Lesbók Morgunblaðsins - 19.10.1991, Side 12

f. m ,/t
Sjónmengun
Sjónmengun er hugtak sem ekki var
til fyrir fáeinum árum og er til
dæmis um það breytta viðhorf sem
nú er orðið gagnvart óspilltri nátt-
úru. Ekki er langt síðan framfara-
sinnaðir menn sáu í anda hraðbrautir
langsum og þversum yfir hálendið og skóg-
ur af háspennumöstrum hefði þeim einung-
is þótt tákn um framfarir. En þetta hug-
tak, framfarir sem ber í sér að lífíð geti
orðið betra, hefur verið tekið til endur-
mats. Ekki er það sízt í ljósi þess, að ótelj-
andi mannvirki, sem áttu að vera til fram-
fara, hafa reynst spilla náttúrunni og
menga andrúmsloftið. Menn hafa séð að
framfarirnar voru of dýru verði keyptar á
stundum.
Ekki nóg með það, heldur hefur runnið
upp fyrir öllum sem telja sig vera náttúru-
unnendur, fagurkerar og umhverfissinnar,
að stundum geta mannvirki verið svo for-
ljót, eða farið svo illa í óspilltri náttúru
þó þau séu ekki út af fyrir sig ljót, að um
sjónmengun sé að ræða. Þá verður margt
til að reka í augun í bæjum og því miður
ekki síður í sveitum.- Vélarhræin út um
allt eru sjónmengun og plastið utanum
rúllubaggana er á góðri leið með að verða
það einnig; ekki síst þar sem baggarnir
verða úti og plastið er áð smá-slitna utan
af þeim.
Svo er að sjá, að fólk í þéttbýli hafi
betri skilning á umhverfisþættinum og
ótal götur, bæði í Reykjavík og öðrum
bæjum landsins, eru hreint augnayndi. Þar
annast hver um sinn garð, en heilu hverf-
in verða samt að fállegri heild. I sjávar-
plássunum vill að því er virðist safnast
upp drasl, sem heyrir til útgerð og físk-
verkun og þar gæti snyrtimennskan sum-
staðar staðið til bóta. Greinilegt er, að
sjávarpláss þurfa ekki að vera sóðaleg;
það sést bezt í Vestmannaeyjum, sem er
þó stærsta verstöð landsins. En Vest-
mannaeyingar eru listrænir menn og hafa
auga fyrir fegurð. Þeir hafa prýtt bæinn
með höggmyndum og skreyta fiskverkun-
arhúsin sín með málverkum og það hefur
Aðalsteinn Jónsson gert á Eskifirði einnig.
Hann er eins og Þorvaldur í Síld og fisk,
athafnamaður með listrænan metnað og
væri betur að fleiri væru slíkir. ísfirðingar
eiga líka heiður skilinn fyrir að hlú að
gömlu húsunum á tanganum, sem tengja
bæinn við fortíð sína. Borgarnes vekur
alltaf athygli og aðdáun fyrir fallegt,
•manngert umhverfi, en utan Reykjavíkur
eru það þó Akureyringar, sem mest hafa
gert í þessa veru og margir telja að Akur-
eyri hafi forustu það þessu leyti meðal
bæja landsins.
Menn eru nokkuð sammála um fegrun-
armarkmið í bæjum. Það er hinsvegar
nýtt fyrirbæri, að íjallað sé út frá þessu
sjónarmiði um mannvirki á öræfunum.
Með hverju árinu rennur skýrar upp fyrir
okkur, að ósnortin náttúra öræfanna er
auðlind út af fyrir sig, enda er sífellt vaxt-
andi fjöldi erlendra ferðamanna, sem vill
leggja á sig erfiði og borga fyrir aðgang
að þessari auðlind. Það sæti sízt á okkur
sjálfum að spilla henni, en stundum sjást
menn ekki fyrir í framkvæmdagleði sinni;
ekki sízt þegar unnið er með reglustikum
á skrifborðum og þessi mikilfenglega
náttúra er ekki fyrir augum þess, sem á
að reikna út hagkvæma kosti, t.d. fyrir
raflínur.
Landverðir hafa verið einskonar varð-
menn, ekki bara gagnvart óprúttnum öku-
þórum sem langartil að tætast ájeppunum
sínum yfir hvað sem fyrir er - heldur einn-
ig gagnvart ásókn sérfræðinga og tækni-
manna á vegum stórvirkjana. Fyrir ár-
vekni þeirra og annarra, sem unna hálend-
inu, hefur nú vonandi verið horfið frá því
Háspennulína á Haukadalsheiði
þar fyrir handan er allt ennþá allt örfoka.
I baksýn sjást Jarlhettur og Langjökull,
ef vel er að gáð.
Háspennumastrið þarna er út af fyrir
sig fallegt mannvirki og minnir á sumt í
nútíma skúlptúr. En þarna á þetta mann-
virki ekki heima og verður einungis til að
spilla útsýninu. Þetta er sjónmengun og
stingur hrottalega í stúf við þá mikilfeng-
legu náttúru, sem þarna er og raunar víð-
ast hvar á hálendinu.
GS
að leggja háspennulínu þvert yfir Ódáða-
hraun og eru aðrir kostir í athugun. Há-
spennulína á þessu svæði væri hrikalegt
slys, sem bæri einungis vott um skilnings-
leysi okkar gagnvart náttúruverðmætum,
sem í framtíðinni eiga kannski eftir að
draga okkur drýgst. Með þessum línum
fylgir mynd af hliðstæðu; þá sjónmengun
getur að líta á Haukadalsheiði og línan
sú arna liggur austan frá Sigöldu og vest-
ur á land. A myndinni sést einnig árangur
af starfi landgræðslunnar. Þarna var ger-
samlega örfoka land inn að Fari og Sand-
vatni, sem sjást í baksýn, - á Skerslunum
Land-
kynning
í Leifs-
stöð
*
Islenzkur markaður rekur myndarlega
sölubúð í Leifsstöð og er á flestan
hátt vel að því staðið með því að
hafa á boðstólum íslenzkar fram-
leiðsluvörur. Ekki er það sízt ullin,
sem maður sér að vekur athygli erlendra
gesta og er sorglegt til þess að vita, að
ullariðnaðurinn skuli ekki standa í blóma.
I þessari verzlun er margt smálegt til
sölu og vegna þess að ég er ævinlega for-
vitinn um myndir, fór ég á dögunum að
skoða fallega innrammaðar íslandsmyndir
af landslagi og dýralífi. Höfundurinn
reyndist vera útlendingur, sem hér hefur
verið á ferðinni og er vitaskuld ekkert
nema gott um það að segja að listamenn
annarra þjóða festi á blað það sem þeim
þykir athyglisvert á íslandi og bjóði það
til sölu.
Við nánari athugun fór ég þó að efast
um, að sá listamaður sem hér átti hlut
að máli, hefði yfirhöfuð komið til Islands.
Við hliðina mynd af stóðmeri með folaldi,
sem hafði verið sett á svið í nánd við
Herðubreið - og látum slíkt skáldaleyfí
liggja á milli hluta - var mynd af hvíta-
birni, sem horfðist í augu við sel í vök og
gerði sig líklegan til að slá hann með
hramminum. Allt sést það á myndinni, sem
ég tók og hér fylgir með. Þetta er greini-
lega unnið eftir ljósmynd og í ljósi þess
sem gerst hefur áður, gæti alveg eins ver-
ið að þetta sé unnið eftir ljósmyndum aust-
ur á Taiwan eða í Kóreu. Ég sá að erlend-
ir gestir skoðuðu þetta með athygli og
þeir hlutu að kveðja landið með þá hug-
mynd, að hvítabimir væru jafn íslenzkur
veruleiki og folaldsmerar.
Forráðamenn íslenzks markaðar hljóta
að hafa einhveija hugmynd um þann varn-
ing, sem þar er boðinn til sölu; allavega
hefur starfsfólkið hann daglega fyrir
augunum. Eða getur hugsast að ráða-
mönnum þessa fyrirtækis þyki landkynn-
ing af þessu tagi góð og gild, eða jafnvel
að myndefnið, hversu vitlaust sem það
kann að vera, skipti ekki máli og geri land-
ið spennandi fyrir ferðalanginn, sem getur
hampað myndinni og sagt: Þarna var ég.
Þá mætti kannski auka aðeins við hug-
myndina með svo sem einum krókódíl í
Þingvallavatni eða tígrisdýri í Þórsmörk?
GS.