Lesbók Morgunblaðsins - 26.10.1991, Blaðsíða 2

ANNAS. BJÖRNSDÓTTIR
Heimkoma
Hlýtt
straukst regnið
um kinn mína.
Gott að þú
komst.
Hljótt
bærðist golan
í hári mínu.
Gott að þú
komst.
Heitur
var faðmur þinn
þegar þú sagðir.
Það var gott
að þú
komst.
Landamæri
Mjúka myrkrið
í augunum
á þér
er myrkrið mitt.
Ég elti
þetta
mjúka myrkur
að landamærum
ljóssins.
Þar sný ég
við.
Blíða myrkur.
Ljóðið er úr þriðju Ijóðabók höfundar-
ins, sem nýlega er komin út og heitir
„Blíða myrkur". Bókina prýða vatnslita-
myndir eftir Mússu.
KARLÍNA HÓLM
Sálmur
Handan við þögnina
liggur afstæð fegurðin,
sölnuð Ijóð; króna á stilk.
Leið til útgöngu, fjallhár tími.
Tilbeiðsla
Fyrir þig hníga haustlauf, leika
preludiu og fúgu eftir Bach,
hafa utanbókar síðasta stefið.
Senn dregur slæðuhjúp svalinn,
yfir marmara og mold.
Höfundur er í listnámi í Fjölbrautaskó-
lanum í Breiðholti.
RÓSA JÓHANNSDÓTTIR
ÁCafé
Speglast í glugganum
andlitin hlæjandi speglast íglerinu
hlæjandi
andlitin dofin
í bláu mistrinu bláu
gráu skímunni
andlitin grá
speglast í glerinu
andlitin hlæjandi grátandi
grá
Úr sögu skáklistarinnar á íslandi
Fyrstu skákdálkar í blöðum
engi hefur það verið tíðkað
að hafa skákdálka í blöð-
um og tímaritum. Nóorðið
eru þeir misl.angir en fyrr
á tímum voru þeir yfir-
leitt stuttir og stundum
lítið annað en ein eða tvær
skákþrautir.
Fyrsti skákdálkur í íslensku blaði var af
því tagi. Hann kom í Fjallkonunni árið 1888
en Valdimar Ásmundsson ritstýrði henni þá
og gaf út. Ekki stóð sú dýrð lengi því að-
eins komu fjórar þrautir áður en dálkurinn
lognaðist út af. Þess er getið í blaðinu að
nokkrir menn yrðu .til að ráða þrautirnar.
Sú fyrsta birtist þann 10. janúar og er svona:
Hvítur á að máta í þriðja leik.
Þau mistök áttu sér stað í prentuninni
að svarti hrókurinn á a4 var hafður hvítur
en það verður að teijast fyrirgefanlegt í
fyrstu tilraun til að prenta stöðumyndir.
Lausnin er 1. Re6 — d4. Þessi leikur
hefur það til ágætis sér að svarta kónginum
opnast nýjar flóttaleiðir en að vísu lokast
honum leiðin til e6. Hvítur hótar nú að
máta með því að leika biskup til e7 svo
svartur er tilneyddur að leika 1. — Kxc5
(ef 1. - Rf5, kemur 2. Hd5+ - Kc7, 3.
H5xd7 og svartur er mát). En nú kemur
2. Hc8+ og þótt svarti kóngurinn eigi þijá
reiti að fara á (b4, d4 og d6) mátar hvíti
biskupinn hann alltaf (Bel, Bf6 eða Bg3.
Nú liðu mörg ár en í skákáhugabylgjunni
sem gekk yfir eftir aldamótin var á nýjan
leik tekið að birta skákdálka í blöðum. Enn
reið Fjallkonan á vaðið veturinn 1901 en
að vísu birtust aldrei nema tvær skákþraut-
ir að því sinni. Er þar tekið fram að lausn-
um skuli skila til ritstjórans eða Péturs
Zóphóníassonar en hann var þá kominn
heim frá námi og potturinn og pannan í
skáklífinu.
EftirJÓN TORFASON
Önnur þrautin er eftir íslenskan mann,
Björn Pálsson námspilt í lærða skólanum,
og lítur þannig út:
Hvítur á að máta í þriðja leik.
Lausn: 1. Ha5 — Bb5. Hvítur hótaði að
máta á e5. Nú gæti hann leikið peðinu upp
í borð og vakið upp drottningu og þá má
svartur ekki dfepa hana með biskupnum
vegna mátsins á e5. En það hótar bara
engu. Lausnin er að vekja upp riddara,' 2.
e8R, og nú verður svartur að leika öðrum
hvorum riddaranum en þá mátar hvítur
hann annaðhvort á d6 eða f6. Þetta er býsna
smellin þraut og alls ekki svo einföid því
upphafsstaðan leiðir hugann að ýmsum öðr-
um möguleikum en þeim rétta.
Björn var sonur Páls Ólafssonar skálds
og Ragnhildar Björnsdóttur. Hann lauk lög-
fræðiprófi og tók sér síðar ættarnafnið
Kalman. Hann var meðal keppenda í fyrsta
skákmótinu sem haldið var hér á landi en
það fór fram veturinn 1901 og segir síðar
af því.
Pétur Zóphóníasson var ekki af baki dott-
inn þótt lát yrði á skák í Fjalikonunni því
eftir áramótin 1902 er hann á nýjan leik
komipn með skákdálk, nú í Þjóðólfi. Alls
skrifaði hann þar átta dálka sem birtust
óreglulega fram á mitt ár 1903 en þá logn-
uðust þeir útaf. Pétri segist svo frá að erf-
itt hafi verið að koma þáttunum að og að
þeir hafi oft verið styttir.
í Þjóðólfsdálkunum kennir ýmissa grasa.
Þar eru erlendar skákir og þrautir sem les-
endur eiga að ráða en einnig nokkrar skák-
ir tefldar innanlands og svo eru fréttir af
stofnun skákfélaga vítt og breitt um landið.
Pétur reynir m.a. að fræða lesendur um
leikreglur, táknmálið sem skákir eru ritaðar
á, og laumar að einföldustu taflreglum.
Hann á það líka til að segja löndum sínum
til syndanna, notar t.d. tækifærið þegar
bandaríski skákmaðurinn William Napier
kom hér við á ferðalagi. Napier þessi gat
sé allgott orð á skákmótum um og eftir
aldamótin, vann m.a. sigur á meistaramóti
Breta 1904. Hann dvaldi í Evrópu nokkur
ár við tónlistarnám en eyddi víst mestum
tímanum í tafl. Þegar heim kom til Banda-
ríkjanna gerðist hann umsvifamikill trygg-
ingasali og andaðist árið 1952. Meðan hann
dvaldi hér tefldi hann við alia bestu skák-
mennina í Reykjavík og fóru þeir ófarir
fyrir honum þótt hann tapaði örfáum skák-
um. Um þetta segir Pétur:
Aðalorsökin til þess, að vér fáum þessar
hrakfarir, er að vér kunnum ekki skák,
þ.e.a.s. byijanirnar, nema hvað við lærum
af að tefla. Hér líta engir í skákbók til þess
að læra hveiju eigi að leika í þessu tilfelli
eða hinu, en slíkt er nauðsyn, til þess að
verða ágætur taflmaður. Ættum vér að
leggja meiri áherslu á það, að læra hveiju
á að leika (Þjóðólfur 1902, nr. 49).
Öðru sinni birtir Pétur skák sem hann
tefldi við Indriða Einarsson leikskáld á þjóð-
hátíð Reykjavikur 1902 en þá var teflt með
lifandi mönnum og er það líklega fyrsta
skák af því tagi á Islandi. Þar afsakar hann
að ekki sé vel teflt: „Skák þessi er tefld á
þjóðhátíð Reykjavíkur 2. ágúst síðastliðinn
(lifandi skák), og er því ekki að búast við
því, að hún sé vel tefld frá taflfræðilegu
sjónarmiði, enda efasamt hvort vér íslend-
ingar teflum svo vel, að nokkur skák vor
verðskuldi það að vera birt sökum þess.
Ýmsir leikar í skákinni eru miðlungi góðir.”
(Þjóðólfur 1902, nr. 36.)
Pétur undanskilur sjálfan sig ekki þegar
hann segir löndum sínum til syndanna. Þó
var hann tvímælalaust fremstur íslenskra
skákmanna um þessar mundir og lengi síð-
an. Fyrir utan skákina við Indriða þá birtir
hann aðeins eina skák eftir sig og er hún
mjög stutt því andstæðingurinn fellur í al-
þekkta byijunargildru sem kennd er við
franska átjándu aldar skákmeistarann Lég-
al:
Hvítt: Pétur Zóphóníasson, Svart: N.N.
1. e4 - e5, 2. Rf3 - Rc6, 3. Bc4 - d6,
4. Rc3 - Bg4?, 5. Rxe5 - Bxdl?, 6. Bxf7+
— Ke7, 7. Rd5 mát.
Um þetta segir Pétur: „Það einkennilega
tilfelli hefur komið fyrir, að eg hef teflt
þessa skák tvisvar í ár, í bæði skiptin við
góða taflmenn. Þessar skákir ættu að heita
heimskingjaskákir.” (Þjóðólfur 1902, nr.
45.)
Ekki eru miklar frásagnir af skákviðburð-
um hér á landi en í síðustu dálkunum er
náið greint frá viðureign íslendinga í Kaup-
mannahöfn við danska skákmenn. Skákfé-
lag íslendinga þar tefldi við gamaigróið
skákfélag í borginni og bar tvívegis hærri
hlut. Kann hér að brydda á því viðhorfi að
jafnan sé mest undir því komið að sigra
Dani og gildir þá einu í hveiju keppt er.
Lokin í 'skák Lárusar Fjeldsted síðar
hæstaréttarlögmanns með meiru og Danans
Nielsens, sem var fremstur í flokki sinna
manna, voru á þessa leið:
Lárus hefur svart og stendur höllum
fæti en mikið var búið að ganga á í skák-
inni er þarna var komið sögu. Nú bítur
hann frá sér:
1. - Hxd6, 2. Dcl - Rxf4, 3. Hc8+ -
Kh7, 4. e5 - Rxh3+, 5. gxh3 - Dg3+, 6.
Khl - Dxh3+
Fjórði leikur hvíts var ekki nákvæmur
því þá gafst svarti færi á að fórna riddaran-
um. Nú var samið jafntefli því svartur á
örugga þráskák. Líklega hefur Lárus verið
með allan hugann við að þráskáka því hann
sér ekki að hann á vinning á örfáum leikj-
um: 7/ Kgl - Hg6+, 8. Kf2 - Hg2, 9.
Kgl — Dhl mát.
Þar með lýkur skákdálkum í íslenskum
biöðum að sinni. Svo virðist sem dregið
hafi úr skákiðkun landsmanna á árunum
1906-8 því þá verður lítilla skákhræringa
vart í þeim heimildum sem tiltækar eru nú.
Pétur lét ekki merkið falla í skákfræðsl-
unni þótt skákdálkarnir yrðu ekki fleiri því
árið 1906 gaf hann úr Kennslubók í skák
sem er brautryðjandaverk á sínu sviði. Er
þar kenndur gangur mannanna og helstu
reglur um miðtafl og endatöfl en einnig
nokkrar skákir. Er bókin í fullu gildi enn
þann dag í dag.
Pétur Zóphóníasson fæddist árið 1879,
varð gagnfræðingur frá Möðruvöllum og
nam í verslunarskóla í Kaupmannahöfn en
kom til íslands aldamótaárið. Hann starfaði
í Landsbankanum um hríð en lengst af á
Hagstofu íslands. Hann lést 1946. Áhuga-
mál hans voru ekki aðeins bundin við skák-
ina því hann var kunnur ættfræðingur og
bindindisfrömuður og ritaði mikið um þau
efni. Skákáhuginn erfðist til afkomenda
hans og má nefna þá Sturlu, sem var í
fremstu röð skákmeistara hér á stríðsárun-
um og teflir enn, og Áka sem var liðtækur
skákmaður og einn fárra Islendinga sem
fengist hefur við skákþrautagerð. Áki er
eimíig höfundur svonefndra Ákastiga sem
voru lengi notuð til að meta framfarir skák-
manna.
Pétur varð fyrstur manna til að hljóta
titilinn Skákmeistari íslands árið 1913 og
hélt honum til 1917. Hann var kjörinn heið-
ursfélagi Skáksambands íslands og Taflfé-
Iags Reykjavíkur enda er hann brautryðj-
andinn í skákhreyfingu íslendinga.