Lesbók Morgunblaðsins - 26.10.1991, Blaðsíða 5

inu, sem ekki er annað en upphlaðið fer-
hyrnt moldarkuml, undir limþaki trjánna,
enginn kross, enginn legsteinn né grafletur.
Mikilmennið sem leið meiri önn fyrir nafn
sitt og frægð en nokkur annar hvílir nafn-
laus í gröf sinni rétt eins og ótíndur umrenn-
ingur eða óþekktur hermaður. Ekkert nema
virðing mannkynsins heldur vörð um graf-
arró þessa manns sem enga ró fann í lif-
anda lífi. Vindurinn þýtur eins og hann
þylji orð Guðs yfir moldum hins látna.”
Dapurleg Endalok
Er Stefan Zweig hafði tekið hina örlaga-
ríku ákvörðun í febrúar 1942 ritaði hann
vinum sínum og öðrum eftirlifendum kveðju-
bréf. Þar segir hann meðal annars: „Áður
en ég kveð lífið af fúsum og ftjálsum vilja
og með réttu ráði vil ég þakka Brasilíu þessu
dásamlega landi fyrir að hafa búið mér og
starfi mínu svo góðan griðarstað. Hvergi
hefði ég fremur viljað byija nýtt líf eftir að
veröld minnar eigin tungu er mér glötuð og
andlegt heimkynni mitt, Evrópa, hefur tort-
ímt sjálfri sér. En maður yfir sextugt þarf
óvenjulegt þrek til að taka upp nýjan þráð
enn einu sinni. Eftir hin löngu ár á vega-
lausu flakki eru kraftar mínir þrotnir. Eg
tel því betra að ljúka í tæka tíð og óbugað-
ur því lífi, sem þekkti enga óblandnari gleði
en andlegar iðkanir, og engin gæði á jörðu
æðri persónulegu frelsi. Eg bið að heilsa
öllum vinum mínum. Megi þeim auðnast að
sjá roða af nýjum degi eftir þessa löngu
nótt. Ég hef enga biðlund og fer því á und-
an þeim.”
Bréf þetta hefur um áraraðir vakið í hug-
um lesenda hryggð og spurningar. Hví
gagntók uppgjöfín svo þennan mikla meist-
ara hins ritaða máls? Ráðþrota hljota menn
að glíma við spyrjandi óvissu innra með
sjálfum sér og óleysanlegar ráðgátur taka
hugann.
En Stefan Zweig, sem var hinn mikli
sálnahirðir ungra skálda og setti verkum
sínum sem einkennismerki æðraleysi og
innri ró, barðist alla ævi við tímabundið
þunglyndi, sem setti geð hans úr jafnvægi
og ágerðist mjög hin síðari ár.
Undir lokin virðist hann hafa freistað
þess að sökkva sér í vinnu. Seinni kona
hans, sem var fyrrum einkaritari hans, og
hann unnu sleitulaust 8-9 tíma -á dag að
nýrri bók.
Ekki er ólíklegt að þreytan hafi aukið á
þunglyndið og uppgjöfina, þegar erfiðu
stundirnar komu.
í Veröld sem var ræðir Zweig mikið ör-
yggi og festu fyrri ára, fyrri tíma, gullöld
öryggisins. Þetta öryggi var horfið. Hann
saknaði fortíðarinnar, sem aldrei kæmi aftur
og taldi framtíðina ekki bera það í skauti
sér, sem hann helst óskaði.
Veröld sem var var horfin, vinirnir ijar-
lægir og horfnir, ættmenni hans einnig.
Sjálfur búsettur í Suður-Ameríku, ein-
angraður.
Samband hans við fyrri konu sína segir
og sína sögu. Hann ritaði henni stöðugt og
frá haustinu 1941 allt að eitt til tvö bréf á
viku.
Upphaflega ætlaði hann að kalla bókina
Veröld sem var Þtjú líf. Það segir mikið.
í ævisögunni freistar hann þess að lýsa
sem best menningarstraumum og tíðaranda,
og vísvitandi forðast hann að nefna einkalíf
sitt, hjónaband og nöfn vina.
Þótt ævisagan sé þannig ekki djúp lýsing
á Zweig sjálfum, endurspeglar hún persónu-
leika hans.
Mörgum kann að koma það spánskt fyrir
sjónir að hægt sé að rita ævisögu sína upp
á 400 bls. án þess að minnast einu orði á
konu sína.
Og þó Zweig leitaði einveru, flýði hann
í skyndi og skipti um dvalarstað, ef hún
varð yfirþyrmandi.
Áhyggjur sóttu að Zweig.
Honum fannst einbeitingarhæfni sín vera
að hverfa.
Undarlegt er að athuga síðasta verkið,
Manntafl. Að slík sköpunargáfa skuli leiftra
samfara algjörri uppgjöf.
Ósjálfrátt koma í hugann orð Matthíasar
Johannessen þegar hann segir:
„Höldum áfram í draumi armars manns
sem fellur nær um trega
við erum aðeins gestir
í ráðvilltum huga hans
minning um dauðann
sem líknsamur neglir
augu vor aftur einn dag
undir de)jandi sól."
llví gat ekki Stefan Zweig þerrað glað-
ur svitann af enni sér að loknum löngum
vinnudegi og náð sátt við sjálfan sig og
umhverfi sitt, svipað og Egill forðum í
Sonatorreki:
Skalk þó glaðr
með góðan vija
og óhryggr
heljar bíða
Stefan Zweig: Veröld sem var og ýmsar aðrar
bækur hans. Frederike Maria Zweig: Stefan Zweig,
som jeg kende ham.
Höfundur er fyrrverandi aiþingismaður.
STEINUNN
ÁSMUNDSDÓTTIR
Einleikurá
regnboga II
Skuggi minn geymir nú
sársauka liðinna tíma
kvölin ei lengur í
launfylgsnum hugans
þó rís á sorgbitnu bjargi
hús hamingju minnar.
Ég skal segja þér vinur
hvernig þetta er allt saman.
Gefðu mér fjóluvönd,
gefðu mér kinnhest
og þú færð mig og missir
í einni andrá,
hatar mig,
en getur ekki gleymt mér
vegna þess þú elskar mig.
Gættu þess bara
að þú getur aldrei
eignast mig.
Að bera sig
átorg
Að bera sig á torg
er harla sársaukafuilt
heyrið þið?
spyr ég
skynjið þið það
sem ég segi?
gaspra örvæntingarfullt
út í mergðina
út í tómið.
þrái andsvar
þrái viðbrögð
þrái eitthvað
bara ekki þetta
kurteisa skilningsleysi
og dapra skvaldur.
Mátti ekki
seinna vera
Það var einn þessara daga
þegar líkami og sál virtust aðskilin
í dofinni kvöl
og ráfuðu um, sitt íhvoru horninu
á tilverunni.
Jaðraði við uppgjöf,
öryggið eins og veikur þráður
og þættirnir að bresta hver af
öðrum.
Þá var það að sást til sólar
í miðjum vetrinum
og líf kviknaði á ný
í áður ándvana augum.
Höfundur er ung stúlka i Reykjavík og
hef.ur gefið út eina Ijóðabók.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 26. OKTÓBER 1991 5