleg og auðvelt er
að draga út einstakar skrár og steypa sam-
an skrám. Leitir má gera með svokallaðri
Boo/ean-uppsetningu og þrengja leitir ,með
orðunum, og, eða, ekki. Við upphaf vinnunn-
ar var vinnuaðferðin aðlöguð MARC-sniði
og þeim hugmyndum, sem unnið var með
á þessum tíma um tölvukerfi íslenskra bóka-
safna. Það var afar mikilvægt, tii þess að
bókmenntaskráin yrði felld að sameiginlegu
tölvuneti bókasafnanna. Vonir standa til,
að skráin verði flutt yfir á stærra kerfi,
áður en langt um líður. Verður þá lærðum
og leikum kleyft að leita í henni eftir fjöl-
mörgum leitarleiðum.
16
Höfundur er ritstjóri Bókmenntaskrárinnar.